Τουριστική Πολιτική: Η πρόκληση της βιωσιμότητας σε μια Win2win προοπτική για την Ελλάδα

της Ελευθερίας Φτακλάκη

Η έννοια της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης αποτελεί ένα θεωρητικό πλαίσιο μέσα στο οποίο ο τουρισμός πρέπει να εναρμονιστεί με τους στόχους της Αειφόρου Ανάπτυξης που έχουν τεθεί για το 2030.

Πόσο εφικτό είναι αυτό στην πράξη;

Ειδικά, για προορισμούς που έχουν στηρίξει το τουριστικό τους μοντέλο στο μαζικό τουρισμό, όπως είναι  η Ελλάδα, όπου το κυρίαρχο τουριστικό μοντέλο αναπτύχθηκε και συνεχίζει να αναπτύσσεται σε συνθήκες (θεσμικές, πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές)  που δεν ευνοούν τη βιωσιμότητα.

• ΒΙΩΣΙΜΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ή ΟΥΤΟΠΙΑ; Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ

Φέτος, το 2017 κερδήθηκε το «στοίχημα» των αριθμών ως προς τις αφίξεις καθώς η  αύξηση του αριθμού των επισκεπτών στην Ελλάδα  αποτελεί μια πραγματικότητα που ουδείς μπορεί να αμφισβητήσει, καθώς αποδεικνύεται από τα επίσημα στοιχεία των αφίξεων.

Η  Fraport π.χ. για τα 14 περιφερειακά αεροδρόμια που έχει αναλάβει, δείχνει πως οι διεθνείς αφίξεις έχουν απογειωθεί καθώς έχουν ξεπεράσει τα 10,662 εκ. επιβάτες το 2017 σε σχέση με το 2016 που είχε κλείσει με 9, 334 εκ. επιβάτες.

Οι παράγοντες αυτής της αύξησης είναι σύνθετοι και συναρτώνται και με άλλες παραμέτρους, πέραν των δράσεων τουριστικής προβολής και επενδύσεων, όπως είναι π.χ. η γεωπολιτική αστάθεια και η απουσία ασφάλειας των ανταγωνιστριών τουριστικών αγορών. Όμως, αυτό το θέμα  δεν θα αναλυθεί επί του παρόντος, καθώς αποτελεί μια ειδική ενότητα.

Αυτό  που πρέπει επιτακτικά να μπει στο δημόσιο διάλογο, είναι η προστιθέμενη αξία του τουρισμού στη χώρα μας,  δηλ. η  λογική του ‘κόστους –οφέλους’ ( value for money),  ως προς το τελικό αποτέλεσμα αυτής της αυξητικής διαδικασίας  και η βιωσιμότητα των προορισμών σε βάθος χρόνου,  με βασικά ερωτήματα:

1^ο)Ο τουρισμός μπορεί να αποτελέσει μια win2win προοπτική  για τις τοπικές κοινωνίες ως προς τη βιωσιμότητα, τους οικονομικούς δείκτες και την κοινωνική συνοχή;

2^ο) Η τουριστική ανάπτυξη στο σχεδιασμό της  λαμβάνει υπόψη την διαγενεακή περιβαλλοντική επιβάρυνση;

• Η ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ- ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑ ΚΕΦΑΛΗΝ ΔΑΠΑΝΗΣ

Αν εξεταστεί η κατά κεφαλήν δαπάνη  από  το 2004, που ήταν  854 ευρώ  έως το 2015  που ανήλθε σε 540,9  ευρώ[i], δηλ. παρουσίασε μια μείωση της τάξης του 36,66%, αποδεικνύεται πως, ενώ αυξάνονται οι επισκέπτες, μειώνονται τα έσοδα της τοπικής οικονομίας.  Άλλωστε, σύμφωνα με μελέτη της Εθνικής Τράπεζας Ελλάδος (Ε.Τ.Ε), η ημερήσια δαπάνη  των ξένων  τουριστών στην Ελλάδα (όπου περίπου το 1/2  αυτής  κατευθύνεται στα ξενοδοχεία), παραμένει την τελευταία δεκαετία κοντά στα €70 (επίπεδο χαμηλότερο κατά 15% από τον μέσο όρο των άμεσα ανταγωνιστικών προορισμών).

Στην ίδια μελέτη τονίζονται οι πτυχές του  ελληνικού τουριστικού προϊόντος που επιδέχονται στρατηγικές βελτίωσης  και αφορούν i) στην ποιότητα του τουριστικού μείγματος, και ii) στην εποχικότητα, (καθώς πάνω των 3/4  των διανυκτερεύσεων  αφορούν στην περίοδο Ιουνίου-Σεπτεμβρίου). Επίσης,   επισημαίνεται πως το κρίσιμο μειονέκτημα για την Ελλάδα ως προς τους ανταγωνιστικούς της προορισμούς αφορά : i) στη  στρατηγική στόχευση για δημιουργία τουριστικού προϊόντος υψηλής προστιθέμενης αξίας και  ii) στην επαναφορά των ξενοδοχειακών επενδύσεων στο προ κρίσης επίπεδό τους.  Διαπιστώσεις που  είναι σε γνωστές  στην ελληνική τουριστική αγορά.

Άλλωστε, αυτοί οι αριθμοί επιβεβαιώνουν την ανισορροπία του τουριστικού μοντέλου ανάπτυξης στη χώρα μας.  Επομένως, η  εξίσωση που αφορά στη βιωσιμότητα του προορισμού πώς μπορεί να επιτευχθεί, όταν φιλοξενεί μεγάλο όγκο επισκεπτών και μάλιστα σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους;  Οι όροι ανάπτυξης ενός τουριστικού προορισμού δεν μπορεί να αποτελούν μια αλόγιστη διαδικασία που δεν καταμετράται, δεν προσδιορίζεται και δεν αποτιμάται.

• ΑΠΟΥΣΙΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΣΜΩΝ /ΔΟΜΩΝ

Η Εμπιστοσύνη δεν κατακτάται με εξαγγελίες αλλά με δεδομένα. Η απουσία μηχανισμών και δομών συστηματικής παρακολούθησης του  τουριστικού προϊόντος σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο με σκοπό την εξισορρόπηση των στρεβλώσεων που παρατηρούνται στον τουριστικό τομέα και την ανάπτυξη  στοχευμένων πολιτικών, αναδεικνύει ακόμα περισσότερο την «ένδεια»  στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση της τουριστικής πολιτικής της Ελλάδας.

Το σχέδιο της λειτουργίας των Δορυφόρων Λογαριασμών Τουρισμού, αποτελεί μια θετική πρωτοβουλία για τη δημιουργία μιας αναλυτικής βάσης οικονομικών δεδομένων, που αφορούν στην δαπάνη των επισκεπτών ανά κλάδο οικονομίας και σαφώς  πρέπει να προχωρήσει αυτή η διαδικασία.

Η λειτουργία πιστοποιημένων δομών, όπως είναι τα Παρατηρητήρια Βιώσιμου Τουρισμού, υπό την αιγίδα του UNWTO[ii], είναι απαραίτητη, αν το ζητούμενο ενός προορισμού είναι η ανάπτυξη μιας «έξυπνης» τουριστικής διακυβέρνησης,  σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο.

Η Φέρουσα Ικανότητα του προορισμού αποτελεί την αναγκαία συνθήκη για τη βιωσιμότητα  του.  Η βελτίωση της ανταγωνιστικής ικανότητας του ελληνικού τουριστικού προϊόντος, δεν πρέπει να γίνεται σε βάρος των οικοσυστημάτων και των τοπικών εισοδημάτων. Επομένως, η επένδυση σε νέες υποδομές, απαιτεί κανόνες και προδιαγραφές που θα προβλέπονται σε όλα τα επίπεδα σχεδιασμού του Νέου Οικιστικού Νόμου [iii](1997), ο οποίος  είναι καιρός να εκσυγχρονιστεί.  Επιπρόσθετα, κρίνεται απαραίτητο να τεθεί σε ισχύ το Εθνικό Χωροταξικό Σχέδιο καθώς και ένα Ειδικό Χωροταξικό Σχέδιο για τον Τουρισμό,  καθώς σήμερα δεν υφίσταται  κανένα από τα δύο[iv], με όρους βιωσιμότητας και αειφορίας.

Κοινός παρανομαστής της ελληνικής τουριστικής πολιτικής πρέπει να είναι η αντιμετώπιση του τουρισμού ως ένα εξειδικευμένο προϊόν υψηλών ποιοτικών χαρακτηριστικών με τις ανάλογες πολιτικές και δράσεις, ώστε να αποκτήσει ο ελληνικός τουρισμός μια ισχυρή ταυτότητα στις διεθνείς αγορές, που θα συναρτάται και με μια τιμολογιακή πολιτική με θετικό πρόσημο για το σύνολο των εμπλεκομένων.

• ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ : ΓΙΑ ΜΙΑ ΒΙΩΣΙΜΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Ο  βιώσιμος τουρισμός απαιτεί μια σύνθετη, πολυπαραγοντική και πολυσυμμετοχική πολιτική πράξη και απαιτεί πολιτική βούληση για τη λήψη και υλοποίηση γενναίων αποφάσεων.  Προϋποθέτει συγκεκριμένες προτάσεις  που θα προκύψουν από ένα κοινό όραμα για την Ελλάδα του 2030 ( καθώς η Στρατηγική απαιτεί έναν σχεδιασμό σε βάθος χρόνου) και  μέσα από μια δημόσια διαβούλευση χωρίς αποκλεισμούς  και ομαδοποιήσεις.

Λόγω της ενασχόλησης  μου σε πολιτικό επίπεδο  με τον τουρισμό [v]  και με κύρια αφετηρία προβληματισμού τις ανησυχίες μου ως ενεργός πολίτης, καταθέτω κάποιες προτάσεις  [vi] που εκτιμώ πως μπορούν να συμβάλουν προς αυτή την κατεύθυνση .

Ειδικότερα, προτείνω τη δημιουργία:

• Υπουργείου Βιώσιμης Τουριστικής Ανάπτυξης: Δημιουργία ενός αυτόνομου υπουργείου Βιώσιμης Τουριστικής Ανάπτυξης και τη σταθερή λειτουργία των δομών και μηχανισμών του, όπου ενδεικτικά αναφέρω, π.χ. τις θέσεις των Γενικών Γραμματέων, που πρέπει να στελεχώνονται από έμπειρους τεχνοκράτες μέσα από διαγωνιστική διαδικασία  και να έχουν διάρκεια στο χρόνο, τη δομή ενός κεντρικού φορέα στρατηγικού σχεδιασμού που θα συμπληρώνεται  με αποκεντρωμένες  επιχειρησιακές  δομές, κα.
• Εθνική Στρατηγική  για τον Τουρισμό- 2030:  Εκπόνηση της Εθνικής  Στρατηγικής  για τον Τουρισμό- 2030, τη Βίβλο του τουρισμού, ως προϊόν δημόσιας διαβούλευσης, συνεργασίας όλων των δημοκρατικών πολιτικών δυνάμεων του τόπου μας, των παραγωγικών δυνάμεων και των  κοινωνικών εταίρων.
• Τουριστική Διπλωματία: Αξιοποίηση  του τουρισμού ως εργαλείου ήπιας μορφής ισχύος, και η ανάδειξή  του σε μια μορφή διπλωματίας (Τουριστική Διπλωματία), κάτι που θα προσδώσει πολλαπλά οφέλη στη χώρα μας[vii].
• Οδικό Χάρτη Τουριστικής πολιτική:  Ανάπτυξη Οδικού Χάρτη για την ανάπτυξη των δράσεων της Εθνικής Στρατηγικής μέσα από οριζόντιες και κάθετες συνεργασίες του Υπουργείου Τουρισμού με  συναρμόδια Υπουργεία, όπως είναι το  Υποδομών και Μεταφορών, Οικονομίας και Ανάπτυξης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Πολιτισμού-Αθλητισμού, και Εξωτερικών και τους δυο βαθμούς αυτοδιοίκησης -δήμοι και περιφέρειες-, ως μια αναγκαία συνθήκη για την επιτυχία του εγχειρήματος, όπου το συντονισμό θα έχει το υπουργείο τουρισμού.
• Καταστατικό Χάρτη Διάκρισης Εξουσιών και Αρμοδιοτήτων: Απαιτούνται πολιτικές σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, με ξεκάθαρους και διακριτούς όρους ως προς τις αρμοδιότητες, το σχέδιο δράσης  και τους πόρους κάθε επίπεδου διοίκησης.
• Νέες Μορφές Τουρισμού: Ανάδειξη  νέων μορφών τουρισμού με την αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων κάθε προορισμού. Αυτό απαιτεί νέα τουριστικά προϊόντα, στοχευμένα και πολύ καλά ανεπτυγμένα. Σε αυτή τη διαδικασία τον κυρίαρχο ρόλο πρέπει να έχουν οι δήμοι, όπου σε συνεργασία με τις περιφέρειες θα αναπτύξουν αυτά τα προϊόντα, όπως π..χ. ο πολιτιστικός, γαστρονομικός, καταδυτικός, οικο-τουρισμός, θαλάσσιος, θρησκευτικός/προσκυνηματικός, κα.
• Εκπαιδευτική Τουριστική Πολιτική: Η τουριστική εκπαίδευση αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για την ανάπτυξη ποιοτικών υπηρεσιών υψηλού επίπεδου σε όλους τους κλάδους της τουριστικής διαδικασίας. Ως εκ τούτου, η ύπαρξη ενός ξεκάθαρου θεσμικού πλαισίου στην  τουριστική εκπαίδευση της Ελλάδας, με στοχοθέτηση και ευκρίνεια στα προγράμματα  μεταξύ των διαφορετικών επιπέδων εκπαίδευσης (ΙΕΚ, ΑΣΤΕ, ΤΕΙ, ΑΕΙ) αποτελεί μια αναγκαία συνθήκη για την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών.
• Στρατηγικό Χωρικό Σχεδιασμό: Επίλυση ζητημάτων που αφορούν στις χωροταξικές δυσλειτουργίες και αδυναμίες στη θέσπιση κανόνων για τις επενδύσεις στον κλάδο, για την ανάπτυξη νέων υποδομών, την επέκταση των πόλεων , κλπ. ούτως ώστε να σταματήσει η άναρχη ανάπτυξη.
• ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Εν κατακλείδι, πρέπει να κατανοήσουμε  πως ο  τουρισμός δεν είναι αποτελεί μόνο μια παραγωγική διαδικασία, αλλά το αντικείμενο μιας σύνθετης και ολοκληρωμένης πολιτικής διεργασίας, της τουριστικής πολιτικής.

Για να μπορέσει να γίνει μια win2win κατάσταση για τους ελληνικούς προορισμούς και να επιτύχει η Ελλάδα τους στόχους της Αειφόρου Ανάπτυξης για το 2030, θα πρέπει να επέλθουν  ριζικές αλλαγές ως προς την αντιμετώπιση του Τουρισμού από τους διοικούντες, τους επιχειρηματίες και τις τοπικές κοινωνίες στο σύνολο τους.   Αλλαγές, οι οποίες καλούνται να παίξουν έναν πρωταγωνιστικό ρόλο στο χτίσιμο του οράματος για τον τόπο τους.

Η δημιουργία τουριστικής συνείδησης με όρους βιωσιμότητας του προορισμού, η ανάπτυξη μιας τουριστικής κουλτούρας που θα υπερβεί το «εγώ» και θα συνεργαστεί στο  «εμείς», και η χάραξη μιας τουριστικής πολιτικής  με όρους  αειφορίας , πρέπει να υιοθετηθούν σε κάθε πολιτική πράξη και επιχειρηματική δραστηριότητα.

Ο τουρισμός μπορεί να αποτελέσει το όχημα για τη μετάβαση σε μια νέα εποχή διακυβέρνησης για την Ελλάδα, συμβάλλοντας με αυτό τον τρόπο  στην ανάπτυξη νέων πολιτικών με ανθρωποκεντρική προσέγγιση και  όρους προστασίας του περιβάλλοντος, προκειμένου  να διαμορφωθεί ένα βιώσιμο αναπτυξιακό μοντέλο διακυβέρνησης  στην Ελλάδα του 2030.

Ο τουρισμός έχει όλες τις προϋποθέσεις για  να αποτελέσει μια win2win κατάσταση για την Ελλάδα. Αρκεί να αντιμετωπιστεί η τουριστική πολιτική ως μια κοινή εθνική πολιτική απ’ όλες τις  πολιτικές δυνάμεις του τόπου μας . Μένει να το αποφασίσουμε ως κοινωνία στο σύνολο της…

 

Παραπομπές:

[i] Μελέτη  του  Δ.Λαγού, Καθηγητή Τουριστική Οικονομική και Διοίκηση Τουριστικών Επιχειρήσεων, στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, με τίτλο «‘Η ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ» που παρουσιάστηκε στη Ρόδο, στις 2 Ιουλίου 2017, στο πλαίσιο ημερίδας στη Ρόδο, στις 2 Ιουλίου 2017.

[ii]Το 2013-2014, ως περιφερειακή αρχή Ν.Αιγαίου, δημιουργήσαμε το Παρατηρητήριο Βιώσιμου Τουρισμού Αιγαίου,  με έδρα τη Ρόδο και πόρους του ΕΣΠΑ 2007-2013. Από το 2015, λειτουργεί μόνο από το πανεπιστήμιο Αιγαίου (tourismobservatory.ba.aegean.gr).

[iii][iii] Νέος οικιστικός Νόμος 2508/97 & 2749/99

[iv] Το πρώτο Ειδικό Χωροταξικό για τον Τουρισμό θεσμοθετήθηκε το 2009 και αναθεωρήθηκε το 2013, όμως ακυρώθηκε από το ΣτΕ, όπως και το Ειδικό Χωροταξικό Σχέδιο.

[v] Αντιπεριφερειάρχης Τουρισμού, Ευρωπαϊκών Θεμάτων και Διεθνών Συνεργασιών  (2013-2014) και αναπληρώτρια συντονίστρια ομάδας εργασίας τουρισμού (2016-2017)στην περιφέρεια Ν.Αιγαίου.

[vi] Οι προτάσεις που καταθέτω αφορούν τη βιωσιμότητα της τουριστικής πολιτικής και όχι την ανάπτυξη του τουριστικού προϊόντος καθώς αποτελεί μια άλλη ενότητα την οποία θα αναπτύξω σε άλλο άρθρο μου.

[vii] Βλ. σχετική εισήγηση: ‘Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΗΠΙΑΣ ΙΣΧΥΟΣ. Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Ν.ΑΙΓΑΙΟΥ ΩΣ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ’ στην Γ΄ Διεπιστημονική Διημερίδα με θέμα «Τουρισμός, Πολιτική και Επικοινωνία» που συνδιοργανώθηκε από τις Σχολές των Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, στις 20-21 Οκτωβρίου 2016 ( Ρόδος και Κως). ( http://www.eftaklaki.gr)