Η κοσμηματοθήκη του ροδίτικου πολιτισμού, που αγκαλιάζει και κανακεύει με φροντίδα, σαν στοργική μάνα την παράδοση σε όλες τις μορφές της. «Η λαϊκή τέχνη και η παράδοση εξελίσσονται και αυτό καταδεικνύει η ιστορία ανά τους αιώνες. Δεν επιτρέπουμε να λεηλατηθεί, όμως πρέπει να εμπεδώσουμε ότι, οι εποχές αλλάζουν, τα υλικά επίσης, όπως και οι συνήθειες, οι χαρακτήρες, οι άνθρωποι.
Συνέντευξη στην Χαρά Κουτούζη
Σε αυτή την ορθόδοξη εξέλιξη που γίνεται με σεβασμό και αποτελεί φυσική συνέπεια στο πέρασμα του χρόνου, βασίζεται στη γενικότητά του ο λαϊκός πολιτισμός και αυτούς τους κανόνες ακολουθεί το Λύκειο Ελληνίδων, ως θεματοφύλακας της παράδοσης του τόπου μας», τονίζει στη συνέντευξή της στη «δημοκρατική» η πρόεδρος του Λυκείου Ελληνίδων Ρόδου, κα Φαίδρα Σπανού. Η συνέντευξη αναλυτικά:
• Κα Σπανού, το Λύκειο Ελληνίδων Ρόδου «ΕΡΓΑΝΗ ΑΘΗΝΑ» έχει καταγεγραμμένες σπουδαίες δράσεις στην πολιτιστική πορεία. Πείτε μας, σε ποιες ιστορικά συνθήκες ιδρύθηκε, από ποιους και πού στεγάζεται σήμερα;
Ρόδος, στην αυγή του 20ού αιώνα… Το νησί, με βαριά ιστορική κληρονομιά αιώνων και πληγές από διάφορους κατακτητές, βρίσκεται υπό τουρκική κατοχή…
Σε δύσκολες συνθήκες για το νησί, τον Δεκέμβριο του 1908, μια συντροφιά γυναικών αρχίζει να οραματίζεται ένα νέο πρόσωπο για την τοπική κοινωνία και αποφασίζει να ιδρύσει ένα Σωματείο με την επωνυμία “Αδελφότης Κυριών και Δεσποινίδων Ρόδου, Εργάνη Αθηνά”. Αρχικός σκοπός ήταν η ανακούφιση την κοινωνίας της Ρόδου από την φτώχεια και την αμάθεια, η πνευματική καλλιέργεια των γυναικών και η αφύπνιση των συνειδήσεών τους για εθνική αποκατάσταση…
Έτσι, τον Γενάρη του 1909, γράφεται η πρώτη σελίδα της ιστορίας της Αδελφότητας που έμελλε να καθορίσει την ιστορία του νησιού για την φιλανθρωπική, κοινωνική και πατριωτική δράση της. Δύο γυναίκες πρωτοστάτησαν τα πρώτα χρόνια της ιστορίας της Εργάνης: επικεφαλής ήταν η διευθύντρια του Καζουλλείου Παρθεναγωγείου Ζωή Βλαχοπούλου – Πολεμικού, μια γυναίκα καλλιεργημένη, η οποία δημιουργεί ένα εργαστήρι, όπου φτωχές κοπέλες διδάσκονται από πεπειραμένες δασκάλες την τέχνη του κεντήματος. Την διαδέχεται η Μαρουλίτσα Βενετοκλέους, κόρη εκλεκτής οικογένειας της Ρόδου και σύζυγος του μεγάλου ευεργέτη Μίνωα Βενετοκλή. Γυναίκα με ευγένεια, κοινωνική ευαισθησία, αρχοντιά και δυναμισμό, που συνεχίζει με τον ίδιο ζήλο το έργο της προκατόχου της.
Στα πρώτα χρόνια της ύπαρξης του Σωματείου, το εργαστήρι αναπτύσσεται και δημιουργούνται εξαιρετικά εργόχειρα προς πώληση με σκοπό τη συγκέντρωση χρημάτων για την στήριξη οικογενειών. Καλλιεργείται η ιδέα της κοινωνικής προσφοράς, της εθνικής αποκατάστασης στις συνειδήσεις των ανθρώπων και παρουσιάζονται ροδιακά έθιμα μαζί με διαλέξεις πολλών πνευματικών ανθρώπων της εποχής. Όλες αυτές όμως τις δραστηριότητες παρακολουθούν με μεγάλη καχυποψία οι Ιταλοί κατακτητές, οι οποίοι βρίσκονταν ήδη στο νησί από το 1912… Η έλευση του αυταρχικού τετράρχη Cesare Maria de Vecchi τη δεύτερη περίοδο της Ιταλοκρατίας, η επικράτηση του φασισμού και η συστηματική προσπάθεια αφελληνισμού, οδήγησε με ένα διάταγμα στη βίαιη διάλυση της Αδεφότητας, κλείνοντας έτσι ένα μεγάλο κεφάλαιο της ιστορίας της.Μετά όμως το τέλος του πολέμου, επανιδρύεται το 1946 το Λύκειο Ελληνίδων της Ρόδου με πρωτοβουλία της αείμνηστης Αγγελικής Καζούλλη, ως διάδοχο Σωματείο της Αδελφότητας Κυριών, παίρνοντας τον τιμητικό υπότιτλο “Εργάνη Αθηνά”, ενώ η συγκινητική παρουσία του την ημέρα της Απελευθέρωσης, γεμίζει τις ψυχές των ανθρώπων με περηφάνεια… Οι γυναίκες συνέχισαν το έργο τους κρυφά διαδραματίζοντας σημαντικό ρόλο στην αντίσταση μέχρι την απελευθέρωση. Επαναλειτούργησε το 1947, με στόχο την εξάπλωση του λαϊκού πολιτισμού.
• Διακρίνεται μιας μορφής διαφορετικότητα μεταξύ του Λυκείου Ελληνίδων και των υπολοίπων πολιτιστικών συλλόγων της Ελλάδας. Υπάρχει μια αυστηρή αυθεντικότητα στην εξωτερίκευση, στη διάδοση της παράδοσης και στο θέμα της πιστότητας του τρόπου τήρησης των εθίμων. Ποιοι είναι οι βασικοί στόχοι του Λυκείου;
Στην νεότερη ιστορία του, το «Λύκειο Ελληνίδων Ρόδου Εργάνη Αθηνά» έχοντας ως όχημα τον λαϊκό πολιτισμό παραμένει πιστό στο όραμα των γυναικών που το δημιούργησαν. Για τον λόγο αυτό, γίνονται προσπάθειες, ώστε να τηρείται η αυθεντικότητα.
Σκοποί του είναι: Η αναζωπύρωση και διατήρηση των ελληνικών εθίμων και παραδόσεων και γενικά της εθνικής μας ζωής. Η εξυπηρέτηση της προόδου της Ελληνίδας. Ο διαφωτισμός της μητέρας, ως προς τα καθήκοντα και τον προορισμό της και η ηθική κυρίως προστασία της μητέρας και του παιδιού στην γενικότερη έννοιά της. …
• Το Λύκειο Ελληνίδων διαθέτει πλούσια συλλογή από παραδοσιακά κειμήλια. Ένα από τα πιο ωραία κομμάτια της συλλογής σας είναι το ροδίτικο Σπερβέρι. Μπορείτε να μας πείτε λίγα λόγια γι’ αυτό;
Το σπερβέρι είναι το νυμφοκρέβατο. Είμαστε πολύ περήφανες γι’ αυτόν τον θησαυρό που αποκτήσαμε από το χωριό Κοσκινού. Το ύφασμά του, το κέντημα αλλά και η παλαιότητά του, το κατατάσσουν στα ιστορικά κειμήλια της χώρας μας. Πρόσφατα, στο πλαίσιο έκθεσης του μουσείου Μπενάκη με αφορμή τα 200 χρόνια από την ελληνική επανάσταση, συμπεριλήφθηκε και το σπερβέρι, διότι αξίζει να σημειώσουμε ότι και το μουσείο Μπενάκη έχει στην κατοχή του αντίστοιχο σπερβέρι με αυτό του δικού μας. Υπάρχουν άλλα δύο στο χωριό Κοσκινού και ένα στη Λίνδο.
• Ας έρθουμε στο σήμερα. Πώς ακριβώς λειτουργείτε, ώστε όλος αυτός ο πολιτισμός που χάνεται στα βάθη των αιώνων, να μεταλαμπαδευτεί και να παραμείνει όσο το δυνατόν ανέγγιχτος, στο πέρασμα του χρόνου;
Η αλήθεια είναι, ότι, στο Λύκειο Ελληνίδων, έχουμε στόχους, έχουμε όνειρα αλλά κυρίως αγάπη γι’ αυτό που κάνουμε, μαζί με ένα βαρύ χρέος: να σταθούμε αντάξιες όλων των προκατόχων μας σπουδαίων γυναικών και να υπηρετήσουμε αυτόν τον σημαντικό Λαϊκό Πολιτισμό με υπευθυνότητα, αθόρυβα και πολύ ουσιαστικά, αλλά και με πολλή μελέτη και έρευνα.
• Με ποιες συγκεκριμένες δράσεις;
Ενδεικτικά σας αναφέρω, ότι, το σωματείο μας μετά από έρευνα 5 χρόνων κατά τα οποία συνέλεγε όλη την αυθεντική ροδίτικη κουζίνα, εξέδωσε, το πρώτο βιβλίο με ροδίτικες συνταγές το 1984, το οποίο επανακυκλοφόρησε το 1997. Να φανταστείτε ότι, είναι γραμμένο σε πολυτονική μέθοδο. Το βιβλίο αποτέλεσε εγχειρίδιο για πολλά σπουδαία εστιατόρια του τόπου μας αλλά και βιοτεχνίες παρασκευής τοπικών γλυκών. Αποτέλεσε πολύτιμο οδηγό γαστρονομίας, βιβλίο μάθησης της παραδοσιακής μαγειρικής τέχνης του τόπου μας, ωδή στην χρήση των προϊόντων της γης μας, μία πολύ σοβαρή αιτία πόλου έλξης τουρισμού στη Ρόδο.
Στο ημερολόγιο του 2023 που εκδώσαμε και διανέμουμε αυτή την εποχή, παρουσιάζεται ένα μικρό μέρος από αυτές τις συνταγές, της πλούσιας ροδίτικης γαστρονομίας.
Για την επίτευξη των σκοπών μας, οργανώνονται διάφορες δράσεις όπως:
Διοργάνωση εκθέσεων για την ανάπτυξη του καλλιτεχνικού αισθήματος με βάση την Ελληνική Τέχνη. Διατήρηση της Εθνικής μουσικής μέσα από την εκμάθηση των δημοτικών μας τραγουδιών και την έρευνα.
Συλλογή των τοπικών και δωδεκανησιακών φορεσιών και η δημοσιοποίησή τους, μέσα από τις εκδόσεις μας.
Ανάδειξη και διάδοση των παραδοσιακών μας χορών μέσα από τα χορευτικά εργαστήρια και τις δημόσιες εμφανίσεις μας.
Το σωματείο μας, λειτουργεί πολλά χορευτικά εργαστήρια για ενήλικες και παιδιά από 5 ετών και εργαστήρι δημιουργικής απασχόλησης για παιδιά από τεσσάρων ετών. Μέσα από τα εργαστήρια, γίνεται μια σπουδαία δουλειά διάδοσης του λαϊκού πολιτισμού, σε όλες τις εκφάνσεις του. Χορός, φορεσιά, γαστρονομία, ήθη και έθιμα, τραγούδι, μουσική.
Επίσης, διοργανώνουμε πολλά σεμινάρια κάθε χρόνο σε συνεργασία τόσο με πολιτιστικούς συλλόγους της χώρας, όσο και του τόπου μας.
Διοργανώνουμε δημόσιες εμφανίσεις κατά τις οποίες αναδεικνύουμε όλες τις τέχνες του λαϊκού μας πολιτισμού.
Έχουμε λοιπόν σοβαρούς λόγους για να λέμε, ότι το Λύκειο Ελληνίδων Ρόδου «Εργάνη Αθηνά», αποτελεί θεματοφύλακα της παράδοσης και σημαντικό συντελεστή στη διαμόρφωση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
• Με ποιες εκδηλώσεις, στοχεύετε να ισχυροποιήσετε ακόμα περισσότερο, τον ρόλο του Λυκείου, ως θεματοφύλακα του ντόπιου πολιτισμού;
Είμαστε σε διαπραγματεύσεις, διεκδικώντας το Παγκόσμιο Συνέδριο Λυκείων Ελληνίδων, όπου συμμετέχουν εκπρόσωποι από Μόναχο, Αυστραλία, Αγγλία και άλλες χώρες του κόσμου. Στο Συνέδριο αυτό, συμμετέχουν συνήθως πλέον των πεντακοσίων μελών από όλο τον κόσμο και η θεματολογία, αφορά τον λαϊκό πολιτισμό, τη μουσική, τον χορό, τις φορεσιές, τα ήθη και έθιμα, τη γαστρονομία κ.α.
• Πώς είναι η σχέση του Λυκείου Ελληνίδων Ρόδου, με τα υπόλοιπα πολιτιστικά σωματεία της Ρόδου, που –αν δεν κάνω λάθος – ανέρχονται περίπου στα 75;
Έχουμε πραγματικά, άριστες σχέσεις και συνεργασία, όποτε προκύπτει. Η συνεργασία μεταξύ όλων των συλλόγων είναι επιβεβλημένη, διότι όλοι μας εργαζόμαστε για ανιδιοτελή σκοπό, που είναι η παράδοση του αυθεντικού πολιτισμού, ώστε να εξελίσσεται και να παραδίδεται στις επόμενες γενιές. Ο λαϊκός πολιτισμός, είναι ισάξιος, όλων των άλλων πολιτισμών που υπάρχουν στον τόπο μας, είτε είναι ο αρχαίος, είτε ο βυζαντινός.
Ο χαρακτήρας του έθνους μας, το ελληνικό μας στοιχείο, τα ποιοτικά χαρακτηριστικά, είναι ο λαϊκός μας πολιτισμός, έστω και αν το έθνος, είναι διασκορπισμένο στα πέρατα του κόσμου. Διότι, ο λαϊκός πολιτισμός, η θρησκεία, η γλώσσα, τοπική η ιστορία, οι χοροί, αποτελούν τον χαρακτήρα ενός έθνους. Έτσι παραμένει ένα έθνος ζωντανό. Συμπεραίνουμε λοιπόν, ότι, κάπως έτσι, το κάθε έθνος παραμένει αναλλοίωτο. Κάπως έτσι διατηρήσαμε την αυθεντικότητά μας ως ελληνικός έθνος, παρά τους τόσους αιώνες σκλαβιάς που βιώσαμε. Ο λαϊκός πολιτισμός διατηρείται, διότι η σύνθεσή του, είναι τα βιώματα στο πέρασμα των γενεών. Και δεν είναι ένα χόμπι απλά. Είναι ένα χρέος, που έχει ο καθένας μας για να τον διαδώσει στην επόμενη γενιά.
• Υπάρχουν συγκεκριμένες αρχές, που βασίζονται σε αυτή τη μεταλαμπάδευση της γνώσης του λαϊκού πολιτισμού; ποιο τρόπο ακολούθησε μέχρι στιγμής το Λύκειο Ελληνίδων;
Επειδή το Λύκειο Ελληνίδων, από τότε που ξεκίνησε, μαζί με τις γνώσεις, μετέφερε με έναν μαγικό τρόπο την αγάπη, τη σεμνότητα, την ανιδιοτέλεια για τον πολιτισμό, από διοίκηση σε διοίκηση. Δεν υπάρχει το στοιχείο της αυτοπροβολής για κανένα. Πρωτεύει ο στόχος, να μεταφέρουμε σωστά τις γνώσεις που κληρονομήσαμε. Το Λύκειο Ελληνίδων, δεν έχει ισόβιους προέδρους. Και πάντα βασίζεται σε αποτελέσματα έρευνας. Πραγματικά, αποτελεί παράδειγμα.
•Τα Δωδεκάνησα, είναι πλούσια πολιτιστικά περιοχή, σε σύγκριση με την υπόλοιπη Ελλάδα;
Είναι από τις πλέον πλούσιες περιοχές της χώρας μας. Και αυτό θα πρέπει ο κόσμος να το γνωρίζει. Κάτω από την σκιά μιας τουριστικής ανάπτυξης, νομίζουν ότι εμείς, έχουμε υποτιμημένο το πολιτιστικό μας κομμάτι, σε σχέση με άλλες πόλεις. Λάθος μέγιστο! Η πολυπολιτισμικότητα της Δωδεκανήσου από αρχαιοτάτων χρόνων, δημιούργησε ένα απίστευτο τουριστικό πλεονέκτημα, ένα όχημα και έναν απίστευτο πολιτισμό. Και δεν έχουμε συνειδητοποιήσει ακόμα την υποχρέωσή μας να τον αναδείξουμε.
Έχουμε τόσο πλούσια μουσική, τραγούδια, χορό, που οι τοπικοί σύλλογοι, θα πρέπει να τα υπηρετήσουν σωστά, να τα υποστηρίξουν με ιερό φανατισμό και να μην στηρίζουν καμία, μα καμία εκδήλωσή τους σε καμία μουσική άλλων περιοχών.
Είναι τόσο δυνατή η δική μας μουσική διαδρομή, παρόλο που δεν υπάρχει καταγεγραμμένη ολόκληρη. Αυτό που επιβάλλεται, είναι να προχωρήσουμε σε ουσιαστική έρευνα, του πως ξεκίνησαν και πώς εξελίχθηκαν όλα. Αυτό όμως, κοστίζει. Θα διαπιστώσουμε στην πορεία, ότι, ακόμα και οι παραδοσιακές φορεσιές, αποκλείεται να ήταν από την αρχή έτσι, προσαρμοζόταν όλα, ανάλογα με τις εποχές, τους κατακτητές, τη φτώχεια ή την ευημερία κλπ. Αυτή την πορεία των αλλαγών πρέπει να μάθουμε μέσα από την έρευνα.
Πρέπει επίσης να αναδείξουμε τα παλιά επαγγέλματα, που θα μπορούσε να αποτελεί αυτό μια καινοτόμα ιδέα, ώστε τα παιδιά, να μπορέσουν να βρουν διεξόδους. Αυτό προσπαθούμε να φέρουμε εις πέρας τώρα, με το Επιμελητήριο Δωδεκανήσου, σε συνεργασία με το Γαλλικό Ινστιτούτο. Θα μπορέσουν να δραστηριοποιηθούν νέοι και να τα καταφέρουν περίφημα, με καινοτόμες ιδέες. Στα καλύτερα Μουσεία του κόσμου, υπάρχει αυτή η εξέλιξη των υλικών. Η τέχνη, μαζί με την παράδοση εξελίσσονται επίσης. Αυτό, πρέπει να το εμπεδώσουμε επιτέλους…
