Πριν από 43 χρόνια, μια παρέα από τη Σάλακο σε μια ανάβαση στο βουνό, αποφάσισε να μπει σε μια σπηλιά που κανένας δεν πλησίαζε, αφού οι παλαιότεροι έλεγαν ιστορίες που προκαλούσαν φόβο για το τι κρύβεται εκεί μέσα…
Σήμερα η σπηλιά αυτή είναι πλέον γνωστή ως η ξακουστή και φημισμένη Ζωντανή Φάτνη Σαλάκου, που αποτελεί σημείο αναφοράς της εορταστικής περιόδου για τους κατοίκους και τους επισκέπτες της Ρόδου. Φέτος, εκτιμάται ότι περισσότεροι από 25.000 άνθρωποι πέρασαν την εορταστική περίοδο από τη Ζωντανή Φάτνη Σαλάκου.
Πώς όμως από την ανάβαση μιας παρέας στο βουνό, έφτασε να λειτουργεί η Φάτνη Σαλάκου 40 συνεχόμενα χρόνια;
Ο πρωτεργάτης της προσπάθειας, κ. Γιάννης Κεφάλας, ήταν εκείνος ο τολμηρός νέος που πριν από 43 χρόνια μπήκε μέσα στη σπηλιά που ήταν ταυτισμένη με τρομερές ιστορίες… Και η πρώτη ιδέα που του ήρθε αντικρύζοντας το εσωτερικό της σπηλιάς ήταν πως εκεί θα μπορούσε να λειτουργήσει μια ζωντανή Φάτνη. Και έτσι κι έγινε.
Την πολύ ενδιαφέρουσα αυτή ιστορία αφηγείται σήμερα στη «δημοκρατική» ο εμπνευστής της Ζωντανής Φάτνης Σαλάκου, ο 82χρονος σήμερα, κ. Γιάννης Κεφάλας, ο οποίος μέχρι σήμερα επιμελείται της συνταγής για το τσάι, το «χαίρε-παίδι», που προσφέρεται δωρεάν στους χιλιάδες επισκέπτες.
• Κυριε Κεφάλα, φέτος η Ζωντανή Φάτνη Σαλάκου, που έχει γίνει σημείο αναφοράς για την εορταστική περίοδο, έκλεισε 40 χρόνια συνεχούς λειτουργίας. Θα θέλαμε από εσάς, ως πρωτεργάτη και εμπνευστή αυτής της προσπάθειας, να μας πείτε πώς ξεκίνησε η ιδέα και πώς υλοποιήθηκε.
Εγώ, είχα μαγαζί στην πλατεία του χωριού. Πάντα ήμουν πρώτος σε όλα τα θέματα του χωριού και ασχολιόμουν όπου μπορούσα να βοηθήσω. Μια μέρα, όπως κουβεντιάζαμε με συγχωριανούς για τα νερά του χωριού μας, αποφασίσαμε να πάμε να δούμε από πού βγαίνει αυτό το τρεχούμενο νερό. Κάποιος είπε να ανεβούμε στο βουνό όπου εκεί είχε μια τρύπα που όταν πετούσες μια πέτρα, άκουγες μετά από λίγο τον θόρυβο που έκανε πέφτοντας σε νερό. Την άλλη μέρα, τρεις φίλοι, εγώ, ο Ζαγοριανός ο Γιάννης και ο Καπάκης ο Γιώργης, ανεβήκαμε στο βουνό να βρούμε την τρύπα, αλλά δεν τη βρήκαμε. Εκείνος που μας είχε πει για εκείνη την τρύπα με το νερό, ο Βασίλης ο Τριανταφύλλου, ούτε εκείνος κατάφερε να τη βρει και μας άφησε μόνους εκεί να ψάξουμε γιατί ο άνθρωπος είχε δουλειά, έπρεπε να φύγει. Κατεβαίναμε λοιπόν εμείς οι τρεις σιγά σιγά… Φτάνοντας στο σπήλαιο, όπου σήμερα γίνεται η Φάτνη, αποφασίσαμε να μπούμε μέσα. Είχαμε μαζί μας σκοινιά, εργαλεία, φακούς. Είπαμε να μπούμε λοιπόν, να δούμε μήπως ήταν αυτό το σημείο που μας είπε ο Τριανταφύλλου.
• Για να δείτε αν βγαίνει από εκεί το νερό.
Ναι. Μπήκα μέσα πρώτος εγώ, αλλά μπήκα φοβισμένα, διότι από μικρά παιδιά, οι άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας του χωριού μάς είχαν φοβίσει με διάφορες ιστορίες και φαντασίες γι΄αυτό το σπήλαιο, κι εμείς τα μικρά παιδιά δεν μπαίναμε μέσα. Μας είχαν φοβερίσει. Όταν μπήκα εγώ μέσα, είδα απλώς ένα σπήλαιο. Απ έξω ακριβώς, ένας συγχωριανός, έδενε πάντα τον γάιδαρό του. Μπήκα λοιπόν μέσα και μετά φώναξα και τους άλλους δύο. Τότε εγώ είπα στους άλλους δύο πως αυτό το σπήλαιο αν αξιοποιηθεί μπορεί να γίνει Φάτνη για το χωριό μας. Κι έτσι σκέφτηκα τότε, να βρούμε μια γυναίκα με ένα μικρό παιδί και άλλους συγχωριανούς για να κάνουν την αναπαράσταση μέσα στο σπήλαιο. Τέτοιες φαντασίες είπα… Στην αρχή βέβαια ακουγόταν παράξενο, αλλά σιγά σιγά εγώ και ο Καπάκης αρχίσαμε να το λέμε και οι συγχωριανοί μετά άρχισαν να το ακούν πιο εύκολα. Πέρασε ο πρώτος χρόνος δεν έγινε τίποτα. Πέρασε ο δεύτερος χρόνος πάλι δεν έγινε τίποτα. Τον τρίτο χρόνο, έγινε το εξής˙ ήταν στο Υπουργείο Νέας Γενιάς, ο Λαλιώτης. Και έδωσε κάποια λεφτά στην τοπική κοινότητα για πολιτιστικούς σκοπούς. Τα λεφτά αυτά ήταν 100.000 δρχ και υπήρχε η σκέψη να γίνει ένα τραπέζι, να έρθει και μια ορχήστρα, να ψήσουνε στην πλατεία του χωριού για τον κόσμο. Φαγοπότι με λίγα λόγια. Όταν το άκουσα εγώ αυτό, μαζί με έναν άλλο φίλο μου, τον Μοσχίδη -τότε ήμουν και πρόεδρος της τοπικής οργάνωσης του ΠΑΣΟΚ- αποφασίσαμε να πάμε στην νομάρχη Αγγελική Συνοδινού να προτείνουμε αντί για γλέντι, να δώσουμε τα λεφτά για να γίνει η Φάτνη. Η αδελφή του Μοσχίδη ήταν γραμματέας της νομάρχη. Καταθέσαμε την πρότασή μας στη νομάρχη, της άρεσε και μας είπε ότι θα το δει. Όμως έπρεπε κάποιος φορέας να πάρει τα χρήματα και της εξηγήσαμε ότι εμείς δεν είμαστε φορέας αλλά είμαστε πολίτες, κάτοικοι του χωριού. Στον δρόμο για το χωριό, βλέπω τον Γιώργο τον Καραγιάννη, ο οποίος ήταν πρόεδρος του Αθλητικού Συλλόγου. Τότε του εξήγησα την κατάσταση πώς είχε με την Φάτνη και τον ρώτησα αν τον ενδιέφερε ως φορέας να πάρει τις 50.000 δρχ -από τις 100.000 δρχ θα παίρναμε τα μισά- και αφού συμφώνησε πήγαμε στην νομάρχη. Κι έτσι ξεκίνησε η Φάτνη Σαλάκου.
• Και με τη χρηματοδότηση των 50.000 δρχ ξεκίνησε η Φάτνη;
Ναι, αλλά είχε πάρα πολλή δουλειά. Επρεπε και τον κοινοτάρχη να πείσουμε τότε, τον Γιάννη Παπαποστόλου αφού θα παίρναμε τα μισά λεφτά από τις 100.000 δρχ. Επρεπε όμως και να βρούμε χέρια να πάμε να καθαρίσουμε. Εξω από τη σπηλιά είχε κλαδιά, λάσπες, πέτρες… Το τι γινόταν δεν μπορώ να σας πω. Πράγματι πήγαμε, καθαρίσαμε… Υπήρχε και ο γάιδαρος απ΄έξω που έπρεπε να φύγει. Ο ιδιοκτήτης χρησιμοποιούσε το σημείο εκείνο ως στάβλο. Στην αρχή είχε αντιρρήσεις, αλλά τελικά τον πείσαμε. Αφού τα τακτοποιήσαμε αυτά, ξεκινήσαμε. Εγώ έβαλα πρώτος λεφτά για να γίνει η Φάτνη, και ο Ζαγοριανός και ο Καπάκης, και είχαμε και τις 50.000 δρχ. Θέλαμε να γίνει κάτι όμορφο. Και βέβαια θα κάναμε απολογισμό και θα τον δίναμε στον πρόεδρο για το πώς και πού ξοδεύτηκαν τα λεφτά.
• Ποια χρονιά τότε;
Φτάσαμε πια στο 1983.
• Ενώ στο σπήλαιο είχατε μπει το ’80.
Ναι, σωστά. Το ’83 λοιπόν πήραμε τα χρήματα αυτά, κάναμε και τα κοστουμάκια των παιδιών και διαμορφώσαμε τον χώρο. Ζωντανή Φάτνη εξαρχής. Τι να σας πω, ήταν για να κλαις από τη συγκίνηση. Οι γυναίκες ανέβαιναν γονατιστές για να έρθουν να προσκυνήσουν στον Χριστό. Τότε ήταν και λάσπες παντού. Τα παιδιά στη Φάτνη μέσα, τα είχαν χάσει από τον κόσμο και από τη συγκίνηση. Εγώ που ήμουν εκεί, δεν μπορούσα να κρατήσω τα δάκρυά μου. Δεν μπορώ να σας περιγράψω πόσο συγκινητικά ήταν. Αυτή η πίστη του κόσμου… Την άλλη μέρα, έγινε μεγάλος ντόρος. Ενας χωριανός, μέσα στη νύχτα, ο Ζουλογιάννης, με εντολή της νομάρχη έφερε χαλίκι και έστρωσε όπου ήταν λάσπη και λακκούβες για να μπορεί να περνάει ο κόσμος και να ανέβει στη Φάτνη.
• Οι επισκέπτες αρχικά ήταν χωριανοί;
Και από το χωριό και από τα γύρω χωριά και από όλο το νησί. Δεν ξέρω πώς το μάθανε. Χωρίς διαφήμιση, χωρίς τίποτα. Ειλικρινά έγινε ο χαμός από την πρώτη μέρα. Και τότε όπως σας είπα, με απόφαση της νομάρχη, έπεσε το χαλίκι γιατί ο δρόμος ήταν με λακκούβες και λάσπες. Εξω λοιπόν από τη Φάτνη, είχαμε στήσει ένα καζάνι που είχε μέσα «χαιρεπέτι». Στο χωριό μας, «χαιρεπέτι» λέγαμε το ρόφημα που ετοιμάζαμε για τη γυναίκα που γεννούσε, από διάφορα βότανα του χωριού. Το ρόφημα αυτό, με λίγη ζάχαρη και λίγο μέλι, το δίναμε στον κόσμο. Ενας καθηγητής, που πέρασε από δω, με φώναξε και μου είπε να μην το λέμε «χαιρεπέτι» διότι είναι τούρκικη λέξη και μας είπε να το λέμε «χαίρε-παίδι». Κι έτσι το λέμε από τότε.
• Την πρώτη φορά που λειτούργησε η Φάτνη, ήταν με παιδιά από το χωριό;
Ναι, βέβαια. Τόσο ευλαβικά συμμετείχαν αυτά τα παιδιά και έκαναν την αναπαράσταση μέσα στη Φάτνη, που μας είχαν εντυπωσιάσει και εμείς τούς δώσαμε γλυκά, ό,τι είχαμε για να τα ευχαριστήσουμε.
• Η Φάτνη λειτουργούσε από την αρχή τόσες ημέρες;
Ναι, από την πρώτη φορά. Ολες τις μέρες των γιορτών. Τα παιδιά δεν είχαν σχολείο, και κάνανε ουρά για να μπουν μέσα στη Φάτνη να έχει το καθένα τη θέση του.
• Αυτή η ιδέα με την αναπαράσταση ήταν δική σας;
Ναι, έτσι το σκέφτηκα μόνος μου. Δεν υπήρχε πουθενά στη Ρόδο κάτι τέτοιο.
• Και έκτοτε, από το 1983 που λειτούργησε η Φάτνη δεν έχετε λείψει ποτέ.
Ποτέ. Εγώ ήμουν και 20 χρόνια συνολικά πρόεδρος του Πολιτιστικού. Ο καθηγητής που είχε έρθει τότε και μου είπε για το «χαιρεπέτι», μου πρότεινε να βάλω ένα κουτί για να προσφέρει χρήματα όποιος ήθελε και μπορούσε, για να λειτουργήσει η Φάτνη και την επόμενη χρονιά. Όπως σας είπα η Φάτνη τότε έγινε με τις 50.000 δρχ και τα χρήματα που βάλαμε κάποιοι χωριανοί. Πράγματι βάλαμε ένα κουτί και μαζεύτηκαν αρκετά χρήματα και αμέσως δημιουργήσαμε Σύλλογο για να τα διαχειρίζεται κι έτσι έγινε ο Πολιτιστικός Σύλλογος. Μέχρι που βρέθηκε ο Παναγιώτης ο Εγγλέζος, ένα καλό και άξιο παιδί, που μαζί με την ομάδα του ανέβασαν τον Σύλλογο πολύ πιο ψηλά από εμένα. Τον ανέβασαν εκεί που δεν θα μπορούσα να τον φτάσω εγώ και τους χαίρομαι και τους καμαρώνω. Εμείς πια γεράσαμε…
• Όταν ξεκίνησε η ιδέα για την Φάτνη πόσων χρονών ήσασταν;
Ημουν 39 χρονών όταν είχα αυτή την ιδέα. Στα 42 μου έγινε η Φάτνη. Σήμερα είμαι 82 χρονών.
• Την πρώτη ημέρα λειτουργίας της Φάτνης, και μετά από όλη αυτή την προσπάθεια, πώς νιώσατε;
Τι να σας πω, μεγάλη συγκίνηση. Αλλά θέλω να πω ότι βοήθησε όλο το χωριό. Ολο το χωριό έτρεξε να βοηθήσει να καθαρίσουμε, να κεράσουμε τον κόσμο, οι γυναίκες να φέρνουν γλυκά, κουραμπιέδες, μελομακάρονα… Δεν υπάρχει ούτε ένας χωριανός που δεν βοήθησε. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ικανοποίηση από το γεγονός ότι η Φάτνη συνεχίζει να λειτουργεί και έρχεται τόσος κόσμος. Χιλιάδες κόσμου έρχονται κάθε χρόνο. Μέχρι και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Χρήστος Σαρτζετάκης είχε έρθει. Και πολλοί άλλοι. Ο Δεσπότης τότε ο μακαριστός Σπυρίδων Συνοδινός όταν ανέβηκε πάνω και έβγαλε λόγο μετά την αρτοκλασία, είπε «κηρύσσω τον τόπο αυτό, τόπο προσκυνήσεως». Δεν μπορώ να σας περιγράψω πώς αισθάνθηκα τότε… Εγώ, δεν είμαι και άνθρωπος των γραμμάτων, ούτε το Δημοτικό Σχολείο δεν έβγαλα καλά-καλά αλλά τα πολιτιστικά πάντα μου άρεσαν, η προσφορά…
• Σήμερα παραμένετε κοντά στους ανθρώπους που έχουν αναλάβει τη λειτουργία της Φάτνης;
Εχει αναλάβει μια άξια ομάδα εθελοντών με πρώτο τον Εγγλέζο, κάνουν πολλά πράγματα και δουλεύουν πάρα πολύ για τη Φάτνη. Εγω μεγάλωσα πια, έχω και κάποια προβλήματα υγείας που δεν μου επιτρέπουν να ασχοληθώ παραπάνω. Πηγαίνω όμως για να τους πω τη δόση για το τσάι, να τη διατηρήσουν με την παραδοσιακή συνταγή όπως ήταν. Νιώθω μεγάλη ικανοποίηση που βλέπω όλο αυτό να συνεχίζεται. Ξέρετε, από μια μικρή ιδέα που την υλοποιήσαμε σιγά σιγά, καταφέραμε με τη βοήθεια όλου του χωριού να γίνει κάτι πολύ μεγάλο που το προωθούν οι νέοι μας και το αγαπάνε και το στηρίζουν.
Θέλω να σας ευχαριστήσω και εσάς προσωπικά και την εφημερίδα σας που ασχοληθήκατε με αυτή μας την προσπάθεια για να μάθουν οι νεότεροι και όλος ο κόσμος που ενδιαφέρεται, πώς ξεκίνησε η Φάτνη αυτή που συγκεντρώνει κάθε χρόνο τόσες χιλιάδες κόσμου.
