• Αναβιώνει και σήμερα τελευταία Κυριακή της Αποκριάς το έθιμο των «Καμουζελών» – Οι «Απολλωνιάτικες Καμουζέλες» είναι εγγεγραμμένες στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας
Συνέντευξη στη
Μαίρη Φώτη
Τελευταία Κυριακή της Αποκριάς σήμερα και όπως προστάζει το έθιμο μικροί και μεγάλοι καρναβαλιστές και μασκαράδες σε πολλά σημεία της Ρόδου θα διασκεδάσουν συμμετέχοντας στις προγραμματισμένες εκδηλώσεις.
Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της σημερινής ημέρας, είναι και οι «καμουζέλες», που συναντάμε στα χωριά μας και βασίζονται στην σάτιρα και αποτελούν μια σύνθεση εικαστικών, θεατρικών, μουσικών και ποιητικών στοιχείων.
Οι «Απολλωνιάτικες Καμουζέλες» με ομόφωνη θετική γνωμοδότηση της Εθνικής Επιστημονικής Επιτροπής για την Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά, ενεγράφησαν στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας το 2019.
Για το έθιμο αυτό, που έχει τις ρίζες του στην περίοδο της Ιταλοκρατίας, και για την προσπάθεια ένταξής του στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας μιλά σήμερα στη «δημοκρατική» ο εκπαιδευτικός, πρόεδρος του Πολιτιστικού Ομίλου Απολλώνων Ρόδου «ΝΕΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ» και κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης (M.Sc.) του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Περιβαλλοντική Εκπαίδευση», του Πανεπιστημίου Αιγαίου Παναγιώτης Κουτσονικόλας.
• Κύριε Κουτσονικόλα, τελευταία Κυριακή της Αποκριάς σήμερα και δεν θα μπορούσαν να λείπουν οι «Καμουζέλες» και δη, οι «Απολλωνιάτικες Καμουζέλες». Μιλήστε μας γι΄αυτό το έθιμο το οποίο μάλιστα ήταν το πρώτο στοιχείο από τη Ρόδο που ενεγράφη το 2019 στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας.
Οι Απολλωνιάτικες Καμουζέλες είναι ένα εθιμικό λαϊκό δρώμενο με πολιτιστικό και κοινωνικό υπόβαθρο. Σε αυτό συμμετέχει το σύνολο, σχεδόν, των κατοίκων του χωριού. Βασίζονται στην καρναβαλική σάτιρα και είναι στην ουσία μία σύνθεση εικαστικών, θεατρικών, μουσικών και ποιητικών στοιχείων. Η σάτιρα που χρησιμοποιούμε καυτηριάζει, επικρίνει και διακωμωδεί την επικαιρότητα. Σκοπός μας είναι βέβαια η ψυχαγωγία και το γέλιο αλλά ταυτόχρονα ασκούμε έντονη κριτική για τα κακώς κείμενα, σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο.
• Τι περιλαμβάνουν οι «Καμουζέλες»;
Περιλαμβάνουν την κατασκευή των αυτοσχέδιων αρμάτων και την συγγραφή των κειμένων της, κατά κάποιο τρόπο, θεατρικής παράστασης. Αυτή πραγματοποιείται με την απαγγελία των σατιρικών διστίχων, που γράφει η αντίστοιχη συγγραφική ομάδα και με τα οποία αναλύεται η κοινωνική πραγματικότητα, τόσο σε στενό τοπικό επίπεδο, όσο και στο ευρύτερο εθνικό και διεθνές επίπεδο.
Οι Καμουζέλες στ’ Απόλλωνα, έχουν τις ρίζες τους στην περίοδο της Ιταλοκρατίας. Η πορεία τους στον χρόνο συνοδεύτηκε από σημαντικές αλλαγές, με χρονολογία σταθμό αυτήν του 1980, αμέσως μετά την ίδρυση του Πολιτιστικού Ομίλου Απολλώνων Ρόδου «Νέοι Ορίζοντες» (1979). Τότε εξελίσσονται κι εμπλουτίζονται με τα περίφημα «στιχάκια». Από τότε αποτελεί μια από τις σημαντικότερες εκδηλώσεις που προγραμματίζει και υλοποιεί, ανελλιπώς, ο Όμιλος.
• Τι το ιδιαίτερο έχουν αυτά τα σατιρικά στιχάκια;
Τα «στιχάκια» είναι τα σατιρικά δίστιχα, που είναι γραμμένα σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο και στο γλωσσικό ιδίωμα των Απολλώνων και αποτελούν ίσως το πλέον ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ιδιομορφίας των «Απολλωνιάτικων Καμουζελών».
Με αυτά προβάλλουμε γεγονότα της πρόσφατης επικαιρότητας. Με καυστικά σχόλια αναφερόμαστε στις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες αλλά και σε πρόσωπα και καταστάσεις που προκάλεσαν αίσθηση την συγκεκριμένη -κάθε φορά- χρονολογία. Αποτελούν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για τους κατοίκους των Απολλώνων να δηλώσουν τη στάση τους απέναντι στην καθημερινότητα και να εκφράσουν τον προβληματισμό, την αντίθεσή ή συμπάθειά τους, την κριτική τους για ό,τι τους απασχολεί.
Η διακωμώδησή τους, το καράζεμα όπως λέμε, γίνεται πάντα καλοπροαίρετα και με τρόπο που να προκαλεί το γέλιο. Στα «στιχάκια» των παρελθόντων ετών μπορούμε να αναζητήσουμε ιστορικά στοιχεία των τελευταίων σαράντα και πλέον ετών, καθώς περιέχουν λεπτομερείς αναφορές σε γεγονότα και πρόσωπα που στιγμάτισαν την πολιτική και κοινωνική ζωή, τόσο σε τοπικό όσο και σε διεθνές επίπεδο.
Κυρίως όμως αποτελούν έναν αποτελεσματικό τρόπο διατήρησης και διάδοσης στις νεότερες γενιές του χαρακτηριστικού γλωσσικού ιδιώματος των Απολλώνων. Και αυτός είναι ίσως ο σημαντικότερος στόχος της επιτέλεσης των Καμουζελών μας.
Η διατήρηση της γλώσσας μας, ως φορέα της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του τόπου μας και κύριο στοιχείο της πολιτιστικής μας ταυτότητας.
• Τι εννοούμε με τον όρο Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά;
Με τον όρο Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά εννοούμε, με απλά λόγια, τα άυλα αγαθά που αποτελούν εκφάνσεις του παραδοσιακού και λαϊκού μας πολιτισμού. Όπως η γλώσσα, οι χοροί, οι μύθοι, οι παραδοσιακές τέχνες, η τοπική γνώση, τα έθιμα, τα ήθη κ.ά
Είναι αυτή που μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά, αναδημιουργείται συνεχώς από τις κοινότητες και προσαρμόζεται στις εκάστοτε συνθήκες. Που παρέχει μία αίσθηση ταυτότητας και συνέχειας και που τα άτομα της κοινότητας αναγνωρίζουν ότι αποτελεί μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς τους. Ακριβώς αυτό που συμβαίνει και στην δική μας περίπτωση.
Εκδηλώνεται ουσιαστικά σε πέντε τομείς.
-Τις προφορικές παραδόσεις και εκφράσεις, συμπεριλαμβανομένης της γλώσσας.
-Τις τέχνες του θεάματος.
-Τις κοινωνικές πρακτικές (π.χ. εορταστικές εκδηλώσεις)
-Τις γνώσεις και πρακτικές που αφορούν στη φύση και το σύμπαν
-Την τεχνογνωσία που συνδέεται με την παραδοσιακή χειροτεχνία.
Με την Σύμβαση της UNESCO για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, στο Παρίσι το 2003, τα κράτη-μέλη του Οργανισμού συμφώνησαν να αναλάβουν πρωτοβουλίες για τον σκοπό αυτό. Η Ελλάδα κύρωσε την υποχρέωσή της αυτή, με νόμο, το 2006. Από τότε, το Τμήμα Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Διαπολιτισμικών Θεμάτων, που υπάγεται στη Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του υπουργείου Πολιτισμού, σχεδιάζει και εφαρμόζει τις δράσεις διαφύλαξης των άυλων πολιτιστικών αγαθών της χώρας. Στοιχείων Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς όπως ονομάζονται. Αυτά που πληρούν τα αυστηρά κριτήρια και τις προδιαγραφές που θέτει η UNESCO, εγγράφονται στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και στους Καταλόγους της.
• Ποια στοιχεία είναι αυτά που καθιστούν ξεχωριστές τις «Απολλωνιάτικες Καμουζέλες»;
Ο τρόπος επιτέλεσης των «Απολλωνιάτικων Καμουζελών» είναι μοναδικός και η ιδιαιτερότητα αυτή είναι που προκάλεσε το ενδιαφέρον της κυρίας Μαρίας Ανδρουλάκη, διευθύντριας Ερευνών του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών. Τα τελευταία 20 και πλέον χρόνια έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με την περίπτωσή μας και έχει προχωρήσει στην παρουσίαση μιας πρώτης επεξεργασίας των δεδομένων της έρευνας που διενεργεί στ’ Απόλλωνα (η οποία και συνεχίζεται) στον ΚΖ΄ Τόμο των Δωδεκανησιακών Χρονικών. Αποτελεί αδιαμφισβήτητα μία σημαντική και αγαπημένη συνεργάτιδα του Ομίλου μας.
Για τον λόγο αυτό πρόθυμα προσέφερε τις γνώσεις και την πολύτιμη βοήθειά της στον Όμιλο όταν, σχεδόν πριν από έξι χρόνια, της πρότεινα, ως απλό μέλος του Π.Ο.Α.Ρ. τότε, να συντάξουμε μαζί το Δελτίο Στοιχείου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, την αίτηση ουσιαστικά, για την ένταξη των Απολλωνιάτικων Καμουζελών στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδος.
• Πότε ξεκίνησε αυτή η προσπάθεια;
Η δική μας προσπάθεια ξεκίνησε στα τέλη του 2017, με την συγκέντρωση υλικού και στοιχείων για την τεκμηρίωση της αίτησής μας. Μετά την υποβολή του σχετικού φακέλου στη Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, με την κ. Μαρία Ανδρουλάκη και εμένα ως συντάκτες, το αίτημά μας έγινε δεκτό, με ομόφωνη θετική γνωμοδότηση της Εθνικής Επιστημονικής Επιτροπής για την Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά. Έτσι οι «Απολλωνιάτικες Καμουζέλες» εγγράφονται στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας στις 18 Οκτωβρίου του 2019. Αξίζει να επισημάνουμε ότι είναι το πρώτο Στοιχείο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του νησιού της Ρόδου που εγγράφηκε στο Εθνικό Ευρετήριο, κάτι που μπορεί να καταγραφεί ως ένα σημαντικό επίτευγμα για έναν Πολιτιστικό Σύλλογο του μεγέθους μας, η ιστορία και οι δράσεις του οποίου όμως δικαιολογούν τον τίτλο του ΝEOΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ. Αυτό αποτελεί φόρο τιμής για τις προηγούμενες γενιές που φρόντισαν να μας κληροδοτήσουν το έθιμο αυτό, αλλά ταυτόχρονα μεγάλη και ιδιαίτερη ευθύνη για τις Απολλωνιάτισσες και τους Απολλωνιάτες που διαχρονικά το υπηρετούν και οφείλουν πλέον να το διατηρήσουν και να το αναδείξουν.
• Τι ώρα είναι σήμερα το ραντεβού με τις «Απολλωνιάτικες Καμουζέλες»;
Οι φετινές Απολλωνιάτικες Καμουζέλες θα πραγματοποιηθούν σήμερα Κυριακή της Αποκριάς, 17 Μαρτίου 2024, στις 3.30 μ.μ. Τα αυτοσχέδια άρματα θα καταλήξουν στο αμφιθέατρο του Δημοτικού Σχολείου Απολλώνων, όπου και θα επιτελεστεί το κύριο μέρος του δρώμενου. Θα ήθελα να αναφέρω ότι με μεγάλη χαρά και συγκίνηση το Δ.Σ. του Ομίλου θα τιμήσει εκεί, για την τεράστια προσφορά τους, δύο εκ των πρωτεργατών-συγγραφέων των σατιρικών διστίχων, τους κυρίους Διακαντωνίου Γεώργιο και Συρίμη Κυριάκο. Θα χαρούμε να σας δούμε σήμερα στ΄Απόλλωνα!
Ευτός ο πολιτιστικός, που ούλους μας ενώνει,
σέβεται την κληρονομιά που ’φήκαν οι προγόνοι.
Βαστούμεν την παράδοση πάνω που ογδόντα έτη
και θα την συνεχίσουμε μαθένος μου και εφέτη.
Από παλιά το έχουμε, εμείς οι Πολλωνιάτες
στις καμουζέλες ήμαστον πάντοτε πρωτοστάτες!
Τες φρέζες καλουπώνουμε με τάβλες και μαδέρια
και κάμνουμεν αγνώριστες καρότσες και τρακτέρια.
Μεγάλοι, γέροι και παιδιά, αγόρια και κοπέλες,
μαζί θα τες γιορτάσουμε και ’φτές τες καμουζέλες.
Θα πιούμε σούμα κάμποση και ως κάμουμε κεφάλι
μαζί θα καραζέψουμε το μαύρο μας το χάλι.
Την Κυριακήν της Αποκριάς, το ’χουμε κάμει τάμα
και πάλαι ’βα στ’ Απόλλωνα ε να βρεθούμε ντάμα.
Εμείς θα προσπαθήσουμε, για κείνα που θα δείτε,
στο γέλιο να πλαντάξετε και να ’φκαριστηθείτε!
Είναι χρονάτο έθιμο, βαστά που το σαράντα
και μείς σας υποσχόμαστε πως ΘΑ ΒΑΣΤΑ ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ!
