Ενα από τα ισχυρότερα «όπλα» που είχε μέχρι τώρα στη διάθεσή του το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης για να στηρίξει την παραγωγή των υπερπλεονασμάτων, κινδυνεύει να χάσει σημαντικό μέρος της ισχύος του.
Στους κωδικούς με τα «έσοδα από φόρους παρελθόντων ετών» αποτυπώθηκε και το 2016 και το 2017 πολύ μεγάλη υπεραπόδοση. Ειδικά το 2017 ήταν έτος «ρεκόρ», με τις εισπράξεις παρελθουσών χρήσεων να φτάνουν στα 2,9 δισ. ευρώ, περίπου 750 εκατ. ευρώ επιπλέον σε σχέση με το 2015. Είναι ενδεικτικό ότι χωρίς αυτή την υπεραπόδοση τα φορολογικά έσοδα της περυσινής χρονιάς θα εμφάνιζαν σημαντική μείωση σε σχέση με το 2016 παρά την καταιγίδα των νέων φορολογικών μέτρων.
Η «οικειοθελής αποκάλυψη εισοδημάτων», η μαζική δέσμευση τραπεζικών λογαριασμών ακόμη και για μικροοφειλές, αλλά και οι πληρωμές όσων πρόλαβαν να μπουν στις ρυθμίσεις των 100 δόσεων και να τις διατηρήσουν, συνέβαλαν τα μέγιστα στη συγκέντρωση αυτών των εσόδων.
Η συνέχεια δεν θα είναι τόσο εύκολη για το οικονομικό επιτελείο, καθώς μέσα στο 2018 εξαντλούνται πολλοί από τους λόγους που οδήγησαν στην εισπρακτική «άνθηση»:
• Οι δεσμεύσεις τραπεζικών λογαριασμών αρχίζουν πλέον να χάνουν τη δυναμική τους ως μέτρο. Το 2015, από το σύνολο του 1,55 εκατομμυρίου οφειλετών με χρέη άνω των 500 ευρώ, δεσμευμένο λογαριασμό είχαν 695 χιλιάδες άτομα, δηλαδή περίπου το 45%.
Τον Μάιο του 2018, οφειλές άνω των 500 ευρώ είχαν 1,717 εκατ. φορολογούμενοι και εξ αυτών, είχαν υποστεί τα αναγκαστικά μέτρα το 1,128 εκατ., δηλαδή οι δύο στους τρεις. Ουσιαστικά, η εφορία δεσμεύει πλέον μόνο άδειους λογαριασμούς, καθώς με δεδομένη και τη χαλάρωση των capital controls, όσοι έχουν οφειλές στο Δημόσιο σπεύδουν να αποσύρουν τις καταθέσεις πριν τους προλάβει η εφορία. Στο υπουργείο Οικονομικών βρίσκεται σε εξέλιξη συζήτηση για τη διευκόλυνση των οφειλετών, ώστε να αποδεσμεύουν τους τραπεζικούς λογαριασμούς. Γεγονός είναι ότι ο υπερβάλλων ζήλος στις αυτόματες ηλεκτρονικές δεσμεύσεις των λογαριασμών έχει επιφέρει και αντίθετα αποτελέσματα, καθώς χιλιάδες επαγγελματίες ωθούνται να κάνουν τις συναλλαγές τους κάτω από το τραπέζι.
• Το μέτρο της οικειοθελούς αποκάλυψης εισοδημάτων –το οποίο ίσχυε μέχρι και τον Νοέμβριο του 2017– είχε ως αποτέλεσμα να γίνουν 507.677 δηλώσεις, να εμφανιστούν πρόσθετα εισοδήματα της τάξεως των 10 δισ. και να βεβαιωθούν φόροι 795 εκατ. Οσοι εντάχθηκαν στη ρύθμιση, έπρεπε είτε να πληρώσουν μέσα σε 30 ημέρες είτε να ρυθμίσουν το ποσό σε 12 δόσεις. Ποσό της τάξεως των 266 εκατ. ευρώ καταβλήθηκε μέσα στο 2017 και τα υπόλοιπα θα εισπραχθούν το αργότερο μέχρι τον Οκτώβριο του 2018. Μετά, η συγκεκριμένη «δεξαμενή» εσόδων ουσιαστικά θα πάψει να υπάρχει.
• Οι εισπράξεις από τη ρύθμιση των 100 δόσεων γίνονται ολοένα και λιγότερες, καθώς όσοι εντάχθηκαν το 2015, είτε αποπληρώνουν το χρέος τους είτε χάνουν τη ρύθμιση λόγω των αυστηρών προϋποθέσεων. Είναι ενδεικτικό ότι από τα περίπου 101,5 δισ. ευρώ που είναι το σύνολο των ληξιπρόθεσμων οφειλών με βάση τα στοιχεία του Μαΐου, σε καθεστώς ρύθμισης βρίσκονται λιγότερα από 4 δισ. ευρώ. Στο υπουργείο Οικονομικών ελπίζουν ότι οι αλλαγές στον εξωδικαστικό συμβιβασμό που συμφωνήθηκαν με τους δανειστές (ένταξη στη ρύθμιση και των οφειλών του 2017, διεύρυνση του καταλόγου των δικαιούχων για υποβολή αίτησης και απλοποίηση της διαδικασίας με κατάργηση πολλών δικαιολογητικών) θα ενισχύσουν το μέτρο που συμπληρώνει έναν χρόνο, αλλά στην πράξη δεν έχει αποδώσει. Το αν θα υπάρξει αποτέλεσμα, θα φανεί τους επόμενους μήνες.
Πάντως, ο προβληματισμός είναι μεγάλος καθώς παρά τις αλλαγές, η συντριπτική πλειονότητα των οφειλετών δεν έχουν δικαίωμα ένταξης στον εξωδικαστικό συμβιβασμό και ο μόνος τρόπος για να αποπληρώσουν τις συσσωρευμένες οφειλές τους είναι είτε οι 12 δόσεις είτε η ένταξη στον νόμο Κατσέλη.
• Πολλοί από τους έχοντες καταθέσεις στο εξωτερικό έσπευσαν τα τελευταία δύο χρόνια να συμβιβαστούν με τις φορολογικές αρχές φοβούμενοι την επιβολή υπέρογκων προστίμων. Πλέον, μετά τις αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας για την παραγραφή στην 5ετία, ο έλεγχος στις περίφημες λίστες είναι πρακτικά αδύνατος, όπως παραδέχτηκε προ ημερών στη Βουλή και ο επικεφαλής της ΑΑΔΕ Γιώργος Πιτσιλής.
Χαμηλότερα ο πήχυς των εισπράξεων
Στην αναθεώρηση προς το χειρότερο των προβλέψεων για την εισπρακτική απόδοση των φόρων από τις παρελθούσες χρήσεις προχώρησε το υπουργείο Οικονομικών, μέσω του μεσοπρόθεσμου σχεδίου δημοσιονομικής προσαρμογής. Το 2017, ήταν έτος-ρεκόρ, καθώς εισπράχθηκαν 2,894 δισ. ευρώ από άμεσους και έμμεσους φόρους προηγούμενων ετών, ποσό κατά 750 εκατ. ευρώ υψηλότερο σε σχέση με το 2015 και περίπου κατά 380 εκατ. ευρώ σε σχέση με το 2016. Για το 2018, ο πήχυς κατέβηκε στα 2,5 δισ. ευρώ, παρά το γεγονός ότι και τους πρώτους μήνες της φετινής χρονιάς εξακολουθεί να αποδίδει εισπρακτικά το μέτρο της οικειοθελούς αποκάλυψης εισοδημάτων, ενώ οι επιδόσεις της ΑΑΔΕ στην είσπραξη ληξιπρόθεσμων οφειλών είναι καλύτερες το φετινό πεντάμηνο σε σχέση με τις αντίστοιχες περυσινές (σ.σ. στο διάστημα Ιανουαρίου – Μαΐου έχουν συγκεντρωθεί 2,35 δισ. ευρώ έναντι περίπου 2 δισ. ευρώ το αντίστοιχο περυσινό διάστημα).
Η σημασία των εσόδων παρελθόντων ετών για την εκτέλεση του προϋπολογισμού των δύο τελευταίων ετών φαίνεται από τα εξής στοιχεία:
1. Τα φορολογικά έσοδα του 2017 παρέμειναν στα ίδια επίπεδα με το 2016 (47,563 δισ. ευρώ έναντι 47,518 δισ. ευρώ), παρά το γεγονός ότι πέρυσι ενεργοποιήθηκε πλήθος μέτρων, όπως η αλλαγή στον τρόπο φορολόγησης των ελεύθερων επαγγελματιών, η νέα αυστηρότερη κλίμακα υπολογισμού της εισφοράς αλληλεγγύης, η κατάργηση του ειδικού καθεστώτος ΦΠΑ στα νησιά κ.λπ.
2. Τα έσοδα που καταγράφηκαν στον προϋπολογισμό του 2017 από τους άμεσους φόρους παρελθόντων ετών ανήλθαν στο 1,929 δισ. ευρώ έναντι 1,764 δισ. ευρώ το 2016, ενώ τα έσοδα από τους έμμεσους φόρους προηγούμενων ετών ήταν το 2017 965 εκατ. ευρώ έναντι 752 εκατ. ευρώ το 2016. Η συνολική αύξηση του 2017 σε σχέση με το 2016 φθάνει στα 378 εκατ. ευρώ.
Χωρίς αυτά τα 378 εκατ. ευρώ, τα φορολογικά έσοδα του 2017 θα ήταν μειωμένα σε σχέση με το 2016. Μάλιστα, και για το 2018, τα φορολογικά έσοδα προβλέπεται ότι θα παραμείνουν για τρίτη χρονιά στα ίδια επίπεδα, παρά το γεγονός ότι και φέτος υπάρχουν νέα φορολογικά μέτρα (π.χ. κατάργηση έκπτωσης ιατρικών δαπανών, κατάργηση έκπτωσης 1,5% στην παρακράτηση φόρου κ.λπ.).
To 2017, το «κυνήγι» των ληξιπρόθεσμων οφειλών απέφερε έσοδα της τάξεως των 5,1 δισ. ευρώ, περίπου 90 εκατ. ευρώ λιγότερα συγκριτικά με το 2016. Από αυτά, περίπου τα μισά (2,4 δισ. ευρώ) προήλθαν από είσπραξη φόρων που βεβαιώθηκαν και κατέστησαν ληξιπρόθεσμοι μέσα στην περυσινή χρονιά, ενώ τα 2,7 δισ. ευρώ προήλθαν από τη δεξαμενή των ληξιπρόθεσμων οφειλών που είχαν συσσωρευτεί έως και το τέλος του 2016 (σ.σ. αρχές 2017, λίμναζαν περίπου 92,88 δισ. ευρώ). Η συμμετοχή των εισπράξεων ληξιπρόθεσμων οφειλών στα «υπερ-πλεονάσματα» του 2016 και του 2017 είναι εμφανής: και τις δύο αυτές χρονιές, εισπράχθηκαν περισσότερα από 5 δισ. ευρώ όταν το 2015 είχαν συγκεντρωθεί 3,9 δισ. ευρώ και το 2014 3,637 δισ. ευρώ.
1,721 εκατομμύρια εντολές για κατασχέσεις εις χείρας τρίτων εκδόθηκαν μόνο το 2017
Οι ληξιπρόθεσμες οφειλές προς το Δημόσιο είναι ένα από τα «κακά αποθέματα» που δημιούργησε η πολυετής οικονομική κρίση.
Οι έχοντες ληξιπρόθεσμες οφειλές τετραπλασιάστηκαν και από 1,089 εκατ. που ήταν στο τέλος του 2009, έφτασαν στα 4,06 εκατ. στις αρχές του 2018. Τα συσσωρευμένα χρέη υπολογίζονταν σε 32,4 δισ. ευρώ πριν ξεσπάσει η κρίση και στις αρχές του χρόνου είχαν φτάσει στα 100 δισ. ευρώ.
Ο ρυθμός αύξησης, αν και έχει μειωθεί, παραμένει σημαντικός: Από το τέλος του 2014 μέχρι σήμερα, έχουν προστεθεί επιπλέον 27,3 δισ. ευρώ παρά την καταιγίδα των αναγκαστικών μέτρων: Μόνο το 2017, εκδόθηκαν 1,721 εκατ. εντολές για κατασχέσεις εις χείρας τρίτων έναντι μόλις 670 χιλιάδων το 2015 (σ.σ. ήταν η χρονιά που η κυβέρνηση επιχείρησε μονομερώς να περάσει τη ρύθμιση των 100 δόσεων «παγώνοντας» τα αναγκαστικά μέτρα, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα μόνο το συγκεκριμένο έτος να αυξηθούν οι ληξιπρόθεσμες οφειλές κατά τουλάχιστον 11,5 δισ. ευρώ).
«Αποτελεσματικό» χρέος
Η έξοδος από τα μνημόνια μας αφήνει με συσσωρευμένες ληξιπρόθεσμες οφειλές 101,5 δισ. ευρώ (σ.σ. με βάση τα στοιχεία Μαΐου 2018) και την Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων να εκτιμά ότι από αυτά είναι εισπράξιμα όχι περισσότερα από 10 δισ. ευρώ.
Οι υπηρεσίες της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων έχουν υιοθετήσει τον όρο «αποτελεσματικό» για να υπολογίζουν το τμήμα των ληξιπρόθεσμων οφειλών προς την εφορία, το οποίο έχει περισσότερες πιθανότητες να εισπραχθεί. Αυτό το ποσό, υπολογιζόταν στο τέλος του 2017 σε μόλις 9,83 δισ. ευρώ ή στο 9,8% των ληξιπρόθεσμων οφειλών προς την εφορία κατά την 1/1/2018 (99,97 δισ. ευρώ). Το «αποτελεσματικό» χρέος εξαιρεί:
• Οφειλές εκτός προϋπολογισμού.
• Υπόλοιπα ποσού βασικής οφειλής άνω του 1,5 εκατ. ευρώ.
• Οφειλές παλαιότερες των πέντε ετών (δηλαδή προ της 30/11/13).
• Χρέη σε αναστολή είσπραξης και οφειλές χαρακτηρισμένες ως ανεπίδεκτες είσπραξης.
• Ληξιπρόθεσμα χρέη που έχουν προκύψει από έμμεσους φόρους υπέρ τρίτων, μισθώματα, πρόστιμα του ΚΒΣ, δάνεια, μη φορολογικά πρόστιμα, παράβολα και υποχρεώσεις από μη φορολογικά έσοδα.
• Τα χρέη οφειλετών που έχουν χαρακτηριστεί πτωχοί, τις οφειλές των ΔΕΚΟ καθώς και όσα ποσά αντιστοιχούν σε μηδενικά ή προσωρινά ΑΦΜ καθώς και σε οικονομικές μονάδες που βρίσκονται υπό εκκαθάριση.
Πρόσθετα χρέη
Η συντριπτική πλειονότητα των οφειλετών του Δημοσίου έχει χρέη κάτω των 3.000 ευρώ. Αυτοί ήταν και οι μόνοι που δείχνουν σημάδια συμμόρφωσης κατά την τελευταία τριετία: την 1/1/2016, οι έχοντες χρέη έως και 3.000 ευρώ, ήταν 3,65 εκατομμύρια και οι οφειλές τους έφταναν στο 1,81 δισ. ευρώ. Στο τέλος του 2017, οι οφειλέτες περιορίστηκαν στα 3,364 εκατ. και τα χρέη στα 1,724 δισ. ευρώ. Σε όλες τις υπόλοιπες κατηγορίες οφειλετών, στη συγκεκριμένη διετία συσσωρεύθηκαν πρόσθετα χρέη:
1. Οι έχοντες υποχρεώσεις από 3 έως 20.000 ευρώ έγιναν 543 χιλιάδες από 512 χιλιάδες και τα χρέη τους έφτασαν στα 4 δισ. ευρώ από 3,7 δισ. ευρώ το 2016.
2. Οι έχοντες χρέη από 20 έως 300 χιλιάδες ευρώ χρωστούν 8,8 δισ. ευρώ αντί για 7,6 δισ. ευρώ, ενώ για τους έχοντες χρέη άνω των 300 χιλιάδων ευρώ, οι οφειλές εκτοξεύτηκαν στα 85 δισ. ευρώ από 73 δισ. ευρώ που ήταν το 2016.
Εντύπωση προκαλεί η χαμηλή εισπρακτική απόδοση των μεγάλων ελεγκτικών κέντρων της χώρας. Με πραγματικό ληξιπρόθεσμο υπόλοιπο 11 δισ. ευρώ το 2017, τα ελεγκτικά κέντρα κατάφεραν να συγκεντρώσουν μόλις 101 εκατ. ευρώ. Αντίθετα, οι εφορίες της Πάτρας, με το μισό ληξιπρόθεσμο υπόλοιπο (5 δισ. ευρώ περίπου), είχαν την τριπλάσια εισπρακτική απόδοση.
Από το σύνολο των 100 δισ. ευρώ που ήταν τα ληξιπρόθεσμα χρέη στο τέλος του 2017, τουλάχιστον τα 32 δισ. ευρώ αφορούν πρόστιμα του ΚΒΣ, τα οποία επιβάλλονται αλλά δεν εισπράττονται. Ολοένα και μεγαλύτερες γίνονται και οι οφειλές από ΦΠΑ: το 2018 εκτοξεύτηκαν στα 21,6 δισ. ευρώ από 15 δισ. ευρώ τον Δεκέμβριο του 2014.
