Το μικρό κορίτσι που μετρούσε τα άστρα, σήμερα είναι μια διεθνώς καταξιωμένη αστροφυσικός που με τις γνώσεις και την εμπειρία της αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ομάδας με σκοπό την ένταξη της δημοτικής κοινότητας Μονολίθου στις «Διεθνείς Κοινότητες Σκοτεινού Ουρανού».
Η δρ. Ελένη Χατζηχρήστου, που έχει ιδιαίτερους δεσμούς με τη Ρόδο, μιλά στη «δημοκρατική» για την μεγάλη αυτή προσπάθεια και τα πλεονεκτήματα όχι μόνο για τον Μονόλιθο αλλά για ολόκληρο το νησί αν τελικώς, πιστοποιηθεί ως η πρώτη Διεθνής Κοινότητα Σκοτεινού Ουρανού στην Ελλάδα.
Η Ελένη Χατζηχρήστου είναι αστροφυσικός, κάτοχος μάστερ του Αστεροσκοπείου του Παρισιού και διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Leiden. Έχει εργαστεί επί σειράν ετών σε μεγάλα ερευνητικά και ακαδημαϊκά ιδρύματα παγκοσμίως (Πανεπιστήμιο Yale, Ινστιτούτο Διαστημικού Τηλεσκοπίου Hubble, NASA Goddard Space Flight Center, Νότιο Ευρωπαϊκό Αστεροσκοπείο Χιλής, Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών) και διετέλεσε πρύτανης του Ελληνικού παραρτήματος του City University of Seattle–City Unity College επί σειράν ετών. Τα τελευταία έτη εργάστηκε στo Universite Paris-Diderot (Γαλλία) συντονίζοντας το Laboratoire d’Excellence UniEarthS.
Από το 2019 εργάζεται στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας (European Research Council Executive Agency) στις Βρυξέλλες.
Είναι συγγραφέας δεκάδων δημοσιευμένων πρωτότυπων επιστημονικών εργασιών, περισσότερων από 200 εκλαϊκευτικών άρθρων, βιβλιοκριτικών και συνεντεύξεων με σημαίνοντα πρόσωπα της επιστήμης και της τέχνης. Το 2006 κυκλοφόρησε το βιβλίο της «Εξερευνώντας το Σύμπαν». Το 2011 ανακηρύχθηκε ως μία από τις 13 γυναίκες MCFA πρότυπα επιστημόνων της Ευρώπης.
• Κυρία Χατζηχρήστου, θα ήθελα να ξεκινήσουμε τη συνέντευξη ρωτώντας σας – με αφορμή και τη χθεσινή εκδήλωση- ως την πλέον ειδική, τι καθιστά τόσο ξεχωριστή την περιοχή της δημοτικής κοινότητας Μονολίθου ως σημείο αστροπαρατήρησης ώστε να μπορεί να διεκδικεί μια θέση στον Διεθνή Οργανισμό Σκοτεινών Ουρανών;
Η περιοχή της Μονολίθου, είναι σχετικά παρθένα όσον αφορά στον μαζικό τουρισμό, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έλκει επισκέπτες αλλά αυτό γίνεται με σεβασμό προς το περιβάλλον. Έτσι δεν πάσχει από φωτορρύπανση, αντίθετα διαθέτει εξαιρετικά σκοτεινές περιοχές που επιτρέπουν να απολαύσουμε τον έναστρο ουρανό κι έτσι θεωρείται ιδανική για ερασιτεχνικές αστρονομικές παρατηρήσεις.
Για την αξιοποίηση αυτού του συγκριτικού πλεονεκτήματος θα ήταν ιδανική η ένταξή της στο Δίκτυο: «ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΣΚΟΤΕΙΝΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥ», η οποία θα έχει πολλαπλά οφέλη: την προβολή της ευρύτερης περιοχής και την ενίσχυση του τουρισμού με την εναλλακτική μορφή του Αστρο-Τουρισμού (η οποία εξ ορισμού αντίκειται στη φωτορρύπανση) και κατ΄ επέκταση την ενίσχυση της τοπικής οικονομικής δραστηριότητας.
Επίσης θα ενισχύσει την ευαισθησία των κατοίκων σε θέματα περιβαλλοντικής προστασίας.
Ειδικότερα, η φωτορρύπανση δεν αποτελεί πρόβλημα μόνο για την αστρονομία, όπως γνωρίζουμε επηρεάζει την ανθρώπινη υγεία (σοβαρές ασθένειες συνδέονται με την μεταβολή της έκκρισης ορμονών που επηρεάζονται από τον τεχνητό φωτισμό) αλλά και την πανίδα (τους κύκλους αναπαραγωγής και αποδημίας, τόσο στην ξηρά όσο και στην θάλασσα).
• Τι μπορούμε να «δούμε» κοιτώντας τον σκοτεινό ουρανό;
Ενα άτομο μακριά από τα φώτα μιας πόλης, κοιτώντας έστω και φευγαλέα τον νυχτερινό ουρανό με γυμνό μάτι, μπορεί να δει καθημερινά χιλιάδες αστέρια, κάποια από αυτά σε σχηματισμούς που ονομάζουμε αστερισμούς, τους κοντινότερους και λαμπρότερους πλανήτες όταν η θέση τους το επιτρέπει, τη Σελήνη όταν είναι σε ορατή φάση, τα λεγόμενα πεφταστέρια (θραύσματα μετεωριτών που εισέρχονται στη γήινη ατμόσφαιρα) και σε εξαιρετικά σπάνιες περιστάσεις κομήτες. Επίσης σε συνθήκες εξαιρετικής σκοτεινότητας του ουρανού, μπορούμε να θαυμάσουμε μια γαλακτώδη γραμμή από νέφη αερίου και εκατομμύρια άστρα, που ονομάζουμε Γαλαξία (και που στην ουσία είναι οι κεντρικές περιοχές του γαλαξία μας όπως τις βλέπουμε από την κοσμική γειτονιά μας, το ηλιακό μας σύστημα).
Επίσης, κάποια σμήνη αστεριών, όπως πχ οι Πλειάδες, ακόμη και μια αμυδρή φωτεινή κουκκίδα που είναι ο σχετικά κοντινός γαλαξίας της Ανδρομέδας.
Αν τώρα διαθέτουμε ένα καλό ερασιτεχνικό τηλεσκόπιο μπορούμε με ευκολία να δούμε τους μεγαλύτερους δορυφόρους των σχετικά κοντινών μας πλανητών Άρη, Δία και Κρόνου, τις επιφάνειες αυτών των πλανητών με αρκετές λεπτομέρειες, καθώς και την εντυπωσιακή επιφάνεια της Σελήνης με τους κρατήρες και τις “θάλασσές” της. Εννοείται ότι με τα μεγάλα επαγγελματικά τηλεσκόπια έχουμε τη δυνατότητα να παρατηρήσουμε και να καταγράψουμε εκατομμύρια άστρων και γαλαξιών ως τα όρια του μακρινού Σύμπαντος.
• Ποια είναι τα πλεονεκτήματα που θα προκύψουν από την ένταξη στον IDA;
O International Dark-Sky Association είναι η αναγνωρισμένη αρχή για τη φωτορρύπανση και είναι ο κορυφαίος οργανισμός για την καταπολέμηση της φωτορρύπανσης παγκοσμίως.
Το διεθνές πρόγραμμα Dark Sky Places (IDSP) ιδρύθηκε το 2001 για να ενθαρρύνει τις κοινότητες, τα πάρκα και τις προστατευόμενες περιοχές ανά τον κόσμο να διαφυλάξουν και να προστατεύσουν τους σκοτεινούς χώρους μέσω υπεύθυνων πολιτικών φωτισμού και δημόσιας εκπαίδευσης. Το πρόγραμμα αυτό περιλαμβάνει 5 διαφορετικά είδη πιστοποιήσεων, εκ των οποίων αυτό που μας ενδιαφέρει για τη Μονόλιθο είναι «Διεθνείς κοινότητες σκοτεινού ουρανού». Οι κοινότητες αυτές μπορεί να είναι πόλεις και κωμοπόλεις που υιοθετούν ποιοτικούς κανονισμούς εξωτερικού φωτισμού και καταβάλλουν προσπάθειες για την εκπαίδευση των κατοίκων σχετικά με τη σημασία των σκοτεινών ουρανών. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν πάνω από 200 πιστοποιημένες περιοχές σκοτεινού ουρανού στον κόσμο.
Η έγκριση και πιστοποίηση γίνεται μετά από μια μακρόχρονη διαδικασία η οποία διαρκεί κατά μέσο όρο 2-3 χρόνια, η οποία αποτελείται από τις φάσεις της έρευνας, των ενδελεχών μετρήσεων φωτεινότητας, λεπτομερούς καταγραφής του είδους του υπάρχοντος φωτισμού, σύνταξη ενός εναλλακτικού κανονισμού ποιοτικού φωτισμού που πρέπει να εγκατασταθεί, επανελέγχους από εμπειρογνώμονες και τελική έγκριση με την δέσμευση της μελλοντικής διασφάλισης της διατήρησης αυτής της ποιότητας φωτισμού και σκοτεινού ουρανού.
Παράλληλα, απαιτούνται στη διάρκεια αυτών των ετών που προετοιμάζεται ο φάκελος υποψηφιότητας, δράσεις ευαισθητοποίησης του κοινού καθώς και εκπαιδευτικές δραστηριότητες, τα οποία αποτελούν και ένα επιπλέον πλεονέκτημα αυτής της ένταξης. Η τελική επίσημη πιστοποίηση γίνεται αφού ολοκληρωθούν όλες οι διαδικασίες από την ειδική Διεθνή Επιτροπή του IDA.
Για την υλοποίηση αυτής της προσπάθειας συγκροτήθηκε μία (άτυπη) επταμελής Ομάδα Πρωτοβουλίας, που αποτελείται από πρόσωπα με γνώσεις και εμπειρία στο αντικείμενο, τα οποία προσφέρουν τις υπηρεσίες τους εθελοντικά και ανιδιοτελώς συνεργαζόμενα αρμονικά.
Ο Δήμος Ρόδου, επιδεικνύοντας ενδιαφέρον και ευαισθησία για αυτή την αξιόλογη πρόταση, υποστηρίζει και συνδράμει ενεργά τις δραστηριότητες που απαιτούνται για να επιτευχθεί η διεθνής πιστοποίηση, με απόφαση του ΔΣ του Δήμου τον Φεβρουάριο 2023. Η Ομάδα Πρωτοβουλίας με απόφαση δημάρχου θα πλαισιωθεί με στελέχη και εμπειρογνώμονες του Δήμου και θα αποτελέσει Ομάδα Εργασίας του άρθρου 58 του Ν. 3852/2010 με αντικείμενο την υλοποίηση του έργου.
• Ποιες άλλες περιοχές από την Ελλάδα είναι ενταγμένες στον διεθνή αυτό οργανισμό;
Ο Εθνικός Δρυμός Αίνου στην Κεφαλλονιά, πρόσφατα πιστοποιήθηκε ως Διεθνές Πάρκο Σκοτεινού Ουανού από τον IDA. Βέβαια, ο Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Αίνου έχει ήδη ενσωματωθεί από το 2022 στον Οργανισμό Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α.) Εάν πιστοποιηθεί η Μονόλιθος ως Διεθνής Κοινότητα Σκοτεινού Ουρανού θα είναι η πρώτη στην Ελλάδα εξ όσων γνωρίζω.
• Γνωρίζουμε ότι έχετε μια ιδιαίτερη σχέση με τη Ρόδο την οποία επισκέπτεστε τακτικά παρά το γεμάτο πρόγραμμά σας. Τι σας δένει με το νησί μας;
Πράγματι. Η ιδιωτική μου σχέση με τη Ρόδο ξεκίνησε το καλοκαίρι του 2012 -αν και είχα επισκεφθεί το νησί αρκετές φορές στο παρελθόν- για την έκθεσή μου «Εικόνες του Κόσμου- Ψευδαισθήσεις του Σύμπαντος» σε συνεργασία με τις φίλες και εξαιρετικά αξιόλογες γυναίκες Έλενα Πολυχρονάτου εικαστικό και Μάρω Κουρή φωτορεπόρτερ, η οποία φιλοξενήθηκε στο Κατάλυμα της Γαλλίας για σημαντικό χρονικό διάστημα.
Ένα χρόνο αργότερα εγκατασταθήκαμε με τον γιο μου στο όμορφο νησί όπου μείναμε για αρκετά χρόνια. Αυτή η περίοδος υπήρξε μια ιδιαίτερα δημιουργική περίοδος της ζωής μου, καθώς σε συνεργασία με ιδιωτικά και δημόσια εκπαιδευτικά ιδρύματα, τοπικούς παράγοντες και φορείς τη Ρόδου, οργάνωσα ποικίλες εκδηλώσεις αστρονομίας, εκπαιδευτικά προγράμματα, διεθνή συνέδρια, σχολεία, παρατηρητήρια και κλαμπ αστρονομίας, όχι μόνο στην πόλη της Ρόδου αλλά και σε ολόκληρο το νησί. Ακόμη, εργάστηκα για την προετοιμασία (πρώιμη για την εποχή) ίδρυσης εκπαιδευτικών υποδομών ιδιωτικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στο νησί. Αλλά επειδή όλα τα ωραία κάποτε τελειώνουν (κι έρχονται άλλα εξ ίσου ωραία) το 2017 με βρήκε στο Παρίσι στο Πανεπιστήμιο Paris-Diderot και από το 2019 εργάζομαι πλέον μόνιμα στο European Research Council Executive Agency της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ως Αναλυτής και Σύμβουλος Πολιτικής για την Έρευνα.
• Είστε μια καταξιωμένη επιστήμονας στη διεθνή κοινότητα και παρακολουθώντας την πορεία σας, θα ήθελα να σας ρωτήσω αν ως παιδί μετρούσατε κι εσείς τα άστρα όπως ο μικρός ήρωας Μέλιος στο γνωστό μυθιστόρημα του Μενέλαου Λουντέμη.
Τα μετρούσα και τα ξαναμετρούσα.. και αντικειμενικά και μεταφορικά. Έχω κι αλλα κοινά στοιχεία με τον Μέλιο του μυθιστορήματος, καθώς ξενιτεύτηκα για πολλά χρόνια στα μήκη και πλάτη της γης όπου έζησα τις αντιθέσεις, τις αντιξοότητες, την χαρά αλλά και τον πόνο της εξερεύνησης, του πειραματισμού και, τελικά, της εσωτερικής αναζήτησης.
Η αστρονομία ήταν πάντα εκεί να μου κρατάει το χέρι… Κι όταν μ΄έφερε μετά από χρόνια στη χώρα μου που τόσο είχα νοσταλγήσει, αλλά κι όταν με πήρε μετά από λίγα χρόνια πάλι μακριά, γιατί αυτή η χώρα σε μαγεύει αλλά σε πληγώνει και σε διώχνει ταυτόχρονα.
• Πότε πήρατε την απόφαση να ασχοληθείτε με την αστροφυσική;
Από πολύ μικρή, όσο θυμάμαι να κάνω όνειρα, ήθελα να γίνω αστροναύτης. Ημουν πεπεισμένη ότι θα γίνω αστροναύτης, το θέμα ήταν πότε και πώς. Με τα τότε δεδομένα αποφάσισα ότι η καλύτερη πορεία θα ήταν μέσω των Φυσικών Επιστημών και αυτό έκανα. Όταν δύο δεκαετίες αργότερα είχα ολοκληρώσει τις μεταπτυχιακές σπουδές μου στο εξωτερικό, διαπίστωσα ότι αυτό ήταν άπιαστο για την εποχή όνειρο, για πρακτικούς λόγους που είχαν να κάνουν με τις τότε πολιτικές πρόσληψης των Εταιρειών Διαστήματος. Έτσι, αλλά χωρίς ποτέ να παρατήσω το όνειρο της αστροναύτη, επικεντρώθηκα σε ό,τι ήταν πιο κοντά σ’αυτό και σε ό,τι ήξερα καλύτερα να κάνω: την επιστήμη της αστρονομίας και την παρατήρηση μέσα από τα τηλεσκόπια, που με έφεραν όσο πιο κοντά γινόταν στο μαγευτικό Σύμπαν… Ήταν και είναι μια πορεία εξαιρετικά πλούσια που μου επέτρεψε να ζήσω στις πιο όμορφες γωνιές του πλανήτη μας, παρατηρώντας τον ουρανό από τα μεγαλύτερα επίγεια τηλεσκόπια και πλουτίζοντας όχι μόνο το βιογραφικό και τις δημοσιεύσεις μου αλλά (και κυρίως) τον εσωτερικό μου κόσμο.
• Εχετε πει πως έχει εξαιρετική σημασία να κοιτάμε τον ουρανό για να ανακαλύπτουμε το σύμπαν και μέσα από αυτό τον εαυτό μας. Μήπως τελικά το σύμπαν είναι πιο κοντά απ΄όσο φανταζόμαστε;
Πράγματι, κοιτάζοντας τα πιο μακρινά σημεία του διαστήματος, συναντάμε τα πιο οικεία μέρη της ανθρώπινης φύσης μας. Η διασύνδεση του Σύμπαντος και του ατόμου μέσω ενός πολύπλοκου ιστού αλληλεπιδράσεων και σχέσεων είναι κάτι στο οποίο θα αναφερθώ σε προσεχή ομιλία μου την Πέμπτη 17 Αυγούστου.
