Της Πέγκυς Ντόκου
Ο επίσημος διάλογος ξεκίνησε το 1980 στην Πάτμο (Ιερό Νησί της Αποκάλυψης) και καθιερώθηκε στην Ρόδο. Φέτος, κλείνει 37 χρόνια προσπαθειών για την αποκατάσταση της πλήρους κοινωνίας μεταξύ των δύο Εκκλησιών, της Ορθόδοξης και της Ρωμαιοκαθολικής, δηλαδή, την ευχαριστιακή κοινωνία (κοινόν ποτήριον) εν τη πίστει και εν διαφοροποιήσει καθώς πρόκειται για δύο διαφορετικούς κόσμους.
Ο διάλογος όμως ξεκίνησε όταν το 1978 ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β’ επισκέφθηκε το Φανάρι, όπου συζητήθηκε και τέθηκε ο προβληματισμός ότι, μετά από πολλά χρόνια έλλειψης διαλόγου (μετά το Σχίσμα μεταξύ των Εκκλησιών Ανατολής και Δύσης) ήταν καιρός να ξεκινήσουν και πάλι οι προσπάθειες για έναν θεολογικό διάλογο ώστε να εξεταστούν τα θέματα που ενώνουν τις δύο Εκκλησίες και τα θέματα που τις διαιρούν. Εδώ να σημειωθεί πως είχε προηγηθεί η άρση των αναθεμάτων.
Από εκεί και πέρα, ξεκίνησε η προεργασία με την σύσταση μιας επιτροπής με μικτές συναντήσεις εκατέρωθεν. Μετά από ενάμιση περίπου χρόνο, πραγματοποιήθηκε μια συνάντηση στην Πάτμο (λόγω του συμβολισμού που περιβάλλει το νησί) και ακολούθησε η συνάντηση στην Ρόδο (Ιούνιον 1980).
Εκεί είχε ετοιμαστεί ένα κείμενο διαλόγου –ένα πλάνο με τα θέματα τα οποία επρόκειτο να ασχοληθεί ο Διάλογος στο μέλλον, ο σκοπός, οι προτεραιότητες κ.λπ.
Τα 37 αυτά χρόνια, χωρίζονται -τρόπον τινά- σε δεκαετίες. Η δεκαετία 1980-1990 θεωρήθηκε μια πολύ επικοδομητική περίοδος, με εξαιρετικά κείμενα τα οποία εκδόθηκαν από κοινού. Οι συναντήσεις συνεχίστηκαν μέχρι και το 1989 όταν ξεκίνησε μία σειρά από πολιτικά γεγονότα –όπως η πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού και οι αλλαγές που επήλθαν σε διάφορες χώρες, και τίθεται πλέον, το θέμα της Ουνίας. Η Ουνία είναι ένας λειτουργικός ρυθμός της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, που θεσπίστηκε κατά τον 15ο αιώνα και αφορά την χρησιμοποίηση του ανατολικού τυπικού (Ορθοδοξίας) άμφια, λειτουργίες κ.λπ. χωρίς να απομακρύνονται όμως από την Καθολική Εκκλησία. Αυτό θεωρήθηκε ως μια προκάλυψη να δείχνουν Ορθόδοξοι ενώ είναι Καθολικοί.
Η Ουνία, απασχολεί εδώ και πάρα πολλά χρόνια τις δύο Εκκλησίες, καθώς έχει λάβει και πολιτικές διαστάσεις πέραν των θρησκευτικών. Αναπτύχθηκε ιδιαίτερα στην Ουκρανία, την Πολωνία, σε περιοχές της Ρωσίας, στην Ρουμανία και αλλού. Η εξάπλωσή της δεν ήταν τυχαία. Με την πτώση του κομμουνισμού, οι ναοί και πολλά κτήρια περιέρχονται στους Ουνίτες με συνέπεια να λειτουργεί αυτό αρνητικά ως προς την λειτουργία των δύο Εκκλησιών.
Το 1990, με αφορμή τις εξελίξεις σταματάει ο διάλογος ενώ τίθεται πλέον σοβαρά ο προβληματισμός για την εξέταση του ζητήματος αυτού.
Στην επόμενη δεκαετία 1990-2000 ο διάλογος ξεκίνησε να ασχολείται πλέον με την Ουνία σε μία συνάντηση στο Μπάλαμαντ του Λιβάνου. Καταρτίζεται ένα κείμενο* ως αποτέλεσμα μιας πολύ σκληρής αξιολόγησης και κριτικής, ενώ τέθηκε για πρώτη φορά ο όρος ‘Αδελφές Εκκλησίες’ (Sister Churches). Αυτό χρησιμοποιήθηκε έκτοτε πάρα πολύ εκατέρωθεν. Επιπροσθέτως, αναφέρεται ότι η ‘Ουνία δεν είναι μοντέλο ενότητος’. Οι συζητήσεις συνεχίζονται και εξετάζεται πλέον και η εκκλησιολογική άποψη και λειτουργία της Ουνίας (ως μια εκκλησιολογική ‘ανωμαλία’).
Ωστόσο, λόγω του πολέμου στην Σερβία, αναβάλλεται η Ολομέλεια για το 2000 που έγινε στην Βαλτιμόρη των ΗΠΑ. Δυστυχώς, η συνάντηση αυτή δεν τελεσφόρησε, διότι στα δύο χρόνια που μεσολάβησαν το κείμενο που είχε εκδοθεί, ‘χτενίστηκε’ πολύ και ‘χτυπήθηκε’ ιδιαίτερα από τους Καθολικούς, που δεν ήθελαν να το προχωρήσουν στην Ολομέλεια, με συνέπεια να ναυαγήσει.
Στην τρίτη δεκαετία από το 2000 και μετά, ο διάλογος διακόπτεται για έξι ολόκληρα χρόνια. Δεν γίνεται καμία συνάντηση επιτροπής ή της ολομέλειας.
Επειδή ωστόσο, η παπική αντιπροσωπεία επισκέπτεται το Φανάρι κατά την Θρονική Εορτή του Αγίου Ανδρέα (και αντιστοίχως, η αντιπροσωπεία του Φαναρίου στην Θρονική Εορτή του Πέτρου και Παύλου στο Βατικανό), κατά τις επισκέψεις γινόταν πάντοτε λόγος για το θέμα. Αν και υπήρχε η καλή πρόθεση και από τις δύο πλευρές να συνεχιστεί ο διάλογος, η κατάσταση παρέμεινε στάσιμη.
Έπειτα από προσπάθεια του Οικουμενικού Πατριάρχου Βαρθολομαίου για επανέναρξη του διαλόγου, τέθηκε το ζήτημα του ‘Πρωτείου του Επισκόπου Ρώμης στην 1η Χιλιετία’ καθώς και το ζήτημα της Ουνίας, το 2006 στο Βελιγράδι. Ο Θεολογικός Διάλογος λοιπόν συνεχίζεται, με επεξεργασία κειμένων και συναντήσεις της συντονιστικής επιτροπής και της Ολομέλειας.
Οι Ολομέλειες το 2010 (Βιέννη) και το 2014 (Αμμάν Ιορδανίας), δεν κατάφεραν ωστόσο να καταλήξουν σε ένα κοινό κείμενο για το θέμα του Πρωτείου και της Συνδικότητας. Φτάνουμε λοιπόν το 2016 στο Κέτι της Ιταλίας όπου αναλύεται το θέμα του Πρωτείου μέσα στη Συνοδικότητα της Εκκλησίας.
Ετσι, λήγει η φάση αυτή. Επιπλέον, επέρχεται αλλαγή στο προεδρείο και μπαίνει πλέον σε μια νέα εποχή που φτάνει μέχρι προσφάτως, με την συνάντηση της Λέρου.
Η νέα εποχή με την συνάντηση της Λέρου
Η Λέρος, λοιπόν, στιγματίζει την αρχή του νέου θέματος, για την μελλοντική πορεία του διαλόγου. Και σύμφωνα με όσα έγιναν γνωστά, η συνάντηση πραγματοποιήθηκε σε καλό κλίμα. Άλλωστε και ο ίδιος ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, έχει δηλώσει ότι η το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το Φανάρι είναι η Εκκλησία του διαλόγου, διότι χωρίς διάλογο είναι εύκολο να βρεθεί κανείς στην απομόνωση με συνέπεια να επέλθει η κατάπτωση και η συρρίκνωση. Το Φανάρι στηρίζει ανοικτά τον διάλογο ακόμη και αν έχει τις δυσκολίες του καθώς οι δύο Εκκλησίες, έρχονται από δύο τελείως διαφορετικές πραγματικότητες (ιστορικές, πολιτισμικές, πολιτιστικές και θεολογικές). Ακόμη και οι όποιες διαφωνίες λειτουργούν επικοδομητικά ως προς την προώθηση του διαλόγου.
Το γενικό θέμα στην επόμενη φάση του Θεολογικού Διαλογου θα είναι: «Προς την ενότητα της Πίστεως: Θεολογικά και Κανονικά θέματα (προς επίλυση)» καθώς και το θέμα ‘Πρωτείο και Συνοδικότητα κατά την 2η Χιλιετία (συμπεριλαμβανομένου και του ζητήματος της Ουνίας)’.
Προς το τέλος του 2018 θα συνέλθει πάλι η συντονιστική επιτροπή και η Ολομέλεια θα γίνει το 2019.
*Σημειώνεται ότι τα κείμενα που εκδίδονται είναι κοινά και δεν δεσμεύουν τις Εκκλησίες.
Πώς λειτουργεί ο Θεολογικός Διάλογος
Η δομή του Θεολογικού Διαλόγου, που ξεκίνησε το 1980 μέχρι σήμερα λειτουργεί ως εξής: υπάρχει η Μικτή Επιτροπή αποτελούμενη από Ρωμαιοκαθολικούς και Ορθοδόξους εκπροσώπους. Από την Ορθόδοξη Εκκλησία συμμετέχουν 26 μέλη, δύο απο κάθε Εκκλησία (δεν συμμετέχει η Εκκλησία της Βουλγαρίας), και 26 μέλη τα οποία εκλέγει επιλέγει και προτείνει το Ποντιφικό Συμβούλιο. Ο διάλογος με τους Ρωμαιοκαθολικούς, γίνεται με ένα από τα λεγόμενα ‘δικαστήρια’ (συμβούλια) για την Προώθηση της Χριστιανικής Ενότητας που ασχολείται με τους διμερείς και πολυμερείς διαλόγους. Εκλέγεται ένα προεδρείο που είναι μικτό. Οι Ρωμαιοκαθολικοί εκλέγουν έναν Συμπρόεδρο που είναι πάντα ο Πρόεδρος του Ποντιφικού Συμβουλίου και ένας ορθόδοξος που είναι πάντα ο εκπρόσωπος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Επίσης, υπάρχουν δύο γραμματείς: ο ένας από το Ποντιφικό Συμβούλιο και ο άλλος από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Αυτή είναι η Ολομέλεια της Μικτής Επιτροπής, την οποία αποτελούν 60 άτομα συνολικά και λειτουργεί σε πέντε γλώσσες: ελληνικά, αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά και ιταλικά. Για την προετοιμασία της Ολομέλειας, υπάρχει ένα μικρότερο σώμα που είναι η Συντονιστική Επιτροπή το οποίο αποτελούν περίπου 10 ατομα εκατέρωθεν των πλευρών.
Συνεπώς, οι εργασίες δεν γίνονται από Ολομέλεια σε Ολομέλεια. Πρέπει να υπάρξει ένα ενδιάμεσο λειτουργικό σώμα που θα ετοιμάσει την θεματολογία, τα κείμενα, τις θέσεις κ.λπ. Εκ παραλλήλου, όταν επιλέγεται ένα θέμα, υπάρχουν ομάδες εργασίας, συντακτική επιτροπή που ετοιμάζει τα κείμενα τα οποία εξετάζει η συντονιστική επιτροπή και κατόπιν στην Ολομέλεια –η οποία συγκαλείται ανά δύο χρόνια, ενώ η συντονιστική επιτροπή κάθε χρόνο.
Η τελευταία Ολομέλεια πραγματοποιήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2016 στο Κέτι της Ιταλίας. Σημειώνεται ακόμη, πως ο διάλογος φιλοξενείται μία φορά από τους Ρωμαιοκαθολικούς και μία από τους Ορθοδόξους. Π.χ. έχουν φιλοξενήσει την Ολομέλεια είτε σε χώρους του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, είτε στον Λίβανο (Πατριαρχείο Αντιοχείας), στο Βελιγράδι (Σερβική Εκκλησία), στο Αμμάν της Ιορδανίας (Πατριαρχείο Ιεροσολύμων) κ.ά.
Φέτος, ήταν η σειρά της Ορθοδόξου Εκκλησίας να φιλοξενήσει την Συντονιστική Επιτροπή, γι αυτό τον λόγο ο ΟικουμενικόςΠατριάρχης Βαρθολομαιος επέλεξε οπως ο διάλογος πραγματοποιηθεί στο νησί της Λέρου, ύστερα από πρόσκληση του Σεβ. Μητροπολίτου Λέρου, Καλύμνου και Αστυπαλαίας κ. Παϊσίου.
