Παρ’ όλο που η σπογγαλιεία ήταν ένα πανάρχαιο επάγγελμα, μέχρι το 19ο αιώνα ο ρόλος της Καλύμνου ήταν πολύ περιορισμένος. Δύο παράγοντες όμως επέφεραν μια ριζική αλλαγή: η ραγδαία αύξηση της ζήτησης (αποτέλεσμα κυρίως της βιομηχανικής επανάστασης) και η εισαγωγή μιας νέας μεθόδου σπογγαλιείας: το σκάφανδρο.
Απόσπασμα από την επιστημονική εργασία της Βέρας Πρατικάκη, την οποία κατέθεσε στο Πανεπιστήμιο Warwick, στο οποίο φοίτησε από το 2008 έως το 2012. Με αυτήν απέσπασε το πρώτο βραβείο του Πανεπιστημίου και υποτροφία από την Εταιρεία της Οικονομικής Ιστορίας.
– Πώς το επιλέξατε;
«Κατά τη διάρκεια των σπουδών μου η Ελλάδα δεν εμφανιζόταν καθόλου στις διαλέξεις. Ετσι, θέλησα για τη διπλωματική μου να επιλέξω ένα θέμα ελληνικό. Δεν έχω κάποια σχέση με την Κάλυμνο, αλλά βρήκα την ιστορία του εμπορίου σφουγγαριών πραγματικά συναρπαστική και πολύ συγκινητική. Πρότεινα το θέμα στους καθηγητές μου, οι οποίοι το βρήκαν πολύ πρωτότυπο και ενδιαφέρον. Μου έδωσαν μάλιστα και μια μικρή υποτροφία για να με ενθαρρύνουν».
– Ο στόχος σας;
«Να φανεί πώς μέσω του εμπορίου η Κάλυμνος κατάφερε να εμπλουτίσει τον πολιτισμό της, να επεκτείνει τα όριά της και να γίνει μέλος ενός ευρύτερου, παγκοσμιοποιημένου κόσμου. Ο ρόλος της Καλύμνου στην παγκόσμια ιστορία έχει υποτιμηθεί και πιστεύω πως είναι σημαντικό να αναδειχθεί».
– Η μεθοδολογία;
«Η ανάλυση γίνεται υπό το πρίσμα της Global History. Βασίζεται στην πεποίθηση ότι απαραίτητη προϋπόθεση για την καταγραφή της ιστορίας είναι η συγκριτική μελέτη των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των διαφορετικών πολιτισμών. Επίσης, υιοθετεί την προσέγγιση της Microhistory. Βασίζεται στην αντίληψη ότι είναι ανάγκη να ξεφύγουμε από την τηλεσκοπική ανάλυση και να περάσουμε στη μικροσκοπική, ώστε να μελετηθεί ένα φαινόμενο με μεγαλύτερη έμφαση.
Αυτό που μου έκανε πραγματικά εντύπωση ήταν η προθυμία και η διάθεση όλων των Καλύμνιων να με βοηθήσουν στην έρευνά μου. Με το που έφτασα, όλο το νησί κινητοποιήθηκε για να με βοηθήσει. Είμαι πραγματικά ευγνώμων και βαθύτατα εντυπωσιασμένη».
– 19ος και 20ός αιώνες;
«Παρ’ όλο που η σπογγαλιεία ήταν ένα αρχαίο επάγγελμα (για παράδειγμα αναφέρεται από τον Αιλιανό και τον Οππιανό το 2ο αι. π.Χ.), μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα ο ρόλος της Καλύμνου στην παγκόσμια οικονομία ήταν αμελητέος, διότι το εμπόριο σφουγγαριών περιοριζόταν κυρίως στις εγχώριες αγορές. Δύο παράγοντες όμως επέφεραν σημαντική αλλαγή εκείνη την εποχή: η ξαφνική αύξηση της ζήτησης λόγω της βιομηχανικής επανάστασης και η χρήση μιας καινούργιας μεθόδου αλιείας».
– Του σκάφανδρου;
«Ναι, ενθάρρυνε την εμπορική δραστηριότητα στο εξωτερικό γιατί ήταν πολύ ακριβό και απαιτούσε αναδιοργάνωση του συστήματος. Οι περισσότεροι καπετάνιοι δεν μπορούσαν πια να χρηματοδοτήσουν μόνοι τους μια αποστολή και χρειάζονταν επενδυτές. Η μελέτη των συμβολαίων της εποχής δείχνει πως οι επενδυτές δάνειζαν χρήματα στους καπετάνιους με υψηλούς τόκους και με τον όρο να πουλήσουν όλη την παραγωγή σε εκείνους σε συμφέρουσα τιμή όταν επέστρεφαν. Είναι αξιοσημείωτο το εύρος και η έκταση των εμπορικών δραστηριοτήταν των Καλύμνιων. Ενδεικτικά μερικές από τις πόλεις και χώρες στις οποίες είχαν εμπορικούς οίκους οι Καλύμνιοι ήταν το Λονδίνο, το Παρίσι, η Μαδρίτη, η Ρώμη, η Φρανκφούρτη, η Στοκχόλμη, η Αγ. Πετρούπολη, η Νέα Υόρκη, η Καλκούτα, η Τυνησία, οι Μπαχάμες, η Κούβα κ.λπ.».
– Διεθνές δίκτυο;
«Η καλυμνιακή αγορά συνδέθηκε με την ευρωπαϊκή, την αμερικανική, την αφρικανική ακόμα και με την ινδική σε ένα μικρότερο επίπεδο. Για παράδειγμα, ο Πελεκάνος προμήθευε το Harrods, ο Βουβάλης το Buckingham. Η μαζική μετανάστευση των Καλύμνιων διευκόλυνε την ίδρυση εμπορικών οίκων στο εξωτερικό. Δημιούργησε έναν ιστό εμπορικών κοινοτήτων που λειτουργούσαν ως συνδετικοί κρίκοι με τη μητρόπολη και με τις άλλες κοινότητες του εξωτερικού. Μία από τις μεγαλύτερες ήταν αυτή στο Τάρπον Σπρινγκς στη Φλόριντα της Αμερικής».
