Καταπιεστική ή όχι, αιφνίδια ή τρομακτική, η περίοδος της καραντίνας και το χρονικό διάστημα που ακολούθησε έφεραν εκ νέου μπροστά μας την εικόνα ενός εκπαιδευτικού συστήματος που νοσεί: αναχρονιστικές εκπαιδευτικές πρακτικές, ανύπαρκτη ψηφιακή κουλτούρα ή υποδομή, χαμηλά εκπαιδευτικά αποτελέσματα, μεγάλα ποσοστά αποτυχίας στο επόμενο «βήμα» της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
Τα συμπεράσματα προφανή. Τα εκπαιδευτικά συστήματα που άντεξαν ανά την υφήλιο την περίοδο της πανδημίας, ήταν εκείνα που είχαν πίσω τους θεμέλια, μελέτη και υπομονή. Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα δεν ήταν ανάμεσα σε αυτά. Κι αυτό γιατί τα τελευταία σαράντα χρόνια ταλανίζεται μεταξύ πολιτικών που φέρνουν το «καράβι» της εκπαίδευσης από το ένα άκρο μιας φουρτουνιασμένης θάλασσας στο άλλο.
Η πανελλαδική έρευνα που έκανε μια ομάδα γλωσσολόγων από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) με το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας στους μαθητές σχολείων την περίοδο της καραντίνας καταλήγει στα ίδια αποκαρδιωτικά συμπεράσματα: Η συντριπτική πλειονότητα των παιδιών που πέρασαν από τα προγράμματα της τηλεκπαίδευσης την περίοδο της καραντίνας απάντησαν ότι σπάνια αυτή την περίοδο συνεργάστηκαν στα μαθήματά τους. Κυρίως παρακολουθούσαν. Παρακολούθηση και άγχος για την κάλυψη της ύλης. Τους άρεσε; Πιθανότατα όχι. Ο μαγικός κόσμος του Διαδικτύου που διαπερνά καθημερινά ολόκληρη τη ζωή τους, στην περίπτωση της εκπαίδευσης θάμπωσε και κούρασε. 
Τι λένε οι διεθνείς πρακτικές
Η κυρία Mary Kalatzis, ελληνίδα επιστήμονας, πρώην κοσμήτορας στη σχολή εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου του Ιλινόις των ΗΠΑ και καθηγήτρια εκπαιδευτικής πολιτικής, συγγραφέας και σύμβουλος για θέματα εκπαίδευσης, μιλώντας στο «Βήμα» διαπιστώνει και εξηγεί τα μεγάλα προβλήματα των εκπαιδευτικών συστημάτων που «έμειναν πίσω» την περίοδο της πανδημίας. Με πολιτικούς αλλά και επιστήμονες διεθνώς να θεωρούν τον τρόπο που πρέπει να αντιμετωπίσουν πλέον οι κυβερνήσεις τους νέους ως το δεύτερο μεγαλύτερο θέμα προς συζήτηση μετά την οικονομία, οι συμβουλές της αποκτούν ιδιαίτερη σημασία. Οπως εξηγεί, ο τρόπος με τον οποίο προχώρησαν το προηγούμενο χρονικό διάστημα τα εκπαιδευτικά συστήματα με τις διαλέξεις καθηγητών από έδρας, οι οποίες άλλους μαθητές κάνουν να βαρεθούν και άλλους απλά να μπερδευτούν, ανήκει στο παρελθόν. Οι μαθητές δεν είναι πλέον «καταναλωτές γνώσης» αλλά «παραγωγοί γνώσης» και ως τέτοιοι πρέπει να αντιμετωπίζονται και να καθοδηγούνται.
Και καταθέτει μερικές απλές «εντολές» προς δασκάλους και καθηγητές, με το δεδομένο δε ότι οι «ηλεκτρονικές τάξεις» μπορεί το επόμενο χρονικό διάστημα να επεκταθούν:
-Τέλος τα τεστ, ας υποδεχθούμε την έννοια «αξιολόγηση» των γνώσεων των νέων.
-Οι μαθητές σήμερα δεν είναι καταναλωτές γνώσης, αλλά παράγουν οι ίδιοι τη γνώση. Αντί να τους πείτε «διαβάστε το κεφάλαιο 7», πείτε τους: «Γράψτε το κεφάλαιο 7»!
-Οι παραδοσιακές αρχιτεκτονικές εκπαίδευσης που ήθελαν τους μαθητές και τις μαθήτριες «φυλακισμένους» στον χώρο και στον χρόνο, στους τέσσερις τείχους μιας τάξης και τα ασφυκτικά χρονοδιαγράμματα έχουν τελειώσει. Την περίοδο της πανδημίας η μάθηση ήταν «πανταχού παρούσα». Κατ’ επέκταση, μαθητές και εκπαιδευτικοί γυρίζοντας στις τάξεις τους, έχοντας μάθει νέους τρόπους, θα πρέπει να είναι έτοιμοι για τη δική τους «επανάσταση».
-Πετάξτε τις φρικτές σκαναρισμένες σελίδες βιβλίων και τα φύλλα εργασίας! Υπάρχει άφθονο υπέροχο περιεχόμενο στον Ιστό. Μπορείτε να δείξετε τους μαθητές σε αυτό ή, ακόμη καλύτερα, να τους βρείτε, καθώς μαθαίνουν να διακρίνουν καλές πηγές από το κακό. Η δουλειά του δασκάλου είναι η επιμέλεια περιεχομένου, όχι η παράδοση περιεχομένου, και οι μαθητές μπορούν επίσης να συμμετάσχουν στην επιμέλεια.
-Εγκαταλείψτε τις «θανατηφόρες» διαλέξεις μέσω Διαδικτύου και χρησιμοποιώντας προσεκτικά τις δυνατότητες που δίνει η τεχνολογία «ανοίξτε συζήτηση». Η συνεδρίαση σε τάξεις και η ακρόαση των καθηγητών, πριν διά ζώσης και στη διάρκεια της καραντίνας σε βίντεο, ήταν πάντα ένα παράλογα χαμηλών προδιαγραφών γνωστικό φορτίο για τους σημερινούς μαθητές που έχουν πλέον όλοι δικές τους ηλεκτρονικές συσκευές, ερευνούν, έχουν άποψη και πληροφορίες και χρειάζονται απλά καθοδήγηση. Χρησιμοποιήστε video αλλά σπάστε το σε μικρά μέρη και αποδεχθείτε ότι ο έλεγχος έχει παραχωρηθεί στους μαθητές για την ακρόαση.
-Επιλέξτε διαδικτυακά φόρουμ συζητήσεων μεταξύ των εμπλεκομένων στο μάθημα.
-Η ισχύς στην ομάδα: Στις ηλεκτρονικές τάξεις ο κλασικός τρόπος διδασκαλίας είναι η παράδοση, παρακολούθηση βίντεο, μελέτη κειμένου, τεστ. Αυτή ακριβώς είναι η συνταγή της κοινωνικής απομόνωσης. Αντί να έχετε τους μαθητές να ανησυχούν για τα τεστ, αν θα γίνουν αντιγραφές ή αν διάβασαν καλά, βάλτε τους να δουλέψουν μαζί, σε ομάδες, σε κοινά projects.
Τι έδειξε η έρευνα στα σχολεία
Με φορέα το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, σε ένα δείγμα 912 μαθητών (17,4% μαθητές Ε’ – Στ΄ Δημοτικού, 49,8% μαθητές Γυμνασίου, 32,8% μαθητές Λυκείου), από τους οποίους το 45,5% προερχόταν από επαρχιακές περιοχές, το 25,4% από μικρή πόλη, 29,1% από μεγάλη πόλη και ερευνητική ομάδα τον κ. Δημήτρη Κουτσογιάννη, ειδικευμένο επιστήμονα στην εκπαιδευτική γλωσσολογία και στην αξιοποίηση των ψηφιακών μέσων στην εκπαίδευση και ερευνητές τους Σταυρούλα Αντωνοπούλου και Αντώνη Κωνσταντινίδη, προέκυψαν τα παρακάτω: Η πλειονότητα των ερωτηθέντων δήλωσε ότι έχει σταθερή σύνδεση στο Διαδίκτυο (91,7%), προσωπικό κινητό τηλέφωνο-smartphone (87,9%). Ωστόσο, μόνο το 39,4% κατέχει προσωπικό υπολογιστή, καθώς η πλειονότητα των μαθητών (65%) χρησιμοποιεί κάποιον κοινόχρηστο υπολογιστή που βρίσκεται στο σπίτι. Βρέθηκε ένα 9% που δεν έχει καθόλου υπολογιστή στο σπίτι (ούτε προσωπικό ούτε κοινόχρηστο).
Το 65,1% αναφέρει πως χρησιμοποίησε το προσωπικό smartphone για να έχει πρόσβαση στα εξ αποστάσεως μαθήματα, το 47% κάποιον κοινόχρηστο υπολογιστή και το 33,1% έναν προσωπικό υπολογιστή. Οι μαθητές απάντησαν πως παρακολούθησαν εξ αποστάσεως σε ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό (76,4%) φιλολογικά μαθήματα, 61,3% φυσικές επιστήμες, 55,8% Μαθηματικά, 51,2% Ιστορία. Πιο υψηλά είναι τα ποσοστά των μαθητών που απάντησαν ότι παρακολούθησαν ασύγχρονα εξ αποστάσεως φιλολογικά μαθήματα (84,5%), 73,5% φυσικές επιστήμες, 70,9% Μαθηματικά, 67% Ιστορία.
Ενα μεγάλο ποσοστό αναφέρει πως τους έλειψαν οι φίλοι τους και ένα 30% αναφέρει στοιχεία που έχουν να κάνουν με τη σχολική ζωή. Παρότι αναφέρονται διάφορα στοιχεία για τη ζωή κατά τη διάρκεια της καραντίνας που άρεσαν στα παιδιά, ένα 32% αναφέρει την ξεκούραση και τον επιπλέον ύπνο, ένα 21,3% την ύπαρξη ελεύθερου χρόνου, το 20,4% αναφέρει διάφορα στοιχεία που σχετίζονται με το σχολείο (π.χ. είχαν χρόνο να διαβάσουν για τις Πανελλαδικές ή δεν ήταν υποχρεωτική η παρακολούθηση των μαθημάτων και δεν υπήρχαν απουσίες), το 16,5% η δυνατότητα να ασχοληθούν με διάφορες δραστηριότητες εντός του σπιτιού ή γενικότερα με τον εαυτό τους, ένα 9,9% αναφέρει ως θετικό το γεγονός ότι πέρασαν περισσότερο χρόνο με την οικογένειά τους και ένα 8,9% αναφέρει στοιχεία που σχετίζονται με την ψυχολογία τους, κυρίως με την έλλειψη άγχους. 
