Ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα, το πώς μπορεί κανείς να πραγματοποιήσει μια έκθεση για μια πολυεπίπεδη κρίση τη στιγμή που αυτή εξελίσσεται έφεραν σε πέρας με επιτυχία οι τελειόφοιτοι φοιτητές του τμήματος πολιτισμικής τεχνολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου στη Μυτιλήνη.
Ο λόγος για τη διοργάνωση της έκθεση με θέμα τους πρόσφυγες και με τίτλο «Ο άνθρωπος, παιδί μου, είναι σαν το νερό. Δεν τον σταματάει τίποτε» που άνοιξε τις πύλες της στην αυλή του ιστορικού κτηρίου της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής στη Μυτιλήνη. Στην αυλή ενός ιστορικού και ταυτόχρονα απόλυτα συμβολικού κτηρίου που αποτέλεσε το κέντρο της οθωμανικής Διοίκησης στο Αρχιπέλαγος στις αρχές του 20ου αιώνα για να στεγάσει στη συνέχεια τα ορφανά της προσφυγιάς του 1922 έως ότου, στα μέσα της δεκαετίας του 1980, μετασκευάστηκε για να χρησιμοποιηθεί ως έδρα του υπουργείου Αιγαίου.
Η υπεύθυνη για τη δημιουργία της έκθεσης επίκουρη καθηγήτρια Μουσειολογίας του Τμήματος Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας Νάσσια Χουρμουζιάδη μάς ξεναγεί στην έκθεση.
«Το πρώτο πράγμα με το οποίο έρχεται αντιμέτωπος κανείς μόλις διασχίσει το δροσερό προθάλαμο της γενικής γραμματείας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής και βγει στη μεγάλη εσωτερική αυλή, είναι το “όνειρο”, όπως το λένε μεταξύ τους οι φοιτητές: μια υποβλητική προβολή -ένα “πειραγμένο” απόσπασμα από τη “Europa” του Lars von Trier- που σχολιάζει το όνειρο που καθρεφτίζεται στα μάτια όλων όσοι φτάνουν βρεμένοι και ταλαιπωρημένοι στις ακτές της Λέσβου: αναζητώντας μια καλύτερη ζωή στον ευρωπαϊκό παράδεισο. Γύρω από την προβολή ένα σύννεφο σχηματίζεται από ιπτάμενες μισοκαμένες σελίδες ημερολογίων που μας υπενθυμίζουν ότι, πριν το όνειρο της Ευρώπης, όλοι αυτοί που συλλήβδην αποκαλούμε “πρόσφυγες” ήταν συγκεκριμένες προσωπικότητες και έκαναν όνειρα σαν κι εμάς, τους “κανονικούς”, πριν τα σκορπίσει βίαια το… κακό».
Οι εφημερίδες
Το όποιο «κακό». Αυτό που στην έκθεση παρουσιάζεται με τη μορφή «κυμάτων» από δεκάδες πρωτοσέλιδα εφημερίδων που αναφέρονται στον πόλεμο, στην οικονομική κρίση, σε πολιτικές διώξεις, σε όλα εκείνα, δηλαδή, που μπορούν να σε κάνουν να εγκαταλείψεις βίαια τον τόπο σου.
Τα «κύματα» σε φέρνουν στο τμήμα της έκθεσης που με συρματοπλέγματα και πανιά αποδίδει αφαιρετικά την εικόνα ενός προσφυγικού καταυλισμού. Μπαίνοντας στον «καταυλισμό», όμως, αντικρύζεις ένα μικρό αστικό σαλονάκι: τα κάδρα των μικρασιατών παπούδων στον τοίχο, το πλεκτό σεμεδάκι, το βάζο με τα πλαστικά λουλούδια και, στο κέντρο ο καναπές στημένος μπροστά στην τηλεόραση που παίζει ένα καταιγιστικό μοντάζ ομιλιών Ελλήνων και ξένων πολιτικών παραγόντων. Μόνο που αντί για τη φωνή της Μέρκελ, του Αβραμόπουλου ή του Ερντογάν ακούγεται ο ήχος των βομβαρδισμών, των ναυαγίων, των διαμαρτυριών.
Η υποδοχή των προσφύγων και η αλληλεπίδρασή τους με τους ντόπιους σχολιάζεται με πάνω από 100 φωτογραφίες οργανωμένες σε ένα μεγάλο ψηφιδωτό που αναπτύσσεται πάνω στις πλευρές ενός πενταγωνικού «πύργου». Σε κάθε πλευρά δεσπόζει μια ασπρόμαυρη φωτογραφία που παραπέμπει σε ένα ειδικότερο θέμα: η εκμετάλλευση, η ελπίδα, τα προβλήματα, η αλληλεγγύη, τα εμπόδια.
Οι φοιτητές σταχυολόγησαν ποικίλα σχόλια από το διαδίκτυο και τα παρουσιάζουν σαν μια εικονική συζήτηση στο facebook προκειμένου να δείξουν πως δίπλα στις ενθουσιώδεις αλληλέγγυες φωνές, όλους αυτούς του μήνες διατυπώθηκαν επιφυλάξεις, φόβοι, αλλά και απροκάλυπτα ξενόφοβα αισθήματα.
Το εκκλησάκι
Απέναντι από τον «καταυλισμό» το παρεκκλήσι της Ανάστασης του Λαζάρου, το παρεκκλήσι που χρόνια πολλά χρησιμοποιούσαν σαν χώρο προσευχής τα ορφανά της Μικρασίας. Μόνο που τώρα προσφέρει το κατάλληλο φόντο για να στηθεί ένα στερεοτυπικό «ελληνικό» σκηνικό: ψάθινες καρέκλες γύρω από σιδερένια στρόγγυλα τραπεζάκια με ελληνικό καφέ και ούζο. «Αλλά ο μαυροπίνακας με τις τιμές πίσω τους» λέει η κ. Χουρμουζιάδου «δηλώνει πως όλους αυτούς τους μήνες, οι τιμές των προϊόντων δεν ήταν ίδιες για όλους, καθώς οι κάθε λογής επιτήδειοι φρόντισαν να εκμεταλλευτούν τους κυνηγημένους. Πάνω στον τοίχο της εκκλησίας προβάλλεται ένα βίντεο που “μολύνει” την ελληνική υλικότητα με τους ήχους και τις εικόνες των “άλλων”. Κι από ένα τρύπιο “αυθεντικό” αρβυλάκι ενός πρόσφυγα, βγαίνουν τρία ακουστικά που σχολιάζουν με τους ήχους της καταστροφής τις ειρηνικές εικόνες της προβολής».
Στο κέντρο, μια εντυπωσιακή κατασκευή αναφέρεται στα αντικείμενα σύμβολα της προσφυγικής κρίσης, με έναν απρόσμενο τρόπο.
Η έκθεση συμπληρώνεται με την προβολή τεσσάρων ταινιών μικρού μήκους πάνω στο θέμα του ξένου και δυο ψηφιακές εφαρμογές που δίνουν στον επισκέπτη τη δυνατότητα να εμπλακεί ενεργά στην ίδια την έκθεση.
Αφορμή της έκθεσης που παραμένει ανοικτή για το κοινό καθημερινά, από τις 8 ως τις 10 το βράδυ, έως την ερχόμενη Κυριακή 20 Ιουνίου, παγκόσμια μέρα για τους πρόσφυγες, είναι η προσφυγική κρίση, έτσι όπως τη βίωσαν και τη βιώνουν οι φοιτητές, ζώντας στη Λέσβο όλο αυτό το διάστημα. «Δεν εστιάσαμε στους πρόσφυγες και το δράμα τους αντιμετωπίζοντάς τους ως “έκθεμα” που προσφέρεται για εύκολη συγκίνηση, αλλά επιχειρήσαμε να δώσεουμε μια συνολική εικόνα που περιλαμβάνει επιπλέον τους ντόπιους, τις πολιτικές αρχές, τους επαγγελματίες διαχειριστές του προβλήματος, όλους εμάς» καταλήγει η κ. Χουρμουζιάδου, ξεναγώντας το ΑΠΕ – ΜΠΕ στην έκθεση.
