Ο Παναγιώτης Ευαγγελίδης μιλά για την ταινία-ντοκουμέντο που έφτιαξε για τους πρώτους γάμους ομόφυλων ζευγαριών που τελέστηκαν στην Ελλάδα, με την οποία συμμετέχει στο 24ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
ΤΗΛΟΣ, ΙΟΥΝΙΟΣ 2008. Ο πρωτοπόρος δήμαρχος Τάσος Αλιφέρης παντρεύει με κάθε επισημότητα δύο ομόφυλα ζευγάρια που κατέφθασαν επί τούτου στο νησί. Τον Δημήτρη Τσαμπρούνη, τον Θέμη Κατσαγιάννη, την Ευαγγελία Βλάμη και την Όλγα-Μαρία Καποδίνη που υποδύονται τους μελλόνυμφους συνοδεύει ένα ακτιβιστικό «κομάντο» και δημοσιογράφοι σε μια σχεδόν συνωμοτική επιχείρηση, η οποία αποσκοπούσε να θέσει δυναμικά στη δημόσια ατζέντα όχι απλώς το σύμφωνο αλλά τον γάμο για όλους – ήταν η χρονιά που η ελληνική πολιτεία πρωτοτυπούσε σχεδόν παγκοσμίως, θεσμοθετώντας σύμφωνο συμβίωσης αποκλειστικά για ετεροφυλόφιλους.
Οι «γάμοι της Τήλου» γίνονται πρώτη είδηση, στα δελτία και τα τηλεπαράθυρα χαμός. Δημιουργείται πολιτικό θέμα, ο τότε υπουργός Δικαιοσύνης Σωτήρης Χατζηγάκης κηρύσσει τους γάμους παράνομους και ανυπόστατους, ο Εισαγγελέας Αρείου Πάγου Γεώργιος Σανιδάς παραγγέλνει ποινικές διώξεις, ο εισαγγελέας Ρόδου εγκαλεί τον Τάσο Αλιφέρη για παράβαση καθήκοντος. Οι γάμοι εντέλει ακυρώνονται, όμως τα ζευγάρια θα προσφύγουν το 2018 στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, η απόφαση του οποίου ακόμη εκκρεμεί. Τον Δεκέμβριο του ’15 η Βουλή ψήφισε την επέκταση του συμφώνου στα ομόφυλα ζευγάρια, ο γάμος όμως παραμένει ζητούμενο, όπως και η τεκνοθεσία.
Η συντριπτική πλειοψηφία των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων στην Ελλάδα δεν βγαίνει ποτέ να διεκδικήσει κανένα της δικαίωμα. Ο Αλιφέρης είχε κάνει τότε κάλεσμα, λέγοντας ότι θα πάντρευε κι άλλα ζευγάρια. Ουδείς προσήλθε. Μιλάμε για αυτό που ονομάζεται ομοφοβία και το οποίο ισχύει και από τις δύο μεριές του φάσματος.
Ο σκηνοθέτης, σεναριογράφος και μεταφραστής Παναγιώτης Ευαγγελίδης βρέθηκε στην Τήλο και κατέγραψε με την κάμερά του τα τεκταινόμενα εν είδει αρχειακού υλικού, το οποίο σκέφτηκε να κάνει ταινία «ανακαλύπτοντάς το ξανά» στη διάρκεια της καραντίνας. Κάπως έτσι προέκυψε ένα δυνατό ντοκιμαντέρ-ντοκουμέντο που παρακολουθεί την πρωτοβουλία εκείνη από τη σύλληψη μέχρι την υλοποίησή της, καταγράφοντας διαβουλεύσεις, συναισθήματα, αντιπαραθέσεις, αντιδράσεις και το όλο κλίμα των ημερών και το οποίο προβάλλεται στο φετινό 24ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Συμπεριλαμβάνονται στιγμιότυπα από τη συνέντευξη Τύπου που ακολούθησε στην Αθήνα, τη συγκέντρωση υπέρ της νομιμότητας των εν λόγω γάμων που πραγματοποιήθηκε στο Σύνταγμα τον Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς καθώς κι από το Athens Pride του 2008.
Μιλήσαμε γι’ αυτό το εγχείρημα, για το πώς το είδε τότε και πώς το αξιολογεί σήμερα ο ίδιος, για τους πρωταγωνιστές και τον αντίκτυπό του, βεβαίως και για την υπόθεση του ομόφυλου γάμου και των ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιωμάτων γενικότερα. Στα «συν» μιας ταινίας που συγκινεί και προβληματίζει δίχως να χάνει το χιούμορ της οι αναφορές στην ομοφοβική δολοφονία του γνωστού ηθοποιού Νίκου Σεργιανόπουλου, που συνέβη ακριβώς εκείνες τις μέρες (4/6), και οι πανκ νότες των Deus X Machina στο ξεκίνημα και το κλείσιμο.
Παναγιώτης Ευαγγελίδης.
— Μου έλεγες ότι τα γυρίσματα για τους γάμους της Τήλου προορίζονταν για τα αρχεία της κοινότητας. Πότε και πώς αποφάσισες να δώσεις στο υλικό αυτό τη μορφή ενός ντοκιμαντέρ;
Ήμουν μέλος της ΟΛΚΕ τότε, η οποία και έτρεχε το θέμα των ομόφυλων γάμων και καθώς όλα έγιναν τελευταία στιγμή δεν σκέφτηκα ότι αυτό θα μπορούσε μελλοντικά να γίνει ταινία, απλά πήρα την κάμερά μου, χωρίς καν το τρίποδο, με την ιδέα να αποτυπώσω ένα αρχειακό υλικό που θα είναι κτήμα της κοινότητάς μας. Μέσα στο πρώτο λοκντάουν αποφάσισα να βάλω τάξη σε παλιά υλικά και σκληρούς δίσκους και έπεσα πάνω στους γάμους της Τήλου. Κάθισα και είδα λίγο, μετά το είπα σε φίλους, κάποια μου είπαν, α, εσύ ήσουν αυτός που είχε τραβήξει τότε, πράγμα που με έκανε να σκεφτώ στην πολύ κοντή ιστορική μνήμη. Το ένα έφερε το άλλο και έτσι η ιδέα τού να γίνει μια ταινία άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά στο μυαλό μου. Υπήρχαν πολλά κενά πληροφοριών στο υλικό, αλλά το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς συνάντησα τον έναν εκ των γαμπρών, τον Δημήτρη Τσαμπρούνη, και του πήρα μια μεγάλη συνέντευξη, κάνοντάς τον μ’ αυτόν τον τρόπο τον αφηγητή της ιστορίας. Κι έτσι φτάσαμε μέχρι εδώ.
— Συμμετείχες στο «κομάντο» που πήγε στο νησί τον Ιούλιο του ’08 για να δημιουργήσει ένα τετελεσμένο, το οποίο θα άνοιγε τον δρόμο για την καθιέρωση του γάμου για όλους και στην Ελλάδα. Τι θα κρατούσες περισσότερο από εκείνο το ταξίδι;
Πάνω-κάτω τα πάντα, γιατί το κάθε τι με τον δικό του τρόπο ήταν αυτό που θα ονομάζαμε –κάνοντας και λίγο χιούμορ– «μεγάλες στιγμές». Υπήρχε ομαδικό πνεύμα, κοινή επιδίωξη, το χιούμορ έρρεε άφθονο και όλα μαζί ήταν σαν όνειρο γιατί δεν σταματούσαμε καθόλου, συνέχεια συνέβαιναν πράγματα και ήμασταν τόσο παρόντες που δεν υπήρχε απόσταση από τα τεκταινόμενα. Θυμάμαι ότι το βράδυ της επιστροφής στην Αθήνα και όταν πια πήγα σπίτι μου, όλα όσα είχαν συμβεί βρήκαν χώρο μέσα μου και έσκασαν στο μυαλό μου σαν ηφαίστειο. Εκεί άρχισα να τα σκέφτομαι για πρώτη φορά.
— Από τις αντιδράσεις που προκλήθηκαν τότε ποια σου εντυπώθηκε πιο πολύ;
Το να είσαι γκέι και ακτιβιστής για χρόνια σημαίνει ότι ήδη έχεις εκτεθεί πολλές φορές σε ΜΜΕ, δημοσιογράφους, πολιτικούς, ιερωμένους κ.λπ., οπότε έχεις ήδη συνηθίσει τον τοξικό, φερεφωνικό και κηρυγματικό λόγο τους. Στην Τήλο τότε απλά σταχυολογούσαμε γελώντας αυτά που θεωρούσαμε τις μεγαλύτερες κοτσάνες και μπουρδολογίες, κάποιες απ’ τις οποίες συμπεριέλαβα στην ταινία. Κινούμασταν σε πολύ υψηλές συχνότητες για να μας επηρεάσει αρνητικά το οτιδήποτε.
— Επτά χρόνια μετά τους «γάμους της Τήλου» ψηφίστηκε στη Βουλή ένα διευρυμένο σύμφωνο συμβίωσης που περιλαμβάνει και ομόφυλα ζευγάρια. Δεν θεσμοθετήθηκε όμως ο γάμος καθαυτός, παρότι ήταν στις προεκλογικές εξαγγελίες της τότε κυβέρνησης, δικαιωματικοί ακτιβιστές της οποίας είχαν κιόλας συμβάλει στην πραγματοποίηση εκείνων των γάμων. Γιατί πιστεύεις ότι δεν προχώρησε τότε αυτό και πόσο πιθανό βρίσκεις να το δρομολογήσει η σημερινή ή κάποια επόμενη κυβέρνηση;
Η τότε κυβέρνηση έπρεπε να συμβιβάσει λίγο τα ασυμβίβαστα λόγω της κυβερνητικής συμμαχίας της με ένα ακροδεξιό κόμμα, οπότε θεωρώ ότι έκανε μεν ένα πρώτο βήμα αλλά δεν μπόρεσε να προχωρήσει περισσότερο. Ο βασικός λόγος όμως είναι ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων στην Ελλάδα δεν βγαίνει ποτέ να διεκδικήσει κανένα της δικαίωμα. Ο Αλιφέρης είχε κάνει τότε κάλεσμα, λέγοντας ότι θα πάντρευε κι άλλα ζευγάρια. Ουδείς προσήλθε. Μιλάμε για αυτό που ονομάζεται ομοφοβία και το οποίο ισχύει και από τις δύο μεριές του φάσματος. Η Εκκλησία είναι επίσης τεράστιος ανασταλτικός παράγοντας σε μια χώρα που ακόμα δεν έχει κάνει διαχωρισμό κράτους και Εκκλησίας. Η τωρινή κυβέρνηση συμπλέει κι αυτή με την ακροδεξιά, αλλά πιστεύω ότι για να ξεπλύνει άλλους ένοχους τομείς της μπορεί και να προχωρήσει σε κάποιες νομοθετικές ρυθμίσεις για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Κάτι πρέπει να θυσιάσει κι αυτή. Άλλωστε ένα «pink washing» γίνεται ήδη με το να αγκαλιάζει με πολύ ανεκτικό και «ανοιχτόμυαλο» τρόπο κάποια ανοιχτά γκέι στελέχη της.
Τα καλά νέα είναι ότι χάρη στην ταινία ήρθα σε επαφή με ΛΟΑΤΚΙ+ ομάδες και οργανώσεις που έχουν κύρια διεκδίκησή τους τον γάμο ομόφυλων ζευγαριών, ένα ολόκληρο δίκτυο που εξαπλώνεται σε πολλές πόλεις. Ξέρω αρκετό κόσμο που έχει κάνει σύμφωνο συμβίωσης και πολλούς ακόμα που έχουν στο μυαλό τους να το πράξουν καθώς περνάνε τα χρόνια και σκέφτονται τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των συντρόφων τους.
— Τι εντύπωση σου έκανε ο Τάσος Αλιφέρης ως πολιτικός και ως άνθρωπος; Ισχύει ότι και οι κάτοικοι του νησιού γενικότερα σας καλοδέχτηκαν;
Οι άνθρωποι του νησιού στην πλειοψηφία τους πίνανε νερό στο όνομά του δημάρχου τους, είχαν μια σχέση μαζί του τέτοιας αγάπης και θαυμασμού που, όπως θα δείτε και στην ταινία, θα υποστήριζαν οποιαδήποτε απόφαση και επιλογή του. Όχι πως δεν υπήρχαν πολέμιοί του, ήταν όμως αφανείς, εκτός εξαιρέσεων, όπως επίσης θα δείτε. Στον Τάσο Αλιφέρη μου άρεσε η ηρεμία του, η έλλειψη οποιουδήποτε πολιτικάντικου πνεύματος, η σκέψη του που δεν κατευθυνόταν από μια προειλημμένη πολιτική και ιδεολογική τοποθέτηση, το ότι άκουγε προσεκτικά, εξέταζε αναλυτικά τα δεδομένα και προχωρούσε με τετράγωνη λογική και ανοιχτό μυαλό, πράγμα σπανιότατο στον χώρο της πολιτικής και της δημόσιας ζωής.
— Από τους πρωταγωνιστές των «γάμων της Τήλου», τόσο ο δήμαρχος όσο και οι δύο νύφες, η Ευαγγελία και η Όλγα-Μαρία, δεν είναι δυστυχώς πια μαζί μας. Οι δε δύο γαμπροί, ο Δημήτρης και ο Θέμης, ξενιτεύτηκαν στο μεταξύ εξαιτίας της κρίσης. Δεκαπέντε χρόνια μετά, δικαιώθηκε πιστεύεις έστω εν μέρει η πρωτοβουλία εκείνη, «γράφτηκε ιστορία» τρόπον τινά;
Η υπόθεση βρίσκεται ακόμα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, το οποίο ποιος ξέρει πώς θα αποφανθεί. Οι γάμοι της Τήλου έχουν σίγουρα περάσει στην ιστορία των διεκδικήσεων των ΛΟΑΤΚΙ+ και ευρύτερα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ελλάδα. Αυτό από μόνο του ναι, και έγραψε ιστορία και είναι νίκη.
— Πέρα από τη θέσπιση του γάμου, τι άλλο θα έβαζες σε πρώτη προτεραιότητα αναφορικά με τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα;
Για μια χώρα σαν την Ελλάδα, που μαστίζεται από την κυριαρχία της Εκκλησίας στη δημόσια σφαίρα, είναι βασικό η ίδια η Εκκλησία και από μέσα και από τη μεριά των πιστών να αρχίσει να εκσυγχρονίζεται, χαμηλώνοντας τους τόνους και τερματίζοντας τη ρητορική μίσους με την οποία αντιμετωπίζει πολλά θέματα, ανάμεσα σ’ αυτά οι σεξουαλικές προτιμήσεις και η επιλογή του κοινωνικού φύλου. Παράλληλα, η πολιτεία θα πρέπει να πει επιτέλους το «ναι» στον πολιτικό γάμο και στην τεκνοθεσία για τα ομόφυλα ζευγάρια, να τερματίσει κάθε εργασιακή διάκριση και να συμβάλει στην ορατότητα όλων των κοινωνικών ομάδων και στην ισονομία. Είμαστε, βλέπεις, εξαιρετικά πίσω σε όλους αυτούς τους τομείς συγκριτικά ακόμα και με χώρες του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου.
Η ταινία θα προβληθεί στο Ολύμπιον στις 17/3 και διαδικτυακά 18-20/3. Για εισιτήρια δείτε εδώ
