Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι μία πολύπλοκη κατασκευή, φτιαγμένη από χαλκό, τοποθετημένη μέσα σε ξύλινο πλαίσιο, που συναρπάζει τους ιστορικούς της επιστήμης και της τεχνολογίας, από την ανακάλυψή του το 1900.
Βρέθηκε σε βάθος 60 μέτρων από σφουγγαράδες σ’ ένα ναυάγιο κοντά στα Αντικύθηρα και πρόκειται για ένα ωρολογιακό μηχανισμό με δεκάδες οδοντωτούς τροχούς μεγάλης ακριβείας, που περιστρέφονται γύρω από πολλούς άξονες, όπως στα μηχανικά ρολόγια. Η πιο αποδεκτή θεωρία σχετικά με τη λειτουργία του υποστηρίζει ότι ήταν ένας αναλογικός υπολογιστής, σχεδιασμένος να υπολογίζει τις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων. Χαρακτηρίζεται ως ο προπομπός των σημερινών τάμπλετ ή των smartphones. Αναμφισβήτητα, θεωρείται ως μια τέλεια μηχανική κατασκευή προηγμένης τεχνολογίας της αρχαιότητας.
O διακεκριμένος Έλληνας αστρονόμος και καθηγητής Φυσικής του Διαστήματος του ΕΚΠΑ κ. Ξενοφώντας Μουσάς έχει πρωτοστατήσει στη μελέτη του Μηχανισμού των Αντικυθήρων. Τον συναντήσαμε στη Ρόδο με αφορμή το ετήσιο συνέδριο της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Διπλωματούχων Ξεναγών και συζητήσαμε μαζί του για όλα εκείνα που καθιστούν τόσο σημαντικό τον αρχαίο αυτό μηχανισμό αλλά και για τον τόπο προέλευσής του που λέγεται ότι ήταν η Ρόδος!
Διαβάστε παρακάτω τη συνέντευξη με τον κ. Ξενοφώντα Μουσά:
• Κύριε καθηγητά, αφιερωθήκατε εδώ και πολλά χρόνια στην μελέτη του μηχανισμού των Αντικυθήρων… Πώς κατάφερε αυτός ο μηχανισμός να γίνει τόσο… διάσημος;
Ο μηχανισμός των Αντικύθηρων είναι πολύ σημαντικός για την ιστορία της Ανθρωπότητας, της Μηχανικής, της Αστρονομίας, των Μαθηματικών και πάνω απ΄ όλα της τεχνολογίας. Αποδεικνύει περίτρανα πώς οι Έλληνες διέθεταν υψηλή τεχνολογία σε αντίθεση με όσα διαβάζουμε στα βιβλία της ιστορίας των επιστημών.
Με τη δική μας μελέτη, ξαναγράψαμε τα βιβλία της Ιστορίας. Και δεν πρόκειται για υπερβολή. Καταφέραμε να προβάλουμε το μηχανισμό σε παγκόσμιο επίπεδο και να απορριφτεί η αντίληψη πως δεν υπήρχε τεχνολογία στην Αρχαία Ελλάδα.
Έχω πραγματοποιήσει προσωπικά περισσότερες από 50 εκθέσεις σχεδόν σε όλο τον κόσμο, στην NASA στην UNESCO… Έχω κάνει περισσότερες από 600 ομιλίες και διαλέξεις από το ένα έως το άλλο άκρο της Ελλάδας και στο εξωτερικό. Καταστήσαμε το μηχανισμό σε ένα άριστο πρεσβευτή της Ελλάδας και άριστο εκπαιδευτικό εργαλείο. Δείχνει όσα κατάφεραν οι Έλληνες με την βοήθεια της θεωρητικής απόδειξης και των μαθηματικών που χρησιμοποιούσαν (των θεωρημάτων που μαθαίνουμε στα μαθηματικά…). Αυτή την έκθεση έχουμε διαθέσιμη σε 15 γλώσσες.
Οι Αρχαίοι Έλληνες είναι αυτοί που εφευρίσκουν τα θεωρητικά μαθηματικά και τα εισάγουν στην αστρονομία, με αποτέλεσμα να εξελιχθεί σε θεωρητική επιστήμη. Η χρήση των θεωρητικών μαθηματικών βασίζεται στη μελέτη της φύσης, στην κατανόηση των φυσικών φαινομένων και στην πρόβλεψη κάποιων από αυτά τα φυσικά φαινόμενα.
• Πώς προβλέπουν τα φυσικά φαινόμενα;
Για πρώτη φορά κατάφεραν οι Έλληνες να προβλέπουν τα φυσικά φαινόμενα με τη χρήση των μαθηματικών. Ακολούθησαν τη φιλοσοφία των Πυθαγορείων, που υπαγορεύει ότι η φύση περιγράφεται σωστά με τα μαθηματικά… Με άλλα λόγια περιγράφεται, γίνεται κατανοητή και προβλέψιμη με τη χρήση των καταλλήλων θεωρημάτων και μαθηματικών υπολογισμών.
• Πώς όμως φτάσατε στην ανακατασκευή του μηχανισμού;
Η μελέτη του μηχανισμού ξεκινά ήδη από το 1902. Ο Περικλής Ρεδιάδης ένας νέος αξιωματικός του πολεμικού ναυτικού εκείνη την εποχή, το μελετάει και δημοσιεύει μία πρώτη εργασία το 1902 και μία δεύτερη το 1907. Ακολούθησε ο Ράδος, καθηγητής της Σχολής Δοκίμων και το 1930 ένας τρισέγγονος του Κολοκοτρώνη, ο Ναύαρχος Ιωάννης Θεοφανίδης, φτιάχνει το πρώτο λειτουργικό μοντέλο του μηχανισμού που ήταν μία εξαιρετική κατασκευή. Το μηχάνημα αυτό μπορείτε να το θαυμάσετε σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο δίπλα από τον αυθεντικό μηχανισμό των Αντικυθήρων.
Εμείς στηριχθήκαμε σε αυτές τις μελέτες και στη μελέτη του Πράις, καθηγητή στις ΗΠΑ, ο οποίος έφτιαξε ένα λειτουργικό μοντέλο που εκτίθεται επίσης στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο… Επίσης, ο πυρηνικός φυσικός του Δημόκριτου, Χαράλαμπος Καράκαλος με τη βοήθεια ακτινογραφιών, κατάφερε να προβεί σε μία ανακατασκευή του μηχανήματος.
Αυτή ήταν η σειρά των μελετών που έγιναν αρκετά χρόνια πριν από εμάς.
• Πώς ερμηνεύσατε τις μετρήσεις που πήρατε με τις αξονικές τομογραφίες;
Διαβάσαμε όλα αυτά και με ένα υπερσύγχρονο μηχάνημα αξονικού τομογράφου και συστήματος ψηφιακής απεικόνισης της HP που μας παραχωρήθηκε το 2005. Μελετήσαμε το εξωτερικό και κυρίως το εσωτερικό του μηχανήματος, τα μαθηματικά που είναι κρυμμένα στα γρανάζια… Βρήκαμε ότι η σελήνη κινείται γύρω από τον ήλιο με μεταβλητή ταχύτητα σύμφωνα με τον 2ο νόμο του Κέπλερ που λέει ότι στο περίγειο η σελήνη κινείται ταχύτερα απ’ ότι στο απόγειο.
Βρήκαμε ότι η εκκεντρότητα που χρησιμοποιείται στο μηχάνημα είναι αυτή που είχε χρησιμοποιήσει ο Ίππαρχος στη Ρόδο. Επίσης, η μαθηματική μέθοδος με την οποία περιγράφεται η κίνηση της σελήνης γύρω από τη γη είναι του Ιππάρχου. Συνεπώς, έχουμε δύο υπογραφές του μεγάλου Ροδίου αστρονόμου στο μηχάνημα.Βρήκαμε λοιπόν ότι προβλέπει τις θέσεις Ήλιου, Σελήνης και πλανητών χρησιμοποιώντας τα μαθηματικά και την φυσική της εποχής.
• Υπάρχουν ερευνητές που υποστηρίζουν ότι ο μηχανισμός μπορεί να κατασκευάστηκε στη Ρόδο. Έχουν βάση οι ισχυρισμοί αυτοί;
Ο μηχανισμός μπορεί να έχει κατασκευαστεί στη Ρόδο. Υπήρχαν εδώ στο νησί κάποια από τα καλύτερα εργαστήρια μεταλλουργίας, όχι μόνο στον ελληνικό κόσμο, αλλά παγκοσμίως. Το μηχάνημα αυτό κατασκευάστηκε πιθανότατα το 150 με 100 π.Χ., συνεπώς αρκετά πριν από την χρονολογία του ναυαγίου, το οποίο ενδέχεται να συνέβη ανάμεσα στο 87 π.Χ. και 63 π.Χ. λίγα μέτρα από την βόρεια ακτή των Αντικυθήρων. Εκείνη την εποχή η μισή Ελλάδα τελεί υπό ρωμαϊκή κατοχή… Η Ρόδος είναι ακόμη ελεύθερη χάρη στους υπέροχους πολιτικούς και φιλοσόφους που είχε. Οι Ρωμαίοι σπούδαζαν στη Ρόδο και τη σέβονταν… Ίσως και γι’ αυτό και να έμεινε περισσότερα χρόνια ελεύθερη…
Είχε τεράστιο πλούτο το νησί πράγμα που αποδεικνύεται από διάφορες πηγές. Υπήρξε π.χ. ένας Ρωμαίος αυτοκράτορας που πήρε από τη Ρόδο περίπου 5000 χάλκινα αγάλματα. Αν συγκεντρώσουμε αυτή τη στιγμή όλα τα ελληνικά και τα ρωμαϊκά αγάλματα που υπάρχουν στον κόσμο δεν ξεπερνούν τα 50! Φανταστείτε λοιπόν για τι πλούτο μιλάμε. Επιπλέον, υπήρχαν καλά εργαστήρια χρυσοχοΐας και άλλων μεταλλικών κατασκευών.
• Ποιος είναι ο πιθανός κατασκευαστής του Μηχανισμού;
Μπορούμε να πιθανολογήσουμε ότι ο μέγιστος αστρονόμος εκείνης της εποχής που ζούσε εδώ στη Ρόδο, τότε που κατασκευάστηκε το μηχάνημα, ο Ίππαρχος, είναι ο κατασκευαστής του…
• Συχνά χαρακτηρίζεται ο μηχανισμός ως ο προπομπός του σύγχρονου τάμπλετ… Υπάρχουν πραγματικά ομοιότητες;
Οι Έλληνες κατά την αρχαιότητα και για πολλούς αιώνες ονομάζουν τέτοια μηχανήματα Πίνακες ή Πινακίδια δηλαδή tablet.
• Τι λειτουργίες έχει ο Μηχανισμός;
Ο Μηχανισμός προβλέπει όλα τα αστρονομικά φαινόμενα που γνώριζαν τότε. Προσδιορίζει τις θέσεις ήλιου, σελήνης και πλανητών. Στην θεματική εγκυκλοπαίδεια της Εκδοτικής Αθηνών έγραφα ήδη από το 1990 ότι ο μηχανισμός πιθανότατα προβλέπει τις εκλείψεις ήλιου και σελήνης, τις φάσεις της σελήνης, το οποίο επαληθεύσαμε με μετρήσεις.
Οι προβλέψεις γίνονται με τους νόμους της φυσικής, όπως τους αντιλαμβάνονταν τότε, δηλαδή με περιοδικότητες, όπως επαληθεύσαμε με τις μετρήσεις και αναλύσεις μας… Σημειώσετε πώς όλα αυτά που προβλέπει, ισχύουν και σήμερα. Μπορέσαμε και διαβάσαμε τον ακριβή χρόνο 13 εκλείψεων ηλίου σε μία περίοδο 54 ετών και ενός μηνός. Βρήκαμε ότι όλες μετρήθηκαν στις Συρακούσες και το 1/3 των μετρήσεων έγινε πριν το θάνατο του Αρχιμήδη το 212, πιθανότατα από τον ίδιο. Μπορούμε να υποθέτουμε ότι οι μαθητές του Αρχιμήδη συμπλήρωσαν τις μετρήσεις του πνευματικού τους πατέρα και τις έστειλαν σε πολλούς Έλληνες αστρονόμους σε Ελλάδα, Πέργαμο, Αλεξάνδρεια, Αθήνα, Ρόδο και σε άλλες πόλεις που θα μπορούσαν να είναι υποψήφιες ως κατασκευάστριες του μηχανισμού. Όμως με δεδομένο ότι ο Ίππαρχος βρισκόταν εκείνη την εποχή εδώ στη Ρόδο με τα άριστα εργαστήρια, είναι ο πιο πιθανός κατασκευαστής.
• Τι μάθαμε από το εγχειρίδιο χρήσης του μηχανισμού;
Διαβάσαμε κάπου 4.000 ελληνικούς χαρακτήρες ύψους 2,2 χιλιοστών και πάχους κάτω από το χιλιοστό. Οι εγγραφές που έχουμε αποτελούν μόλις το ¼ του εγχειριδίου χρήσης του μηχανισμού. Το υπόλοιπο βρίσκεται στον πάτο της θάλασσας και ελπίζουμε πώς η Εφορία Εναλίων Αρχαιοτήτων που ξεκινάει ένα πενταετές πρόγραμμα ερευνών στα Αντικύθηρα θα βρει και άλλα κομμάτια και έτσι θα συμπληρώσουμε όλο το πάζλ. Όσα διαβάσαμε, μας επιτρέπουν να λέμε ότι ο μηχανισμός με βάση το εγχειρίδιο του φαίνεται να έβρισκε τις θέσεις των πλανητών. Για κάθε πλανήτη μας λέει πόσες μοίρες ή ημέρες προχωράει μπρος, πόσες θα γυρίσει πίσω και μάλιστα με απίστευτες λεπτομέρειες…
• Είναι αλήθεια ότι προσδιορίζει πότε γίνονται τα Άλεια στην Ρόδο;
Συγχρόνως πρόβλεπε με βάση τα μαθηματικά και τις αστρονομικές γνώσεις τους χρόνους που θα διεξάγονταν οι Ολυμπιακοί Αγώνες, τα Άλεια, τα Πύθια και οι άλλες σημαντικές πανελλήνιες γιορτές.
• Κλείνοντας κ. Καθηγητά, θα λέγατε ότι ο μηχανισμός είχε συνέχεια; Έχει επηρεάσει σήμερα την Τεχνολογία και την Επιστήμη;
Δεν έχω την παραμικρή αμφιβολία ότι ο μηχανισμός έχει συνέχεια. Οι άνθρωποι και ειδικότερα οι Έλληνες κατανοώντας την αιτιοκρατία των νόμων της φύσης που εκφράζονται με τη χρήση των μαθηματικών, καταφέρνουν να προβλέπουν τα φυσικά φαινόμενα. Στο Σέσκλο στην Θεσσαλία υπάρχουν τα αρχαιότερα ορθογώνια κτήρια-χρονολογούνται στο 6000 π.Χ.-που ρύθμιζαν το έτος και την σπορά.
Στη συνέχεια βλέπουμε ότι σε όλες τις Ελληνικές πόλεις κάθε ναός είναι προσανατολισμένος αστρονομικά και φυσικά η Ρόδος και η Λίνδος δεν αποτελούν εξαίρεση. Τα ίδια βρίσκουμε στη Θερμή της Μυτιλήνης. Εκεί είναι προσανατολισμένοι έτσι ώστε τη μεγαλύτερη μέρα του έτους να βλέπουν την ανατολή του ηλίου.
Υπάρχουν συνεχιστές του μηχανήματος μέχρι και σήμερα. Βεβαίως τα μοντέρνα ρολόγια δεν εφευρέθηκαν από τους ευρωπαίους… Συγκρινόμενα με το μηχανισμό των Αντικυθήρων είναι υποδεεστέρα. Όμως τα bit και τα bytes (μονάδα μέτρησης ποσότητας πληροφορίας) του υπολογιστή ή του τηλεφώνου σας, υπάρχουν και εδώ σε αυτό το μηχανισμό. Προβλέπει και περιγράφει τη θέση της σελήνης, χρησιμοποιώντας τα ίδια μαθηματικά, τα ημίτονα και συνημίτονα με τα μαθηματικά που χρησιμοποιεί το Smartphone σας και κάθε τηλέφωνο ψηφιακής τεχνολογίας που μετατρέπει τη φωνή μας σε bit και bytes για να τη στείλει στο συνομιλητή…
