Πέρυσι, ήταν η κλιμακούμενη αβεβαιότητα της «περήφανης διαπραγμάτευσης», που οδήγησε στα γνωστά ολέθρια αποτελέσματα. Φέτος, είναι η πρώτη αξιολόγηση του τρίτου ελληνικού προγράμματος, υπό τη σκιά της ανεξέλεγκτης προσφυγικής κρίσης που απειλεί να μετατρέψει την Ελλάδα σε έναν μίνι Λίβανο εντός της Ε.Ε. Στην εγχώρια συζήτηση, οι προβλέψεις τού τι θα επακολουθήσει -ούτως ή άλλως μια ριψοκίνδυνη ενασχόληση- χρωματίζονται, περισσότερο από ό,τι σε πιο ώριμες δημοκρατίες, από τις πολιτικές πεποιθήσεις του εκάστοτε οιωνοσκόπου: το ευκταίο διαμορφώνει αδιόρατα το σύμπαν των πιθανών εξελίξεων.
Μια ψυχρή εξωτερική ματιά, επομένως, βοηθάει να ξεχωρίσει το δάσος από τα δέντρα. Το «Κ» ζήτησε από τέσσερις κορυφαίους ξένους παρατηρητές της ελληνικής πραγματικότητας να καταθέσουν τις εκτιμήσεις τους για το πού οδηγείται η χώρα τους επόμενους μήνες. Δυστυχώς, κανείς δεν εμφανίζεται αισιόδοξος.
Ο Marcus Walker, αρχισυντάκτης Ευρωπαϊκής Οικονομίας της Wall Street Journal, γράφει ότι «οι ανάγκες του Τσίπρα, της Μέρκελ και του ΔΝΤ θυμίζουν ένα ανέφικτο τρίγωνο». Ο Tom Nuttall, που γράφει τη στήλη Charlemagne στο Economist, σημειώνει ότι, αντί η έξαρση των προσφυγικών ροών να διευκολύνει την αξιολόγηση, όπως ήλπιζε η Αθήνα, είναι πιο πιθανό μια κρίση να επιδεινώσει την άλλη. Ο Mujtaba Rachman, επικεφαλής Ευρώπης της εταιρείας συμβούλων Eurasia, διερωτάται πώς θα μπορέσει ο Αλέξης Τσίπρας να προωθήσει νέες περικοπές στις συντάξεις ενώ είναι αντιμέτωπος με διογκούμενες διαμαρτυρίες σχετικά με το προσφυγικό. Τέλος, ο Daniel Howden, πρώην ανταποκριτής στην Αθήνα και νυν στέλεχος ελληνικής start-up, πιο απαισιόδοξος από όλους, προβλέπει ότι το καλοκαίρι πάλι η Ελλάδα θα αναζητά βοήθεια από ηγέτες εκτός των συνόρων της, αλλά αυτοί οι ηγέτες, με πρώτη την κ. Μέρκελ, «ποτέ δεν είχαν λιγότερα να χάσουν από το να αφήσουν τη χώρα στη μοίρα της».
Mujtaba Rachman, Επικεφαλής Ευρώπης της εταιρείας συμβούλων Eurasia: Το τέλος όλων των βεβαιοτήτων
Είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς πόσο γρήγορα μπορεί να εκλείψουν οι βεβαιότητες που υποτίθεται πως προσφέρει η ιδιότητα του μέλους της Ε.Ε. Eπί μισή δεκαετία, η Ελλάδα ασθμαίνει από μήνα σε μήνα, αβέβαιη για το αν θα μπορέσει να παραμείνει στην Ευρωζώνη. Πλέον έχει ουσιαστικά δεχθεί έξωση από τη ζώνη Σένγκεν και κινδυνεύει να μετατραπεί σε παγίδα προσφύγων.
Δύο οικείες αλλά ξεχωριστές κρίσεις -η μία που συνδέεται με το χρέος και η άλλη με το προσφυγικό- βρίσκονται σε πορεία σύγκρουσης. Οι δανειστές θα συνεχίσουν να επιμένουν ότι η επιβάρυνση που επιφέρουν οι πρόσφυγες αποτελεί ένα πολύ μικρό ποσοστό του πακέτου βοήθειας. Δεδομένου ότι άλλα κράτη-μέλη έχουν συνεισφέρει οικονομικά για να φτιαχτούν τα hot spots, έχουν ένα δίκιο. Ομως οι βαριές μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται από το Μνημόνιο είναι πολιτικές προκλήσεις που θα γίνει ακόμη πιο δύσκολο να εφαρμοστούν όσο το εκλογικό σώμα θα δυσφορεί και θα επιβαρύνεται από τη συσσώρευση προσφύγων.
Η Ελλάδα «τιμωρείται» από την ίδια της τη γεωγραφική θέση. Με νησιά μόλις λίγα μίλια από την τουρκική ακτογραμμή, είναι η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα στη «βαλκανική διαδρομή» των προσφύγων προς τη Γερμανία. Η απομόνωσή της από τις υπόλοιπες μόνο κατ’ όνομα «ανοιχτές» χώρες της ζώνης Σένγκεν σημαίνει ότι οι πρόσφυγες πρέπει να φύγουν από τη ζώνη για να επανεισέλθουν σε αυτήν βορειότερα.
Mικρότερες χώρες της ζώνης Σένγκεν, όπως η Ουγγαρία, η Σλοβενία και η Αυστρία, έχουν πάρει τα πράγματα στα χέρια τους περιορίζοντας τον αριθμό των προσφύγων στους οποίους επιτρέπουν την είσοδο. Αυτό έχει εξωθήσει τις χώρες νοτιότερα να αναλάβουν δράση. Η απόφαση της ΠΓΔΜ ουσιαστικά να κλείσει τα σύνορά της προ τριών εβδομάδων έχει φέρει την Ελλάδα στα όρια της αντοχής της.
Πάνω από ένα εκατομμύριο πρόσφυγες ακολούθησαν τη «βαλκανική διαδρομή» πέρυσι. Ακόμη κι αν κάποιοι αποθαρρύνονται από τις φήμες για τα κλειστά σύνορα, οι ροές δεν θα μειωθούν σημαντικά. Χτυπημένη από το χρέος και την αβεβαιότητα, η ελληνική οικονομία των 11 εκατομμυρίων κατοίκων (δίπλα σε αυτήν της Τουρκίας με τα 75 εκατομμύρια) δεν είναι σε θέση να φιλοξενήσει τόσους πρόσφυγες και ο λαός το γνωρίζει. Παρ’ όλ’ αυτά, το Μνημόνιο επιβάλλει μεταρρυθμίσεις που περιλαμβάνουν αμφιλεγόμενα μέτρα για τη μείωση της επιβάρυνσης του προϋπολογισμού από τη συνταξιοδοτική δαπάνη.
Το ΔΝΤ επικρίνει τις κυβερνητικές προτάσεις, λέγοντας ότι δεν είναι αρκετές ώστε να οδηγήσουν στις αναγκαίες άμεσες περικοπές. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πώς η κυβέρνηση θα καταφέρει να προτείνει κάτι πιο επώδυνο με την επισφαλή πλειοψηφία της στη Βουλή και τις αντιδράσεις να εντείνονται. Οπως πάντα, η Κομισιόν επιδεικνύει περισσότερη ευαισθησία στην πολιτική κατάσταση της Ελλάδας: αναρωτιέται τι μπορεί να καταφέρει η κυβέρνηση με τόσο μικρή πλειοψηφία και μοιάζει δεκτική στο να επεξεργαστεί μεταρρυθμίσεις που θα φέρουν πιο μακροπρόθεσμα αποτελέσματα.
Στο τέλος, όμως, οι διαπραγματεύσεις είναι πιο πιθανό να καταλήξουν πιο κοντά στις θέσεις του ΔΝΤ. Οι υπολογισμοί του θα επιβεβαιώνονται όσο το Eurogroup αρνείται να εξετάσει περαιτέρω κούρεμα του χρέους.
Υπό κανονικές συνθήκες, η κυβέρνηση θα προσπαθούσε να ολοκληρώσει την πρώτη αξιολόγηση πριν από το Πάσχα. Αυτό θα συνεπαγόταν αιματηρές μειώσεις στις συντάξεις, όπως και άλλες περικοπές, προκειμένου να προσεγγιστούν οι στόχοι για το πρωτογενές πλεόνασμα. Ομως τα νέα ότι τα σύνορα της Μακεδονίας έκλεισαν τα αλλάζει όλα αυτά. Πώς μπορεί ο Αλέξης Τσίπρας να αμβλύνει τις αυξανόμενες αντιδράσεις ανακοινώνοντας περισσότερες περικοπές, την ώρα που η Ευρώπη αφήνει την Ελλάδα μόνη στην αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης;
Ανίκανος να κρυφτεί από αυτήν τη διπλή κρίση, ο κ. Τσίπρας μπορεί να καταφύγει στην αγαπημένη του μέθοδο κάθαρσης, τις πρόωρες εκλογές. Είναι ωστόσο αμφίβολο αν ακόμη κι αυτή η επιλογή θα αποτελέσει πραγματική διέξοδο.
Tom Νuttall: Στήλη Charlemagne, The Economist
Πριν από μερικές εβδομάδες φαινόταν πιθανό ότι η Ελλάδα θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί τη θέση της ως προς μια κρίση για να κερδίσει παραχωρήσεις σε μια άλλη. Οι Γερμανοί είχαν αφήσει σιωπηρά την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ να καταλάβει ότι η συνεργασία στο προσφυγικό θέμα -επιτάχυνση των διαδικασιών για τη λειτουργία hot spots, πιο αποτελεσματική καταγραφή και λήψη δακτυλικών αποτυπωμάτων, συμφωνία για επιστροφή προσφύγων στην Τουρκία- θα βοηθούσε στις συνομιλίες για την ελάφρυνση του χρέους αργότερα αυτό το έτος. Και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή φαινόταν πρόθυμη να συμπράξει σε αυτό.
Αλλά το προσφυγικό επιδεινώθηκε τόσο γρήγορα, που τα δύο θέματα φαίνεται τώρα πιο πιθανό να επιδεινώσουν το ένα το άλλο, για διάφορους λόγους. Πρώτον, το κόστος της παροχής τροφής και στέγης σε δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες στοιβαγμένους μέσα στην Ελλάδα συνεπάγεται μεγαλύτερη δημοσιονομική επιβάρυνση από ό,τι αναμενόταν. Δεύτερον, ο καλύτερος καιρός και οι πιο ήρεμες θάλασσες της άνοιξης θα φέρουν δραματική αύξηση του αριθμού των προσφύγων που διασχίζουν το Αιγαίο, ακριβώς την περίοδο που θα αρχίσει να παρεκτρέπεται η πρώτη αξιολόγηση του τρίτου ελληνικού προγράμματος.
Τρίτον, το κλείσιμο των συνόρων κατά μήκος της μεταναστευτικής διαδρομής προς τη Γερμανία και η φαινομενική προθυμία των υπαλλήλων των Βρυξελλών να δουν την Ελλάδα να μετατρέπεται σε έναν γιγαντιαίο (έστω προσωρινό) προσφυγικό καταυλισμό θα σκληρύνει τη στάση των Ελλήνων ψηφοφόρων και των εκπροσώπων τους. Με την κοινοβουλευτική του πλειοψηφία ήδη συρρικνωμένη, ο Αλέξης Τσίπρας θα δυσκολευτεί πολύ να περάσει τα αντιλαϊκά μέτρα αύξησης της φορολογίας και περικοπών των συντάξεων που ζητούν οι πιστωτές, αν οι Ελληνες αισθανθούν ότι η υπόλοιπη Ευρώπη τούς έχει γυρισμένη την πλάτη.
Τέλος, η Αγκελα Μέρκελ έχει αποδυναμωθεί δραματικά λόγω της προσφυγικής κρίσης. Το περασμένο καλοκαίρι η θέση της καγκελαρίου της Γερμανίας ήταν αρκετά ισχυρή ώστε να μπορεί να εξασφαλίσει την έγκριση της συμφωνίας με τον κ. Τσίπρα από την Μπούντεσταγκ, παρά τις επιφυλάξεις του υπουργού Οικονομικών της, του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, και των πιο σκληροπυρηνικών βουλευτών. Ωστόσο η ανοιχτή στάση της κ. Μέρκελ απέναντι στους μετανάστες έχει αποδειχθεί τρομακτικά διχαστική, ιδιαίτερα εντός του κόμματός της, του CDU, και της αδελφής παράταξης των Χριστιανοκοινωνιστών (CSU) στη Βαυαρία. Αυτό αφήνει την καγκελάριο με λιγότερο πολιτικό κεφάλαιο να δαπανήσει σε περίπτωση που η ελληνική διάσωση ναυαγήσει πάλι.
Τα οικονομικά προβλήματα της Ελλάδας είναι σε μεγάλο βαθμό προϊόν της ιστορίας, της πολιτικής κακοδιαχείρισης και της δημοσιονομικής ανευθυνότητας. Το μεταναστευτικό είναι εξ ολοκλήρου ατύχημα της γεωγραφίας. Κατά το μεγαλύτερο μέρος του προηγούμενου έτους αυτά έμοιαζαν σαν δύο ξεχωριστά θέματα. Οχι πια.
Μarcus Walker, αρχισυντάκτης Ευρωπαϊκής Οικονομίας της Wall Street Journal: Το ανέφικτο τρίγωνο Ελλάδας, Γερμανίας & ΔΝΤ
Η Ελλάδα δίνει μια μάχη με δύο ανοιχτά μέτωπα, που δοκιμάζει τις αντοχές της όσο ποτέ άλλοτε στην εποχή της κρίσης.
Τα κλειστά σύνορα και το ανοιχτό μέτωπο της αξιολόγησης του προγράμματος διάσωσης, στη χειρότερη περίπτωση, θα αφήσουν τη χώρα να παλεύει να ενσωματώσει έναν εξαψήφιο αριθμό προσφύγων, ενώ παράλληλα πρέπει να αποπληρώσει χρέη δισεκατομμυρίων ευρώ τον Ιούλιο.
Η καγκελάριος Αγκελα Μέρκελ επιμένει στην προσπάθειά της να βάλει φραγμό στην ανεξέλεγκτη εκροή προσφύγων από την Τουρκία. Ωστόσο ορισμένα κράτη-μέλη της Ε.Ε. έχουν ήδη αποφασίσει ότι το σφράγισμα των συνόρων στα Βαλκάνια είναι ο μόνος αποτελεσματικός τρόπος για να τεθεί η κατάσταση υπό έλεγχο, παρά τον κίνδυνο ανθρωπιστικής κρίσης που προκαλούν έτσι στην Ελλάδα.
Ο ολοένα διογκούμενος αριθμός των εγκλωβισμένων προσφύγων, οι διαφωνίες για το πού θα τοποθετηθούν, η απογοήτευση από την απόφαση της Ευρώπης να θέσει σε καραντίνα την Ελλάδα: δεν πρόκειται για το καλύτερο δυνατό υπόβαθρο ενόψει της έντονης φάσης διαπραγματεύσεων με τους δανειστές, η οποία έχει από μόνη της μια εκρηκτική προοπτική.
Αν η καταδικασμένη απόπειρα του Αλέξη Τσίπρα το 2015 να φτάσει στα άκρα τη διαπραγμάτευση με τη Γερμανία εξάντλησε τους Ελληνες, η αναμέτρηση της φετινής άνοιξης μπορεί να κλονίσει την επισφαλή συμφωνία που απέτρεψε την έξοδο από το ευρώ.
Οι ανάγκες του Αλέξη Τσίπρα, της Μέρκελ και του ΔΝΤ παραπέμπουν σε ένα ανέφικτο τρίγωνο.
Ο Τσίπρας χρειάζεται τα χρήματα της Ευρωζώνης για να αποφύγει τον Ιούλιο τη στάση πληρωμών σε χρέη ύψους 3,5 δισ. ευρώ. Η Μέρκελ χρειάζεται το ΔΝΤ να υπογράψει ένα καινούργιο πρόγραμμα με την Ελλάδα πριν ζητήσει από τους βουλευτές του κόμματός της -οι οποίοι ήδη χάνουν την εμπιστοσύνη τους σε αυτήν λόγω του μεταναστευτικού- να αποδεσμεύσουν το γερμανικό μερίδιο των δανείων του τρίτου προγράμματος.
Το Ταμείο, από την πλευρά του, βυθισμένο στην αμφιβολία για την προοπτική βιωσιμότητας της ελληνικής διάσωσης, δεν πιστεύει ότι η Ελλάδα μπορεί να πετύχει τους δημοσιονομικούς της στόχους χωρίς να περικόψει βαθιά τις συντάξεις. Θέλει να δει ένα μεσοπρόθεσμο σχέδιο που να εξοικονομεί τουλάχιστον 4,5% του ΑΕΠ μέχρι το 2018.
Σε αυτήν τη συγκυρία της ελληνικής κρίσης, αυτό ισοδυναμεί με αίτημα για την κεφαλή της κυβέρνησης επί πίνακι. Η εναλλακτική του ΔΝΤ -γενναιόδωρη διαγραφή του χρέους από την Ευρώπη- δείχνει να είναι ένα ποτήρι υπερβολικά πολιτικά πικρό για τη γερμανική κυβέρνηση.
Ο βασικός λόγος για αισιοδοξία είναι ότι η Ευρώπη έχει μέχρι στιγμής επιδείξει ένα απαράμιλλο ταλέντο στο να επιβιώνει χωρίς να λύνει το υποκείμενο πρόβλημα, διαψεύδοντας ωστόσο τις προβλέψεις επικείμενης καταστροφής. Και η πιο ισχυρή πολιτικός της ηπείρου, παρά τις τρέχουσες δυσκολίες που αντιμετωπίζει εντός Γερμανίας, θα κάνει οτιδήποτε χρειαστεί προκειμένου να αποτρέψει τη διάλυση της Ευρώπης.
Daniel Howden πρώην ανταποκριτής BBC, INDEPENDENT: Τώρα γίνονται αισθητές οι συνέπειες του 2015
Οταν οι πρόποδες του Υμηττού τυλίχθηκαν πέρυσι τον Ιούλιο στις φλόγες, ήταν μια ταιριαστά καταθλιπτική εξέλιξη. Oι υποδομές πυροπροστασίας είχαν υποστεί βανδαλισμούς από οικοπεδοφάγους, με αποτέλεσμα το βουνό να καίγεται για μέρες. Ενα σύννεφο καπνού αιωρούνταν πάνω από το κτίριο της Βουλής, σαν τη Θεία Δίκη.
Οι μεταφορές σπάνια είναι τόσο ακριβείς: μια απεγνωσμένη πάλη με τη φωτιά, υπονομευμένη από τη διαφθορά, που άφησε πίσω της ένα σημαδεμένο τοπίο γεμάτο αυτοπροκληθείσες πληγές. Η αντίσταση του Αλέξη Τσίπρα στο πρόσωπο των απαιτητικών οφειλετών αποδείχθηκε μπλόφα. Η μεγάλη διαπραγμάτευση κατέληξε σε μια θλιβερή, ασυνάρτητη συνθηκολόγηση. Οσο κακοί και αν ήταν οι όροι, η Ελλάδα παρέμεινε στην Ευρωζώνη. Δεν είχαμε φτάσει, λοιπόν, στον πάτο; Δεν θα ακολουθούσε μια μορφή κυνικής, εξουθενωμένης σταθερότητας; Οχι.
Οι πλήρεις συνέπειες της ανίκανης ηγεσίας, της συνολικής απουσίας στρατηγικής και της επιδείνωσης των διεθνών σχέσεων θα φανούν μέσα στους επόμενους έξι μήνες.
Και θα είναι ζοφεροί.
Οι λαϊκιστές που διαμαρτύρονταν ενάντια στον μεγάλο βασικό «εχθρό», τη Γερμανία, και αφέθηκαν να γίνουν αντικείμενο εκμετάλλευσης από τον Βλαντιμίρ Πούτιν, δέχθηκαν συγχαρητήρια σε ορισμένους κύκλους για τη μάγκικη realpolitik τους.
Στην ουσία, όμως, άφησαν μ’ αυτόν τον τρόπο το ευρωπαϊκό μέλλον της Ελλάδας να αμφισβητείται για μήνες. Πάνω σε αυτό το θεμέλιο έχουν βασιστεί τώρα η Ουγγαρία και άλλες χώρες για να απομονώσουν την Ελλάδα.
Εν τω μεταξύ, ο Πούτιν, βομβαρδίζοντας τη Συρία, κατευθύνει τεράστιο αριθμό προσφύγων στην Τουρκία κι από εκεί, μέσω του Αιγαίου, στην Ελλάδα. Εχοντας επιτρέψει να χρησιμοποιηθεί η χώρα σαν πείραμα λιτότητας και ενώ υπονόμευε κάθε χρήσιμη μεταρρύθμιση, το παλαιό πολιτικό κατεστημένο απέδειξε την ανικανότητά του. Οι ψηφοφόροι αντέδρασαν ψηφίζοντας κατ’ επανάληψη κόμματα που επαγγέλλονταν λύσεις που δεν υπήρχαν.
Τόσο πολλά που θεωρούνταν δεδομένα -από τα ανοικτά σύνορα έως την ελεύθερη διακίνηση των κεφαλαίων- είναι πλέον μετέωρα. Με την αξιολόγηση να έχει βαλτώσει, πλησιάζει πάλι ο καιρός για την αποπληρωμή των δισεκατομμυρίων στους πιστωτές της χώρας στα τέλη Ιουλίου. Ολα τα σημάδια δείχνουν ότι ο κυβερνών συνασπισμός ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ θα καταρρεύσει πριν από αυτή την ημερομηνία. Μία ακόμη εκλογική αναμέτρηση, αυτήν τη φορά σε συνθήκες πολλαπλασιασμού προσφυγικών καταυλισμών ανά την επικράτεια, είναι απίθανο να προσφέρει λύσεις. Δεδομένης της κλίμακας της κρίσης χρέους, το περιθώριο λάθους ήταν πάντα πολύ μικρό.
Το καλοκαίρι, η Ελλάδα θα ψάχνει για άλλη μία φορά ηγέτες πέραν των συνόρων της για να την υποστηρίξουν. Αυτοί οι ηγέτες, κυρίως η Αγκελα Μέρκελ της Γερμανίας, ποτέ δεν είχαν λιγότερα να χάσουν από την εγκατάλειψη της Ελλάδας στη μοίρα της.
Περιοδικό “Κ”
