Απαντήσεις σε καίρια ερωτήματα τα οποία προκύπτουν μετά από την δημοσιοποίηση περιστατικών σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών που έχουν «παγώσει» την ελληνική κοινωνία, δίνει σήμερα η γνωστή οικογενειακή σύμβουλος και ειδική σε θέματα σχέσεων κ. Τένια Μακρή.
Στη συνέντευξή της στη «δημοκρατική», αναφέρεται στα αίτια των φρικτών περιστατικών σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων, στον σπουδαίο ρόλο του οικογενειακού αλλά και του σχολικού περιβάλλοντος όπως επίσης και του κοινωνικού περίγυρου και απαντά στο ερώτημα αν τελικά και πώς ένα παιδί που έχει κακοποιηθεί μπορεί να γιατρέψει τα τραύματα της ψυχής του…
• Κυρία Μακρή, τους τελευταίους μήνες, έρχονται στο φως διαδοχικά φρικτά περιστατικά κακοποίησης ανηλίκων και η απορία που προκύπτει είναι αν τα περιστατικά αυτά έχουν αυξηθεί στις μέρες μας ή αν συνέβαιναν ανέκαθεν απλώς τώρα, παίρνουν δημοσιότητα.
Η κακοποίηση των παιδιών υπήρχε πάντα. Εκείνο το οποίο παρατηρούμε τώρα είναι ότι υπάρχει μια κλιμάκωση, δηλαδή δημοσιοποιούνται πάρα πολλές καταστάσεις οι οποίες μας ξαφνιάζουν γιατί δεν μπορούμε να φανταστούμε ότι άνθρωπος μπορεί να φέρεται έτσι σε άνθρωπο και ιδιαιτέρως σε μικρά παιδιά. Η παιδεραστία και η παιδοφιλία σε έναν πληθυσμό έχει συγκεκριμένο ποσοστό. Σε όλες τις κοινωνίες, αυτές οι συμπεριφορές οι οποίες είναι αντικοινωνικές διαταραχές ή μπορούμε να πούμε διαστροφές, έχουν ένα συγκεκριμένο ποσοστό. Αρα λοιπόν, εκείνο το οποίο έχει συντελέσει είναι αφενός μεν ότι έχουμε μια μεγαλύτερη βιαιότητα, γιατί η εποχή μας χαρακτηρίζεται από μεγαλύτερη βία και αφετέρου ότι βγαίνουν στην επιφάνεια αυτές οι καταστάσεις πολύ πιο εύκολα γιατί οι άνθρωποι μιλούν.
Αυτό συμβαίνει επειδή πιθανότατα να συνειδητοποιούν περισσότερο ότι αν δεν μιλήσουν το μόνο το οποίο θα κάνουν είναι να αφήσουν το πρόβλημα να διαιωνίζεται και επιπλέον μιλώντας πιθανότατα να προφυλάξουν κι άλλους ανθρώπους από τέτοιες συμπεριφορές. Παρατηρούμε οι άνθρωποι να ευαισθητοποιηούνται περισσότερο και αυτά τα γεγονότα να τα μαρτυρούν πολύ πιο γρήγορα απ΄ό,τι παλαιότερα, όταν οι υποθέσεις αυτές «σκεπάζονταν» από ντροπή, από ενοχή και από τύψεις.
• Ειδικά στην περιφέρεια κυρία Μακρή, τα φαινόμενα συγκάλυψης τέτοιων περιστατικών τα συναντούμε πιο έντονα, υπό τον φόβο του κοινωνικού στιγματισμού και του κοινωνικού σχολιασμού.
Βεβαίως, αυτό είναι ακριβές. Στις μικρές κοινωνίες ο κοινωνικός σχολιασμός είναι πιο έντονος. Στις μεγαλύτερες κοινωνίες υπάρχει ο κοινωνικός σχολιασμός -το λέμε κομψά- υπάρχει σε κάθε κοινωνική ομάδα. Σε έναν μικρό τόπο, εξαιτίας της ντροπής και των ενοχών γύρω από τα φαινόμενα της σεξουαλικής παρενόχλησης ή της σεξουαλικής κακοποίησης, αυτά αποκρύπτονται συνήθως. Οπότε λοιπόν αυτή η συγκάλυψη είναι πολύ πιο ισχυρή και παρατηρείται πολύ πιο συχνά απ’ ό,τι σε μεγαλύτερες κοινωνίες που είναι πιο ελεύθερες να εκφράσουν κάποια γεγονότα τα οποία χαρακτηρίζονται από ντροπή και ενοχή.
• Πώς μπορεί να βοηθηθεί ένα παιδί όταν συνειδητοποιήσει ότι κακοποιείται, η οποία βέβαια συνειδητοποίηση αυτή εξαρτάται κυρίως από την ηλικία του;
Το οικογενειακό περιβάλλον μπορεί να βοηθήσει, μόνον όταν δεν συγκαλύψει το περιστατικό ή δεν ενοχοποιήσει το παιδί ότι μπορεί κι εκείνο να συνέβαλε σε αυτή την κακοποίηση. Και το οικογενειακό περιβάλλον επίσης μπορεί να βοηθήσει, όταν ζητήσει βοήθεια από ειδικούς για το παιδί αυτό.
Οι ειδικοί είναι εκείνοι οι οποίοι δουλεύοντας με το παιδί θα προσπαθήσουν να επουλώσουν τις πληγές του, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν θα του αφήσει η εμπειρία αυτή σημάδια… Και τα σημάδια αυτά κυρία Φώτη, θα παρουσιαστούν όταν το παιδί ενηλικιωθεί και θα φανερωθούν στο ζευγάρωμά του. Οταν το παιδί που κακοποιείται εκβιάζεται από τον κακοποιητή του, λέγοντάς του για παράδειγμα «αυτό είναι δικό μας μυστικό, αν μιλήσεις θα πάθουν κακό οι γονείς σου ή θα πάθεις κακό εσύ», το παιδί είναι πάρα πολύ φοβισμένο και αρχίζει τότε να αντιλαμβάνεται ότι κάτι κακό γίνεται. Και θα πρέπει να γνωρίζετε ότι το παιδί θα μιλήσει στους γονείς του μόνο εάν τους έχει εμπιστοσύνη κι αν οι γονείς του είναι παρόντες στο μεγάλωμά του. Και όταν λέμε παρόντες, δεν εννοούμε μόνο με φυσική παρουσία αλλά και με ψυχολογική και με πνευματική παρουσία παρόντες στη ζωή του παιδιού. Τότε μόνο το παιδί θα μιλήσει στους γονείς του και θα εκφράσει ότι κάτι κακό του συμβαίνει… Επίσης οι γονείς θα πρέπει να είναι πάρα πολύ ευαισθητοποιημένοι στην αλλαγή συμπεριφοράς του παιδιού. Ενα παιδί το οποίο κακοποιείται και το οποίο πονάει και σωματικά και ψυχικά, έως ότου αντιληφθεί ότι αυτό το οποίο συμβαίνει δεν είναι φυσιολογικό από τη στιγμή που επενδύεται με φόβο και με μυστικότητα, θα παρουσιάσει αλλαγή συμπεριφοράς. Αν το παιδάκι πηγαίνει στο σχολείο είναι πιθανόν να είναι αφηρημένο, να παραμελεί τα μαθήματά του και να αποσύρεται, ή να παρουσιάσει μια έντονη επιθετικότητα. Αυτά είναι τα πρώτα σημάδια που θα πρέπει να παρατηρήσουν οι γονείς.
Η εκδήλωση του θυμού κυρία Φώτη έχει δύο κατευθύνσεις, ή θα είναι εξωστρεφής οπότε το παιδί θα είναι επιθετικό ή στην αντίθετη περίπτωση το παιδί θα είναι καταθλιπτικό, θα είναι αγχώδες και θα είναι σε απομόνωση. Επίσης τα παιδιά αυτά, βλέπουμε ότι γίνονται συχνά και αντικείμενα σχολικού εκφοβισμού. Είναι τα παιδιά εκείνα τα οποία δέχονται τον περίγελο, δέχονται το ξύλο, βίαιες συμπεριφορές από τους συμμαθητές τους και δεν έχουν τη δυνατότητα να εκφράσουν αυτά τα οποία συμβαίνουν γιατί υπάρχει η έλλειψη εμπιστοσύνης από την πλευρά των γονιών. Αρα λοιπόν ένας γονιός ο οποίος θα αντιληφθεί ότι το παιδί του έχει υποστεί ένα τέτοιο τραύμα, αναμφισβήτητα δημιουργεί ένα περιβάλλον εμπιστοσύνης στο σπίτι, δεν το κατηγορεί αλλά ούτε και το κανακεύει σαν να είναι άρρωστο. Και βεβαίως απευθύνονται οικογενειακώς σε έναν σύμβουλο, οι μεν γονείς για τον εαυτό τους για να πάρουν κατευθύνσεις για το πώς θα σταθούν απέναντι στο παιδί, αλλά και μια βοήθεια προσωπική για το παιδί το οποίο σιγά σιγά και με τη θεραπεία θα επουλώσει τα τραύματά του αλλά σίγουρα τα σημάδια του θα μείνουν.
• Οταν ένα παιδί κακοποιείται από άνθρωπο του οικογενειακού περιβάλλοντος, τι γίνεται σε αυτή την περίπτωση; Εκεί παίζει ρόλο ο εκπαιδευτικός;
Το σχολείο αν αντιληφθεί μια αλλαγή συμπεριφοράς του παιδιού, αν ο εκπαιδευτικός είναι κατάλληλα εκπαιδευμένος ή αν είναι ένας άνθρωπος ο οποίος έχει την συναίσθηση και μπορεί να μπει στη θέση του παιδιού και να καταλάβει ότι κάτι συμβαίνει, αναμφισβήτητα είναι σωστό να απευθυνθεί σε κάποιες δομές είτε αυτός είναι ο εισαγγελέας ανηλίκων ή άλλη δομή που μπορεί να προστατεύσει το παιδί, να μπει μέσα στην οικογένεια κάποιος ειδικός, για να δει τι πραγματικά συμβαίνει. .Αν το περιβάλλον του σπιτιού είναι πάρα πολύ εχθρικό και το παιδί κακοποιείται είτε από τη μητέρα του είτε από τον πατέρα του και δεν υπάρχει κάποιος άλλος συγγενής για να περιθάλψει το παιδί και να του παρέχει ασφάλεια, τότε το παιδί θα πρέπει να φύγει από το περιβάλλον αυτό. Οπότε ανάλογα με την περίπτωση και ανάλογα με την φυσιογνωμία που έχει η οικογένεια, είναι ανάλογη και η μεταχείριση του παιδιού.
• Αν ένα παιδί, κυρία Μακρή, δεν λάβει στην ηλικία που κακοποιήθηκε την απαραίτητη βοήθεια από ειδικούς και αναζητήσει βοήθεια ως ενήλικας, αυτό μπορεί να του επιτρέψει να έχει μια ισορροπημένη ζωή;
Εχουμε παρατηρήσει ότι οι γυναίκες έχουν μια δυσκολία να προσαρμοστούν στη συζυγική τους ζωή και σεξουαλικά -θα μου επιτραπεί η έκφραση- είναι “νεκρές” και βεβαίως ο σύζυγός τους δεν μπορεί να καταλάβει τι ακριβώς συμβαίνει αν η γυναίκα αυτή δεν ομολογήσει τι παρελθόν έχει, προκειμένου να καταλάβει ο άνθρωπος αυτός ότι δεν είναι υπεύθυνος για την σεξουαλική αδράνεια της γυναίκας του αλλά υπάρχουν άλλα γεγονότα τα οποία την έχουν αποστασιοποιήσει από την ερωτική της ζωή ούτως ώστε να αναζητήσει βοήθεια.
Αν είναι ένας άντρας ο οποίος είναι κακοποιημένος, αναμφισβήτητα κι εκείνος έχει μια αποστροφή προς το σεξ ή μπορεί να μην ζευγαρώσει ποτέ ή ακόμα κι όταν ζευγαρώσει να θεωρήσει ότι η σεξουαλική του “καριέρα” -κι αυτή η λέξη σε εισαγωγικά- είναι για να κάνει παιδιά και από εκεί και πέρα, να αποστασιοποιηθεί. Και ένας άνδρας και μια γυναίκα που έχουν περάσει μέσα από αυτές τις εμπειρίες, δύσκολα θα μιλήσουν στον σύντροφό τους, εκτός εάν έχει δημιουργηθεί μια τέτοια εμπιστοσύνη μέσα στο ζευγάρι που μπορούν οι άνθρωποι αυτοί να μιλήσουν ακόμα και γι΄αυτές τους τις πληγές, να βρουν κατανόηση και μαζί να βοηθηθεί το ζευγάρι είτε ο άνδρας είτε η γυναίκα είτε και οι δύο μαζί, ώστε να μπουν στη διαδικασία της θεραπείας.
• Η ντροπή αυτή που κουβαλούν τα κακοποιημένα παιδιά, καθορίζει και τους υπόλοιπους τομείς της ζωής τους, του χαρακτήρα τους;
Ναι, μπορεί αυτό να γίνει, βεβαίως. Εχουμε τους ανθρώπους εκείνους οι οποίοι είναι πολύ διστακτικοί να κάνουν κοινωνικές σχέσεις, να εμπιστευτούν τον άντρα ή τη γυναίκα ανάλογα από ποιον έρχεται η κακοποίηση και γενικότερα βλέπουμε ότι υπάρχει μια συμπεριφορά η οποία δείχνει ότι κάτι συμβαίνει στο άτομο αυτό. Η κακοποίηση δεν είναι απαραίτητο να είναι σεξουαλική, μπορεί να είναι μια οποιασδήποτε μορφής κακοποίηση που οπωσδήποτε τους επηρεάζει. Κυρίως αυτό που βλέπουμε είναι μια έλλειψη εμπιστοσύνης η οποία ξεκινά από τον εαυτό τους βασικά, δεν έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους άρα δεν έχουν εμπιστοσύνη και στους ανθρώπους τριγύρω.
Είναι οι άνθρωποι αυτοί οι οποίοι είναι αρκετά κρυψίνοες -όχι μυστικοπαθείς, είναι δύο διαφορετικά πράγματα- δεν εκδηλώνονται κοινωνικά πολύ εύκολα, κι αυτό ξεκινάει από το γεγονός ότι δεν έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και άρα δεν έχουν εμπιστοσύνη στους γύρω τους. Και βεβαίως οι σχέσεις τους με το άλλο φύλο γίνονται δύσκολες, όπως επίσης και οι κοινωνικές τους σχέσεις γίνονται δύσκολες.
• Τέλος, κυρία Μακρή, ο κοινωνικός περίγυρος με όλα αυτά τα περιστατικά κακοποίησης που δημοσιοποιούνται, μπορεί να ευαισθητοποιηθεί και να έχει έναν πιο ενεργό ίσως ρόλο στην αντιμετώπισή τους; Να παρεμβαίνει πιο εύκολα, να δρα πιο άμεσα, να ενδιαφέρεται περισσότερο;
Θα έλεγα, “μπορεί”. Αυτό εξαρτάται από το πόσο κοινωνική συνείδηση έχει ο καθένας από εμάς, πόσο πιστεύει ότι έχει έναν λόγο να προφυλάσσει τον κοινωνικό του περίγυρο, κι όταν λέω να προφυλάσσει δεν εννοώ να μπαίνει ο ίδιος μπροστά και να γίνεται Δον Κιχώτης ή Ρομπέν των Δασών, αλλά να δραστηριοποιείται κατά τέτοιον τρόπο ούτως ώστε να μιλάει στις δομές -καταρχάς στην αστυνομία- και μακάρι η Τοπική Αυτοδιοίκηση να είναι τόσο καλά δοδημένη ούτως ώστε οι κοινωνικές υπηρεσίες της να επεμβαίνουν άμεσα και αποτελεσματικά, διότι μια Κοινότητα ή μια Δημαρχία γνωρίζουν πολύ καλύτερα τους πολίτες της απ’ ότι το ανώνυμο πλήθος. Η αστυνομία έτσι όπως επανδρώνεται τώρα με ειδικούς, ψυχολόγους και ειδικά εκπαιδευμένους αστυνομικούς στην κακοποίηση και στην ενδοοικογενειακή βία έχει μεγαλύτερη ευαισθησία να δέχεται τα θύματα… Θα έλεγα λοιπόν ότι αυτή η δημοσιοποίηση έχει και το θετικό της και το αρνητικό της πρόσημο. Από την μια πλευρά ότι μπορεί κάποιους ανθρώπους να τους παρακινήσει και να γίνουν περισσότερο συμμετοχικοί στο να μιλάνε για τα γεγονότα αυτά τα οποία πέφτουν στην αντίληψή τους, όμως από την άλλη πλευρά μπορεί -και θα το πω αυτό για τους ανθρώπους εκείνους οι οποίοι έχοντας μια «ευαισθησία» στη συμπεριφορά τους και την λέξη «ευαισθησία» τη βάζω επίσης εντός εισαγωγικών- να βρεθούν κάποιοι να μιμηθούν αυτές τις συμπεριφορές απλώς και μόνο για να βρεθούν στη δημοσιότητα
