Συνέντευξη στον
Γιάννη Μπόζιο
«Bρισκόμαστε σε ενεργειακό πόλεμο, καθώς ο Πούτιν έχει “οπλοποιήσει” το φυσικό αέριο, ανοιγοκλείνοντας την στρόφιγγα των αγωγών, δοκιμάζοντας τις αντοχές των ευρωπαϊκών κοινωνιών», αναφέρει στη «Δημοκρατική» ο αναπληρωτής καθηγητής ενεργειακής πολιτικής και διαχείρισης του Ε.Μ.Π, Χάρης Δούκας.
Στην ερώτηση για το πώς αποτιμά την συμφωνία της Ε.Ε για το φυσικό αέριο, ο γραμματέας του τομέα Ενέργειας του ΚΙΝΑΛ απαντά: «Το θετικό είναι πως υπήρξε τελικά συμφωνία. Το αρνητικό είναι πως ήταν αρκετά χλιαρή, ώστε να μπορέσει να «περάσει» από όλα τα κράτη – μέλη. Εκτιμώ για παράδειγμα πως οι κοινές πολιτικές δεν πρέπει να περιλαμβάνουν εξαιρέσεις “τύπου Ουγγαρίας”».
Επίσης, αναφερόμενος στο ρόλο των Α.Π.Ε ως πρός την κλιματική αλλαγή επισημαίνει: «Η ορυκτή ενέργεια σήμερα δοκιμάζει τις αντοχές των κοινωνιών.
Η καθαρή ενέργεια μπορεί να ενώσει και να αλλάξει τη μοίρα της χώρας και του πλανήτη», επεξηγώντας της δυσχέρειες που αντιμετωπίζει η εφαρμογή και χρήση τους στην χώρα μας.
Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της συνέντευξης του Χάρη Δούκα στη «δ».
• Πιστεύετε, ότι είναι υπαρκτό το σενάριο μιας πλήρους διακοπής των ροών φυσικού αερίου από τη Ρωσία; Ποιες θα ήταν οι συνέπειες μιας τέτοιας ενέργειας;
Σίγουρα πρέπει να προετοιμαστούμε και για αυτό το σενάριο, ανεξάρτητα από το πώς τελικά θα ενεργήσει ο Πούτιν. Βρισκόμαστε σε ενεργειακό πόλεμο, καθώς ο Πούτιν έχει “οπλοποιήσει” το φυσικό αέριο, ανοιγοκλείνοντας την στρόφιγγα των αγωγών, δοκιμάζοντας τις αντοχές των ευρωπαϊκών κοινωνιών. Στόχος του είναι να δυσκολέψει την Ευρώπη όσο μπορεί τον χειμώνα που έρχεται, που η ανάγκη για φορτία φυσικού αερίου θα είναι διπλάσια από ό,τι συμβαίνει τώρα (καθώς θα έχουμε θερμικά φορτία που καλύπτονται κατά βάση από αέριο).
Για να γίνει κατανοητή αυτή η πρόκληση, ας εξετάσουμε ένα καλό σενάριο. Έστω ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση καταφέρνει να γεμίσει τις εγκαταστάσεις αποθήκευσης φυσικού αερίου εν όψει του χειμώνα σε ποσοστό 90%. Σε αυτήν την περίπτωση, αν κατά την έναρξη της χειμερινής περιόδου θέρμανσης (1η Οκτωβρίου), οι ρωσικές προμήθειες αερίου στην Ευρώπη διακόπτονταν εντελώς, η Ευρώπη θα είχε τα αποθέματα να φτάσει οριακά μέχρι τον Μάρτη του 2023, με κάποιες πιθανές διαταραχές στον εφοδιασμό στο τελευταίο μέρος της περιόδου θέρμανσης. Ακόμα επομένως και σε αυτό το θετικό σενάριο, θα άδειαζαν τελείως οι αποθήκες τον Μάρτιο και τα πράγματα θα γίνονταν πολύ δύσκολα.
Αυτός είναι ο λόγος που πρέπει να έχουμε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο βραχυπρόθεσμης αντιμετώπισης και μεσοπρόθεσμης απεξάρτησης από την ενεργειακή ομηρία του Πούτιν.
• Πώς αποτιμάτε τη συμφωνία της Ευρωπαϊκής Ενωσης για το φυσικό αέριο με σκοπό την δημιουργία ενός σχεδίου έκτακτης ανάγκης;
Το θετικό είναι πως υπήρξε τελικά συμφωνία. Το αρνητικό είναι πως ήταν αρκετά χλιαρή, ώστε να μπορέσει να «περάσει» από όλα τα κράτη – μέλη. Εκτιμώ για παράδειγμα πως οι κοινές πολιτικές δεν πρέπει να περιλαμβάνουν εξαιρέσεις «τύπου Ουγγαρίας».
Είναι ανεπίτρεπτο την ίδια ώρα που όλοι προσπαθούν να εξοικονομήσουν φυσικό αέριο, ο υπουργός Εξωτερικών της Ουγγαρίας να επισκέπτεται τη Μόσχα για να ζητήσει την αγορά επιπλέον ποσοτήτων φυσικού αερίου. Αν η κάθε χώρα λειτουργεί κατά μόνας, τότε θα δημιουργηθεί στην Ευρώπη ένα απίστευτο ενεργειακό “Ελ Ντοράντο”. Είναι μία εξέλιξη που σίγουρα δεν ευνοεί οικονομικά ασθενέστερες χώρες, όπως η δικιά μας.
Η Ευρώπη οφείλει να βρει μία κοινή ενεργειακή κατεύθυνση με έμφαση στην ενεργειακή της αυτονομία. Αυτή η κατεύθυνση πρέπει να είναι αταλάντευτη.
• Ο πόλεμος και η οπλοποίηση του ρωσικού φυσικού αερίου οδηγεί χώρες που μέχρι πρότινος ήταν εξαρτημένες από αυτό να αναζητούν τρόπους απεξάρτησης. Μπορούν οι ΗΠΑ να καλύψουν όλη τη ζήτηση φυσικού αερίου της Ευρώπης;
Όχι, δεν μπορεί να καλύψει τη ζήτηση φυσικού αερίου της Ευρώπης στο ακραίο σενάριο που κλείσει άμεσα η στρόφιγγα, όχι μόνο του Nord Stream 1 αλλά όλων των αγωγών ρωσικού αερίου (και του TurkStream που τροφοδοτεί μεταξύ άλλων την Ελλάδα). Στο ακραίο αυτό σενάριο, με τα υπάρχοντα αποθέματα στις ευρωπαϊκές αποθήκες, οι παγκόσμιες διαθέσιμες προμήθειες δεν είναι αρκετές. Δεν είναι αρκετές ακόμη και αν οι ροές αερίου από τη Νορβηγία και το Αζερμπαϊτζάν φτάσουν στο μέγιστο δυνατό βαθμό, αν οι παραδόσεις από τη Βόρεια Αφρική παραμείνουν κοντά στα περσινά επίπεδα, και αν οι ροές υγροποιημένου αερίου από Αμερική αυξηθούν σε ποσοστό ρεκόρ, παρόμοιο με αυτό του πρώτου εξαμήνου αυτού του έτους. Αυτά όμως είναι ήδη πολλά “αν”.
Τα πράγματα είναι δύσκολα ακόμα και με το ρωσικό πετρέλαιο. Σύμφωνα με πρόσφατα δημοσιευμένα στοιχεία, η Ευρώπη εισήγαγε περίπου 700.000 βαρέλια καυσίμων την ημέρα από τη Ρωσία, μόνο τον περασμένο μήνα (αύξηση 22% σε σχέση με τον Ιούλιο του 2021).
Τα νούμερα επιβεβαιώνουν την τεράστια δυσκολία που έχει η Ευρώπη να περιορίσει άμεσα το ρωσικό πετρέλαιο. Και σε αυτή την περίπτωση, δεν είναι καθόλου σίγουρο αν θα είναι αρκετή η “αμερικανική βοήθεια”.
Μία “βοήθεια” που σχετίζεται επιπλέον και με το αν τα αμερικανικά διυλιστήρια που επικεντρώνονται στην παραγωγή βενζίνης θα βρουν ελκυστικά τα περιθώρια κέρδους που προσφέρονται προκειμένου να παράξουν ντίζελ για την Ευρώπη. Για αυτό και η προσπάθεια ενίσχυσης των ανανεώσιμων και της εξοικονόμησης πρέπει να ενταθεί.
Ο ρυθμός διείσδυσής του στο ενεργειακό μίγμα της Ευρώπης και τη χώρας μας πρέπει να «απαντά» στις πολεμικές συνθήκες που επικρατούν στην ενέργεια.
• Ποιο ρόλο καλούνται να διαδραματίσουν οι ΑΠΕ στην αντιμετώπιση της κλιματικής και ενεργειακής αλλαγής. Σε τι επίπεδο βρίσκεται η χώρα μας σε αυτόν τον τομέα;
Η ορυκτή ενέργεια σήμερα δοκιμάζει τις αντοχές των κοινωνιών. Η καθαρή ενέργεια μπορεί να ενώσει και να αλλάξει τη μοίρα της χώρας και του πλανήτη. Η Ελλάδα για παράδειγμα, που έχει πολύ πλούσιο δυναμικό ΑΠΕ, όπως αέρας, ήλιος, νερό, βιομάζα και γεωθερμία, θα μπορούσε να τις καταστήσει άρρηκτα συνδεδεμένες με το αναπτυξιακό και παραγωγικό της μοντέλο, και μέσω της διάχυσής τους στους πολίτες, να διασφαλίζει οικονομικά προσιτή, καθαρή και εγχώρια ενέργεια.Αυτό όμως δεν έχει συμβεί και δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι θα συμβεί στο μέλλον. Το αντίθετο. Στην Ελλάδα σήμερα, νέες προγραμματισμένες επενδύσεις αφορούν σε υποδομές δικτύων φυσικού αερίου για θέρμανση και έργα υποδοχής υγροποιημένου φυσικού αερίου, μετατρέποντας την χώρα σε ένα διαμετακομιστικό κέντρο εισαγόμενων ορυκτών καυσίμων. Και αυτό ενώ, σύμφωνα με όλες τις διεθνείς μελέτες, η Ελλάδα βρίσκεται στην καρδιά της κλιματικής απορρύθμισης.
• Τόσο ο πόλεμος όσο και η κλιματική κρίση επιβάλλει προσπάθειες για ενεργειακή αλλαγή. Στην Ελλάδα πώς πιστεύετε πρέπει να συντελεστεί αυτή, με τη βοήθεια και του ταμείου ανάκαμψης;
Βεβαίως. Η Ελλάδα με τη βοήθεια του ταμείου ανάκαμψης μπορεί να αναβαθμίσει τον ρόλο και την αξία των βασικών υποδομών παράκαμψης του φυσικού αερίου.
Ποιες είναι αυτές; Τα ηλεκτρικά δίκτυα και η αποθήκευση. Όσον αφορά στην αποθήκευση, ώριμες τεχνολογίες, όπως είναι οι μπαταρίες, η αντλησιοταμίευση και η θερμική αποθήκευση, που αντιμετωπίζουν το διακοπτόμενο χαρακτήρα των ΑΠΕ και παρέχουν με καθαρό τρόπο τη σταθερότητα που δίνουν στο σύστημα τα ορυκτά καύσιμα, δεν αξιοποιούνται. Όσον αφορά στα ηλεκτρικά δίκτυα, είναι κορεσμένα σχεδόν σε όλη τη χώρα, αδυνατώντας να απορροφήσουν την παραγόμενη καθαρή ενέργεια. Συνεπώς, οι ΑΠΕ δεν διαχέονται σε πολίτες, επιχειρήσεις αγρότες, ενεργειακές κοινότητες, ώστε να είναι καλύτερα προστατευμένοι στις διακυμάνσεις των τιμών των αγορών. Η προώθηση των ΑΠΕ γίνεται κατά βάση μέσω φαραωνικών έργων, με μονοπώλιο επενδυτών, και τους πολίτες «αποκλεισμένους», όχι μόνο από αυτές τις μεγάλες επενδύσεις ΑΠΕ, αλλά και από τις μικρότερες. Επιπλέον, τα χρήματα ενίσχυσης/ εκσυγχρονισμού δικτύων, μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας είναι πολύ περιορισμένα. Τέλος, καμία πρόβλεψη δεν υπάρχει για επέκταση της διασυνδεσιμότητας του δικτύου με την υπόλοιπη Ευρώπη. Κανένα μελλοντικό ηλεκτρικό σύστημα δε μπορεί να επιζήσει εάν δεν έχει ευρύχωρες διεθνείς διασυνδέσεις. Το παλιό και χαμηλής διασυνδεσιμότητας δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας, με την απουσία αποθήκευσης, είναι λοιπόν ο μεγάλος ασθενής του ενεργειακού συστήματος. Η αύξηση όμως του διαθέσιμου ηλεκτρικού χώρου και η δυνατότητα πρόσβασής του από όλους τους πολίτες δεν είναι μόνον τεχνική προϋπόθεση για την απεξάρτηση από το (ρωσικό) αέριο. Είναι θεμελιώδες ζήτημα ενεργειακής δημοκρατίας.
• Πώς πιστεύετε ότι θα κινηθεί ο χειμώνας για τα ελληνικά νοικοκυριά, δεδομένης της ενεργειακής κρίσης; Η ελληνική κυβέρνηση ξεκαθάρισε ότι δεν τίθεται θέμα επάρκειας. Συμμερίζεστε αυτή την άποψη;
Η Κυβέρνηση επισημαίνει ως επιτυχία, το γεγονός ότι βρίσκεται στις εξαιρέσεις των ευρωπαϊκών αποφάσεων για μείωση της χρήσης φυσικού αερίου. Πολύ καλύτερο θα ήταν να είχαμε χαμηλή εξάρτηση από το αέριο, αλλά για αυτό φρόντισαν οι Κυβερνήσεις της ΝΔ και του ΣΥΡΙΖΑ.
Μάλιστα, τις τελευταίες μέρες παρακολουθούμε νέες τρομακτικές αυξήσεις της τιμής του. Σε κάθε περίπτωση, η Κυβέρνηση οφείλει να ενημερώσει τους πολίτες, που έχουν πληρώσει πολύ ακριβά την πρόσδεση της χώρας στο εισαγόμενο αυτό καύσιμο, για τα συγκεκριμένα μέτρα που θα λάβει για να πετύχει τον ευρωπαϊκό στόχο μείωσης του αερίου, που η ίδια συνυπέγραψε, για αυτό τον χειμώνα. Από ποιους συγκεκριμένους τομείς θα κάνει οικονομία στην κατανάλωση φυσικού αερίου; Οφείλει επίσης να ενημερώσει για το συνολικό της σχέδιο απεξάρτησης από το εισαγόμενο αέριο. Εκτός αν έχει άλλα σχέδια.
Εάν υπάρξει οποιοδήποτε πρόβλημα επάρκειας στα νοικοκυριά, τότε θα μιλάμε για το απόλυτο ενεργειακό φιάσκο.
• Θεωρείτε, ότι είναι πιθανό σενάριο να εφαρμοστούν στη χώρα μας πολιτικές εξοικονόμησης ενέργειας με μείωση της κατανάλωσης;
Η εξοικονόμηση ενέργειας είναι το «πρώτο καύσιμο» με βάση τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας. Είναι το καύσιμο που βοηθά τους καταναλωτές να έχουν μια ενεργειακά οικονομικότερη διαχείριση, με κέρδος στο δικό τους πορτοφόλι, για αυτό και δεν προωθείται από μεγάλης κλίμακας οικονομικές οντότητες και ισχυρά λόμπι. Όμως, δεν αποτελεί πολιτική προτεραιότητα ούτε για αυτή την Κυβέρνηση. Θα δώσω μερικά παραδείγματα. Οι πολιτικές εξοικονόμησης ενέργειας ξεκινάνε, όπως στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, από την ίδια την Πολιτεία, με άμεσες εφαρμογές στο δημόσιο και ευρύτερο δημόσιο τομέα και στα χρηματοδοτικά προγράμματα. Κοντά στο τέλος Ιουνίου ακούσαμε συνέντευξη τύπου τριών υπουργών για τα κίνητρα που θα δοθούν στο δημόσιο, ώστε οι εργαζόμενοι να κλείνουν τα ανοιχτά παράθυρα όταν ταυτόχρονα δουλεύει το κλιματιστικό, να σβήνουν τα φώτα στους χώρους μετά την εργασία και άλλα τέτοια απλοϊκά μέτρα, συμπεριφορικά. Ακόμα και αυτά τα μέτρα όμως, κανείς δε γνωρίζει σήμερα πώς και αν εφαρμόζονται. Στην ίδια συνέντευξη δεν ακούσαμε τίποτα για τους λόγους που η Ελλάδα δεν μπόρεσε να πιάσει τους στόχους εξοικονόμησης ενέργειας της περιόδου 2014-2020, αφαιρώντας έτσι σημαντικούς πόρους από την εθνική οικονομία. Δεν ακούσαμε επίσης τίποτα για τους λόγους που το 2021 δεν προχώρησαν οι σχεδιασμοί για τα σχετικά προγράμματα εξοικονόμησης σε επιχειρήσεις και γιατί ο κλιματικός νόμος που πρόσφατα ψηφίστηκε δεν αναφέρει πουθενά την «Αρχή της Ενεργειακής Απόδοσης Πρώτα», η οποία είναι βασική σε όλη τη νέα ευρωπαϊκή νομοθεσία. Το ίδιο συμβαίνει στα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα και στο Σχέδιο του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, όπου η αρχή αυτή δεν αναφέρεται ούτε για τους τύπους. Πραγματικά δημιουργούνται σοβαρές ανησυχίες για την πραγματική διάθεση της Κυβέρνησης να προχωρήσει η χώρα στην ενεργειακή εξοικονόμηση
