Το 2015 η Ελλάδα αναμένεται να γνωρίσει ρεκόρ αριθμού προσφύγων, κυρίως από τη Συρία. Στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, όπως η Λέρος, οι κάτοικοι το γνωρίζουν ήδη, καθώς δεν προλαβαίνουν να υποδέχονται καραβιές με δεκάδες πρόσφυγες σχεδόν καθημερινά, πολύ περισσότερους από κάθε άλλη χρονιά. Το γνωρίζει και η κυβέρνηση, που σχεδιάζει τις τελευταίες εβδομάδες ένα σχέδιο δράσης ειδικά για την αντιμετώπιση των μεταναστευτικών ροών προς τα νησιά.
Ο τριπλασιασμός αυτών των ροών κατά το πρώτο τρίμηνο της χρονιάς στα νησιά του Αιγαίου, είναι μια σαφής ένδειξη γι’αυτό που αναμένεται από τώρα και στο εξής, που οι καιρικές συνθήκες διευκολύνουν το θαλάσσιο πέρασμα από τα τουρκικά παράλια προς τα ελληνικά νησιά. Την πρώτη εικόνα του τι θα περιλαμβάνει αυτό το σχέδιο δράσης έδωσε την περασμένη Πέμπτη η αναπληρώτρια υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής, Τασία Χριστοδουλοπούλου, μιλώντας στην Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας. Η εμπλοκή των δήμων στην υλοποίηση αυτού του σχεδίου θα είναι μία από τις βασικές προϋποθέσεις του.
Σε κάθε ένα από τα νησιά που αποτελούν πρώτα σημεία εισόδου προσφύγων και μεταναστών, θα στηθούν χώροι όπου θα μπορεί να γίνεται η καταγραφή των νεοαφιχθέντων, για το διάστημα των 2-3 ημερών που αυτοί μένουν εκεί μέχρι να τους καταγράψουν οι υπηρεσίες του λιμενικού και της αστυνομίας. Οι χώροι θα είναι κυρίως πρόχειροι, σε διαθέσιμα άδεια κτήρια ή ακόμη και σε οικόπεδα με σκηνές που θα μπορούσε να διαθέσει στρατός ή άλλοι φορείς.
Παρόλο που θα μπορούσε να θεωρηθεί αυτονόητο, τέτοιο χώροι δεν υπήρχαν όλα αυτά τα χρόνια σε κανένα από τα Δωδεκάνησα, ενώ έλλειπαν κι από άλλα νησιά που ήδη είχαν πολυάριθμες αφίξεις. Ένας από τους λόγους ήταν η άρνηση των τοπικών αρχών να αναγνωρίσουν το πρόβλημα και την ανάγκη, καθώς και ο φόβος τους ότι θα αποκτήσουν μόνιμες δομές φιλοξενίας, οι οποίες θα προσελκύουν ακόμη περισσότερες αφίξεις ή μεταφορές ανθρώπων από άλλα, λιγότερο οργανωμένα, νησιά.
Λέρος: 950 πρόσφυγες μόνο τον Μάρτιο
Και στη Λέρο συνέβαινε το ίδιο, τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα. Το νησί δέχεται πολλούς πρόσφυγες και μετανάστες τα τελευταία χρόνια, ειδικά μετά το 2008. Σε αντίθεση με την αύξηση των αφίξεων, όμως, η κρατική υποστήριξη περιορίστηκε πάρα πολύ μετά το 2010. «Το 2002-2013, όταν είχαμε ελάχιστες αφίξεις, αλλά ίσχυε η τρίμηνη κράτηση και οι άνθρωποι έκαναν και περισσότερα αιτήματα ασύλου εδώ, ο δήμος είχε διαθέσει ένα κτίριο για να μένουν. Ο τότε νομάρχης είχε νοικιάσει ένα ξενοδοχείο που χωρούσε 100 άτομα, και όταν υπήρχαν περισσότεροι χρησιμοποιούνταν κι άλλα ξενοδοχεία. Από το 2010 και μετά ειπώθηκε ότι δεν υπήρχαν χρήματα, άλλαξε εντελώς και η πολιτική αντιμετώπιση μεταναστών και πιστεύω ότι υιοθετήθηκε το δόγμα του να ταλαιπωρούνται», εξηγεί στο WE του news247.gr η Ματίνα Κατσιβέλη, μέλος του Δικτύου Αλληλεγγύης Λέρου.
Το Δίκτυο, ξεκίνησε το 2002 σαν μια μικρή ομάδα «συμπαράστασης μεταναστών και προσφύγων», αλλά τα τελευταία δύο χρόνια έχει οργανωθεί και δραστηριοποιηθεί πολύ πιο ενεργά, καθώς οι ανάγκες πολλαπλασιάστηκαν. Από τα 36 μέλη του, μια ομάδα αναλαμβάνει νωρίς το πρωί την υποστήριξη των προσφύγων και μεταναστών μόλις φτάνουν με τα σκάφη του λιμενικού, τα οποία τους έχουν παραλάβει από το γειτονικό Φαρμακονήσι ή από τη θάλασσα. «Τις περισσότερες φορές έρχονται βρεγμένοι, χρειάζονται ένα στεγνό ρούχο, ένα ζευγάρι παπούτσια, μια κάλτσα. Όταν έρχονται είναι συνήθως νηστικοί για δύο 24ωρα και μέχρις ότου προβλεφθεί ποιος θα τους ταΐσει –το λιμενικό ή η αστυνομία- τους φτιάχνουμε κανένα σάντουιτς. Επίσης, επειδή κι εγώ είμαι νομικός, μπορεί να χρειαστεί να τους κατατοπίσουμε μέχρι να έρθει η Ύπατη Αρμοστεία από τη Ρόδο, δυο δικηγόροι που τρέχουν σε όλα τα νησιά και δεν προλαβαίνουν», εξηγεί η Μ.Κατσιβέλη.
Το σημαντικότερο ζήτημα που τα μέλη του Δικτύου Αλληλεγγύης Λέρου ζητούν να επιλυθεί, είναι η εύρεση ενός στεγασμένου χώρου παραμονής των ανθρώπων από τη στιγμή της άφιξής τους και για τις λίγες μέρες που διαρκεί η καταγραφή τους, ώστε να μην είναι εκτεθειμένοι. «Αν έρθουν πρωί και προλάβουν να καταγραφούν μπορούν να φύγουν την επόμενη μέρα με το καράβι. Αν, όμως, έρθουν απόγευμα Παρασκευής, χρειάζεται να μείνουν μέχρι να ανοίξει η Εισαγγελία τη Δευτέρα για να ξεκινήσει η καταγραφή. Κι αν είναι πολλοί, αυτή μπορεί να ολοκληρωθεί την Τρίτη. Έτσι μένουν από 1 έως 5 μέρες. Στο διάστημα αυτό κάθονται είτε έξω στην αυλή του λιμεναρχείου, είτε σε μια αποθήκη του λιμενικού και σε ένα κρατητήριο χωρητικότητας 6-7 ατόμων όπου στοιβάζονται 40-50. Η μία και μοναδική χημική τουαλέτα που τοποθετήθηκε πέρσι στην αυλή του λιμεναρχείου είναι σήμερα χαλασμένη, και όλοι καταφεύγουν σε ένα γειτονικό οικόπεδο.
Με αυτές τις συνθήκες, η Λέρος υποδέχτηκε το 2014 συνολικά 3.200 ανθρώπους, ενώ το πρώτο τρίμηνο του 2015 μέτρησε 1.350, εκ των οποίων οι 950 έφτασαν μόνο τον Μάρτιο, που ο καιρός βελτιώθηκε. Το 95% αυτών είναι πρόσφυγες από τη Συρία, λιγότεροι είναι Ιρακινοί, και ένας μικρός αριθμός από την Ερυθραία και την Ακτή Ελεφαντοστού, αναφέρει η Μ.Κατσιβέλη.
Η Λέρος είναι μια από τις περιπτώσεις νησιών που έχουν άδεια κτίρια, τα οποία θα μπορούσαν να διαμορφωθούν σε χώρους προσωρινής στέγασης, σύμφωνα με το νέο κυβερνητικό σχέδιο. Εξετάζεται η περίπτωση ενός κτιρίου του παλιού Θεραπευτηρίου του νησιού που χωράει 50 άτομα, ενώ πρόσφατα άνοιξε και η βίλα Αμαλία, ένα ανακαινισμένο δημόσιο κτίριο, που ανήκει στην περιφέρεια.
Το Δίκτυο Αλληλεγγύης Λέρου είναι επίσης ένας από τους φορείς πολιτών και τις οργανώσεις που ασχολούνται με θέματα προσφύγων και συμμετείχαν την προπερασμένη εβδομάδα σε μία από τις συσκέψεις του υπουργείο Εσωτερικών στο πλαίσιο της διαμόρφωσης του σχεδίου για την οργάνωση των πυλών εισόδου προσφύγων και μεταναστών στη χώρα.
Περιμένοντας 100.000 αφίξεις
Η κυβερνητική εκτίμηση κάνει λόγο για 100.000 αναμενόμενες αφίξεις μέσα στη χρονιά. Πρόκειται για αριθμό ρεκόρ, που σχετίζεται με τις εξελίξεις στο ευρύτερο γεωπολιτικό πλαίσιο και όχι με την αλλαγή των πολιτικών συνθηκών ατην Ελλάδα, όπως επιχειρείται να παρουσιαστεί από μερίδα της αντιπολίτευσης. Όπως εξηγεί στο WE του news247.gr ο επικεφαλής του γραφείου της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στην Ελλάδα, Γιώργος Τσαρμπόπουλος, μέχρι στιγμής, το 2015 σημειώνεται ένας τριπλασιασμός σε σχέση με τους αντίστοιχους αριθμούς αφίξεων του 2014 μέσω θαλάσσης: Η Ύπατη Αρμοστεία έχει καταμετρήσει συνολικά 12.400 άτομα που έφτασαν στη χώρα, εκ των οποίων το 97% είναι από τα νησιά. Την ίδια στιγμή, διαπιστώνεται η συνεχής αύξηση της στροφής προς τα νησιά, η οποία άρχισε να καταγράφεται μετά τον Αύγουστο του 2012 που στήθηκε ο φράχτης στον Έβρο και πάρθηκαν πιο αυστηρά μέτρα ελέγχου της διόδου από τα χερσαία σύνορα.
Εξέλιξη των αφίξεων μέσω θάλασσας/Έβρου (Πηγή: Ελληνική Αστυνομία)
2011
Αφίξεις στα νησιά 103
Αφίξεις μέσω Έβρου 54.974
2012
Αφίξεις στα νησιά 3.651
Αφίξεις μέσω Έβρου 30.433
2013
Αφίξεις στα νησιά 11.447
Αφίξεις μέσω Έβρου 1.122
2014
Αφίξεις στα νησιά 43.500
Αφίξεις μέσω Έβρου 1.914
«Η φετινή μέχρι στιγμής αύξηση θα εκτινάξει τους αριθμούς, μπορεί να έχουμε ρεκόρ αφίξεων εδώ και πολλά χρόνια», εκτιμά ο Γ.Τσαρμπόπουλος. Ο ίδιος αντικρούει «την ευκολία με την οποία προβάλλονται ως λόγοι αυτής της αύξησης ενδεχομένως κάποια μηνύματα που θεωρείται ότι έχουν δοθεί στην άλλη πλευρά απ’όπου φεύγουν οι πρόσφυγες, σε σχέση με το ότι η κράτηση είναι πλέον χαλαρή, ότι τα σύνορα είναι ανοιχτά κλπ. Κατά τη γνώμη μου δεν είναι αυτοί οι λόγοι. Και χαρακτηριστικό είναι ότι πέρσι που είχαμε τη σκληροτερη πολιτική κράτησης, με 18 μήνες και πάνω, οι αριθμοί σε σχέση με πρόπερσι τετραπλασιάστηκαν. Το 2013 είχαμε 11.447 αφίξεις από τα νησιά και το 2014 εκτοξεύτηκαν στις 43.518. Αρα δεν πρέπει να αναζητούμε για επικοινωνιακούς λόγους ή για αντιπολιτευτικούς ή για οτιδήποτε άλλο τις μαζικές μετακινήσεις σε εθνικές πολιτικές όσο κυρίως στην κατάσταση που επικρατεί στις γειτονικές χώρες».
Όπως θυμίζει ο ίδιος, η συνέχιση της κρίσης στη Συρία κρατά 4 εκατ. Σύριους εκτοπισμένους από την πατρίδα τους: 1,7 εκατ. είναι στην Τουρκία, 1,4 στο Λίβανο (ένας στους 3,5 κατοίκους του Λιβάνου σήμερα είναι πρόσφυγας από τη Συρία), στην Ιορδανία, στην Αίγυπτο στο Ιράκ. «Από αυτούς στην Ε.Ε. έχει εισέλθει λιγότερο από το 3%», τονίζει ο επικεφαλής της Ύπατης Αρμοστείας. Αλλά «όσο παρατείνεται η κρίση στη Συρία οι άνθρωποι που παραμένουν στις γειτονικές χώρες με μια ελπίδα ότι θα τελειώσει ο πόλεμος και θα γυρίσουν στην πατρίδα τους, όταν αυτό απομακρύνεται ως προοπτική, δημιουργείται ένα πρόσθετο κίνητρο να κινηθούν προς την Ευρώπη. Επίσης έχουμε δυσκολίες πρόσβασης των Σύρων στη Λιβύη σε σχέση με πέρσι, για λόγους που έχουν να κάνουν με βίζες σε ενδιάμεσες χώρες και για λόγους ασφάλειας που η αναχώρηση μέσω Λιβύης μέσω της θαλάσσιας οδού προς την Ιταλία γίνεται πιο δύσκολη. Άρα δεν αποκλείεται να δούμε και μια μετακίνηση μιας μάζας ανθρώπων που χρησιμοποιούσαν τη Λιβύη σαν πέρασμα, να έρθουν απ’ τον δρόμο τον τουρκοελληνικό.»
«Ξέρουμε ότι είναι κυρίως πρόσφυγες και όχι μετανάστες»
Στο επιχείρημα ότι «δεν ξέρουμε αν είναι πρόσφυγες ή μετανάστες», ο Γ.Τσαρμπόπουλος είναι κάθετος: «Το ξέρουμε πάρα πολύ καλά και το ξέρουν όλοι. Ο πληθυσμός εξακολουθεί στη μεγάλη του πλειοψηφία και είναι προσφυγικός. Μιλάμε για 60% Σύρους πέρσι (από τους 45.000 που περάσανε από χερσαία και θαλάσσια σύνορα) και το υπόλοιπο, μαζί με τους Σομαλούς, Ερυθραίους, Αφγανούς και κάποιες άλλες εθνικότητες αγγίζουν ένα ποσοστό 90% από πληθυσμό αμιγώς ή κατά κύριο λόγο προσφυγικό. Το ίδιο ακριβώς έχουμε και φέτος: πάνω από 60% (από τους 12.400) είναι Σύροι και το υπόλοιπο Σομαλοί, Ερυθραίοι, Αφγανοί». Κι αυτό επισημαίνεται για να τονιστεί ότι «οι πρόσφυγες αντιμετωπίζονται με βάση διεθνείς συνθήκες που έχει υπογράψει και η Ελλάδα και όλες οι δημοκρατικές χώρες, άρα γεννώνται κάποιες υποχρεώσεις», αλλά και «για να θυμίσουμε ότι δεν μιλάμε για νούμερα μόνο αλλά για ανθρώπινες τραγωδίες. Κάθε άνθρωπος από πίσω του κρύβει ένα δράμα».
Θεωρείται δεδομένο ότι η Ελλάδα, όπως και οποιαδήποτε άλλη χώρα, θα ήταν αδύνατο να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά από μόνη της τα προβλήματα που δημιουργεί μια τέτοια ροή προσφύγων και μεταναστών. Και κυρίως θα ήταν αδύνατο να λυθεί το πρόβλημα χωρίς να εκλείψουν οι αιτίες, δηλαδή η πόλεμοι, οι συγκρούσεις, η φτώχεια και ότι άλλο αναγκάζει τους ανθρώπους να εκτοπίζονται, όπως θα αναγνώριζε οποιοσδήποτε. Ωστόσο οι πιέσεις χωρών όπως η Ιταλία (που είχε 160.000 αφίξεις το 2014) και η Ελλάδα, που δέχονται το μεγαλύτερο βάρος ως χώρες πρώτης εισόδου, μεταφέρονται πλέον στην Ε.Ε., η οποία καλείται να αλλάξει πολιτική για το μεταναστευτικό. «Ένα πάρα πολύ βασικό ζήτημα είναι οι αλλαγές που χρειάζονται σε επίπεδο ΕΕ στη βάση π.χ. της αλληλεγγύης στις χώρες πρώτης εισόδου», τονίζει ο επικεφαλής της Υπατης Αρμοστείας. «Χρειάζεται ένας καταμερισμός ευθυνών συμπεριλαμβανόμενης της μετεγκατάστασης, της εσωτερικής διανομής των προσφύγων τουλάχιστον μεταξύ των χωρών κρατών της ΕΕ, χρειάζεται δημιουργία νόμιμων τρόπων διέλευσης ώστε να μην μπαίνουν σε σαπιοκάραβα και μια μεγαλύτερη κινητικότητα μέσα στην ΕΕ ώστε να μην εγκλωβίζονται στην χώρα πρώτης εισόδου».
Ανάγκη για σύντομες και οργανωμένες διαδικασίες υποδοχής
Για την ώρα, πάντως, το βάρος το επωμίζεται κάθε χώρα από μόνη της και οι τοπικές κοινωνίες στα σημεία υποδοχής, που επιβαρύνονται δυσανάλογα. Η Ύπατη Αρμοστεία, που συμμετέχει τις τελευταίες εβδομάδες σε διϋπουργικές συσκέψεις (Εσωτερικών, Μεταναστευτικής Πολιτικής, Προστασίας του Πολίτη, Ναυτιλίας, Υγείας και Άμυνας) με στόχο τον συντονισμό για την οργάνωση ενός σχεδίου έκτακτης ανάγκης λόγω των μεγάλων προσφυγικών ροών προς τα νησιά, θεωρεί πολύ σημαντικό το να καταφέρουν να γίνουν κάποια βασικά πράγματα ώστε στα σημεία εισόδου να υπάρχουν γρήγορες και οργανωμένες διαδικασίες υποδοχής, ταυτοποίησης και παραπομπής των νεοαφιχθέντων.
Η οργάνωση των χώρων υποδοχής στα νησιά, με τη συνεργασία των τοπικών κοινωνιών και των δημοτικών και περιφερειακών αρχών θεωρείται κρίσιμη, ενώ αναγκαία θεωρείται και η άμεση στελέχωση υπηρεσιών όπως το λιμενικό και η αστυνομία. «Τα σημεία εισόδου πρέπει να έχουν όλες εκείνες τις προϋποθέσεις από πλευράς ανθρώπινου δυναμικού, αυτών που διαχειρίζονται, και υποδομών, διαδικασιών ώστε ό,τι γίνεται να γίνεται οργανωμένα και γρήγορα.», επισημαίνει ο Γ.Τσαρμπόπουλος. «‘Όταν έχεις συνεχείς καραβιές, κύματα αφίξεων, ούτε μπορείς να κρατάς για μεγάλα διαστήματα τους ανθρώπους, γιατί το αποτέλεσμα θα είναι ότι γεμίζουν οι χώροι και οι υπόλοιποι που περιμένουν καταλήγουν να είναι στα πάρκα στις πλατείες και στο χώρο του λιμενικού μπροστά στο λιμάνι. Ειδικά την τουριστική περίοδο δεν μπορείς να έχεις ανθρώπους κατάχαμα στο λιμάνι να περιμένουν να καταγραφούν από το λιμενικό και μετά από την αστυνομία για να πάρουν τα χαρτιά τους και να φύγουν.»
Για την μετέπειτα τύχη των προσφύγων και αιτούνταων άσυλο, υπάρχει μια σειρά συστάσεων της Ύπατης Αρμοστείας, που μοιάζουν ουτοπικές για την ελληνική πραγματικότητα και τις δυνατότητες εναρμόνισης με το διεθνές δίκαιο. Με τις σημερινές συνθήκες, εκτιμάται ότι προέχει τουλάχιστον η φιλοξενία ανηλίκων και δικαιούχων ασύλου σε ανοιχτούς χώρους (που θα μπορούσαν να χρηματοδοτηθούν και με ευρωπαϊκά κονδύλια). Βέβαια οι περισσότεροι δικαιούχοι ασύλου, ακόμη και από τη Συρία, αποφεύγουν αν ζητήσουν άσυλο στην Ελλάδα, καθώς αυτό θα σήμαινε τον εγκλωβισμό τους σε μια χώρα που καλά καλά δεν μπορεί να στηρίξει ούτε τους πολίτες της, και προτιμούν να ταξιδέψουν σε άλλες χώρες με περισσότερες ευκαιρίες για εργασία και επιβίωση. Γι΄αυτό θεωρείται κρίσιμο να υπάρξουν διεργασίες σε επίπεδο Ε.Ε, που να επιτρέπουν την νόμιμη κινητικότητα των προσφύγων και έξω από την χώρα που τους δίνει το άσυλο.
news247.gr
