Καθαρογραμμένη η αειφορία στα καστρόσπιτα της Σύμης και στην «Κάμπα του Αη Γιάννη»

Αυτές οι μέρες, που οτιδήποτε κι αν γραφτεί στο τώρα ανατρέπεται ακριβώς την επόμενη ώρα, δίνουν μια καλή αφορμή για στροφή στο παρελθόν, στον τρόπο με τον οποίο οι πρόγονοί μας στα νησιά διαχειρίζονταν τη ζωή τους και στις μεθόδους που χρησιμοποιούσαν ώστε να αναπτύσσονται σε αρμονία με το φυσικό περιβάλλον. Οι άνθρωποι αυτοί εφάρμοζαν στην πράξη και αποτελεσματικά εκείνο που αιώνες αργότερα ονομάστηκε αειφορία και βιώσιμη ανάπτυξη.
Η Σύμη αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο οι νησιώτες διαχειρίστηκαν συνετά τα όσα απλόχερα τους προσέφερε το φυσικό περιβάλλον. Οι τεχνικές που χρησιμοποιούσαν εξακολουθούν να είναι ορατές μέχρι σήμερα και χαρακτηρίζονται από ένα βασικό στοιχείο: Οι Συμιακοί τεχνίτες για την κατασκευή των σπιτιών, των καστρόσπιτων και των μύλων τους ακολουθούσαν τον τρόπο με τον οποίο η ίδια η φύση δημιούργησε στο νησί το περιβάλλον στα βουνά.
Στο σημερινό αφιέρωμα της «δημοκρατικής», φιλοξενούμε φωτογραφίες, όπου φαίνεται ο τρόπος χρήσης του δομικού υλικού με το οποίο η φύση έχτισε στη θάλασσα τη Σύμη, όπως και πολλά άλλα νησιά: Την πέτρα.
Οι Συμιακοί τεχνίτες, δεν παίρνουν απλώς την πέτρα από το βουνό, αλλά τη χρησιμοποιούν ακριβώς με τον ίδιο τρόπο, με την ίδια φορά και το ίδιο σχήμα που υπάρχει στο περιβάλλον. Η ομοιότητα είναι εύκολα ορατή στα καστρόσπιτα της κορυφής του Χωριού, διότι σ’ αυτά, το δομικό στοιχείο είναι εμφανές. Μάλιστα, η επιλογή αυτού του είδους της εμφάνισης των σπιτιών δεν υπηρετούσε αισθητικούς κανόνες, αλλά λόγους ασφάλειας, καθώς ο επίδοξος εισβολέας στη θέα των πέτρινων τοίχων αντιλαμβανόταν ότι είναι αδύνατο να τους διαρρήξει ή να απειλήσει με φωτιά εκείνους που κλειδαμπαρώνονταν πίσω απ’ αυτούς.
Η ίδια τεχνική υιοθετείται και στα σπίτια που χτίστηκαν μεταγενέστερα μέχρι και στη μεγάλη οικονομική άνθηση της Σύμης των αρχών του περασμένου αιώνα. Τα αρχοντικά του νησιού μπορεί να διαθέτουν κεραμίδια από τη Μασσαλία, πόρτες και παράθυρα με ξύλα από την Τεργέστη, μάρμαρα από την Πεντέλη, όμως το βασικό τους δομικό υλικό παραμένει η πέτρα και αυτή εξακολουθούν να τη χρησιμοποιούν όπως και οι πρόγονοί τους· τη χτίζουν με την ίδια φορά και το ίδιο σχήμα που την βλέπουν να κάθεται στο βουνό. Η επιδεξιότητα εκείνων των τεχνιτών φαίνεται στα εγκαταλελειμμένα αρχοντικά, που σιγά-σιγά αποφλοιώνονται από τα επιχρίσματα και αποκαλύπτουν την κρυμμένη τέχνη.
Οι ξεχασμένοι οικισμοί
και τα βυζαντινά
πατητήρια της «Κάμπας
του Άη Γιάννη»
Μπορεί η Σαντορίνη να φημίζεται για το καλό, λιαστό, λευκό τής κρασί και το Vinsanto σήμερα να αποτελεί επιλογή υψηλής γαστρονομικής απαίτησης, η σχεδόν ισομεγέθης (διαφέρουν κατά 20 τ.χιλιόμετρα) σε έκταση Σύμη είχε το δικό της περίφημο κρασί από τους βυζαντινούς χρόνους. Οι υπομονετικοί τεχνίτες και η αρμονία με το περιβάλλον ήταν και σε αυτή την περίπτωση το χαρακτηριστικό γνώρισμα των αμπελώνων του νησιού.
Αντίθετα με τους Σαντορινιούς που είχαν στη διάθεσή τους αρκετές, ορεινές μεν, ωστόσο επίπεδες εκτάσεις, οι Συμιακοί έπρεπε να απαντήσουν στο ερώτημα: Πώς σ’ ένα βουνό καλυμμένο από πέτρες και κυπαρίσσια θα καλλιεργηθούν αμπελώνες και με ποιό τρόπο το παραγόμενο σταφύλι θα γίνει κρασί.
Η σωζόμενη μέχρι το Σήμερα «Κάμπα του Άη Γιάννη» δίνει μια καλή απάντηση. «Κάμπα» είναι ο κάμπος και προστάτης του αμπελιού για τους Συμιακούς είναι ο Άγιος Ιωάννης. Οι τεχνίτες για να δημιουργήσουν την κάμπα ξεκίνησαν ένα απίστευτο έργο αφαίρεσης μικρών και μεγάλων λίθων από την περιοχή που είχαν επιλέξει. Τις πέτρες τις χρησιμοποίησαν για να φτιάξουν μικρούς οικισμούς και ξερολιθιές. Με τις ίδιες κατασκεύασαν μικρά πατητήρια γύρω από την καλλιέργεια, ώστε ο καρπός να μη χρειάζεται μεγάλο κόπο μεταφοράς. Άλλωστε, όλοι οι κάτοικοι και τα οικόσιτα ζώα του νησιού βρισκόντουσαν σε μια διαρκή κίνηση μεταφοράς υλικών και η προσθήκη επιπλέον φόρτου εργασίας θα επιβάρυνε περαιτέρω τη μέρα τους.
Όπως μας περιγράφει από το έργο του ο τοπικός ιστοριοδίφης Σαράντης Κρητικός «το λευκό κρασί της Σύμης ήταν φημισμένο και σχετικές μαρτυρίες μας δίνει από το έτος 1420 ο Ιταλός καλόγερος και γεωγράφος Cristoforo Buondelmonti». Ο κ. Σαράντης μας εξηγεί ότι «είναι αξιοσημείωτο το πώς τα πατητήρια ακολουθούσαν την κλίση του εδάφους, έτσι αντί οι Συμιακοί να σκάψουν ώστε να δημιουργήσουν ένα πλάτωμα πάνω στο οποίο θα δομήσουν το πατητήρι του σταφυλιού, σεβόντουσαν την πλαγιά και έχτισαν το κεκλιμένο έδαφος». Τις μεγαλύτερες πέτρες που αφαίρεσαν από την κάμπα, «οι τεχνίτες τις λάξευαν και δημιουργούσαν μονολιθικά εργαλεία, που χρησιμοποιούσαν είτε στα πατητήρια για τη ροή του μούστου, είτε στους μύλους, είτε αλλού».
Το παρελθόν
διδάσκει την αξία της
ανακύκλωσης
Η επανάχρηση των υλικών είναι βασικό βήμα στη σημερινή ανάγκη για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Αποτελεί την καινούρια ζωή και ίσως μία από τις λίγες και ουσιαστικές διδαχές που αφήνει πίσω του ο Covid19.
Απομείωση, επανάχρηση, ανακύκλωση αποτελούν τις βασικές αρχές στις οποίες πλέον επιτακτικά θα στηρίζεται η λειτουργία όλης της σύγχρονης κοινωνίας. Αυτές οι αρχές τώρα θα ενταχθούν στα σχολεία, αυτές στην καθημερινότητα των νοικοκυριών και της οικονομίας ολόκληρης.
Τις ίδιες αρχές της απομείωσης χρησιμοποιούμενης ενέργειας (τα πατητήρια κοντά στην κάμπα), της επανάχρησης (λαξευμένα μονολιθικά εργαλεία) και της ανακύκλωσης (υλικά που προηγουμένως τα χρησιμοποιούσε η φύση) τις είχαν ως τρόπο ζωής οι Συμιακοί και γενικότερα οι νησιώτες. Για τους νησιώτες δεν υπάρχει ανάγκη να διδαχθούν νέο τρόπο ζωής. Αρκεί να θυμηθούν τις ζωές των προγόνων τους, οι μνήμες είναι κρυμμένες μέσα τους, χαραγμένες στο DNA τους. Και δε ξεχνάμε, ότι αυτοί καθαυτοί οι ήπειροι περιβάλλονται από θάλασσα, υπό αυτή την έννοια είναι κι οι ήπειροι νησιά σε μεγέθυνση, συνεπώς και οι κάτοικοί τους νησιώτες, που αν ψάξουν στο μέσα τους θα βρουν καθαρογραμμένα τα συστατικά της αειφορικής ζωής.