Πολύ μελάνι έχει χυθεί εδώ και δεκαετίες στον ελληνικό Τύπο για τη διαχείριση των απορριμμάτων – ίσως και περισσότερο από ό,τι για κάθε άλλο περιβαλλοντικό και κοινωνικό ζήτημα. Αλλωστε είναι ένα θέμα που διατηρείται διαρκώς στην επικαιρότητα: από τον «πόλεμο» στο Γραμματικό ως τις οδομαχίες της Κερατέας και από τις πολιτικές ίντριγκες στην Πελοπόννησο ως το αδιέξοδο της Αττικής.
Το τελευταίο διάστημα η ειδησεογραφία για τα σκουπίδια έχει άσχημα αλλά και καλά νέα. Την περασμένη Πέμπτη υπογράφηκε η σύμβαση για τη ΣΔΙΤ (Σύμπραξη Δημοσίου & Ιδιωτικού Τομέα) Πελοποννήσου, μια υπόθεση που «σερνόταν» εδώ και μία επταετία, για την εγκατάσταση των υποδομών επεξεργασίας απορριμμάτων, ενώ ήδη κατασκευάζεται και στις αρχές του 2019 θα λειτουργεί η αντίστοιχη ΣΔΙΤ Ηπείρου. Ωστόσο στην… τριτοκοσμική Κέρκυρα ακόμη δεν έχουν λύσει τον «γόρδιο» δεσμό και τα βουνά των σκουπιδιών αποτελούσαν στις αρχές του μήνα, για ημέρες, την κύρια τουριστική ατραξιόν του νησιού.
Αντίστοιχα ήταν τα προβλήματα και στην Αιγιαλεία. Οσο για την Αθήνα, ρήγματα στον Χώρο Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) Φυλής οδήγησαν για άλλη μία φορά σε ασφυξία το Λεκανοπέδιο, το οποίο αναμένεται να αποσυμφορηθεί σταδιακά την ερχόμενη εβδομάδα.
Οι στόχοι της ΕΕ
Και κάπου εκεί, ανάμεσα στα αδιέξοδα της χρόνιας κακοδιαχείρισης, η Διοίκηση «θυμάται» κατά καιρούς την ανακύκλωση. Αλλά όσο η Ελλάδα πασχίζει να πιάσει τους παλιούς στόχους που έχουν τεθεί από την ΕΕ, από τους οποίους απέχει ακόμη αρκετά, η Κομισιόν θέτει νέους, αυστηρότερους. Σήμερα στη χώρα μας εκτιμάται ότι το ποσοστό των απορριμμάτων που εκτρέπεται από την ταφή, δηλαδή το ποσοστό ανακύκλωσης, ανάκτησης και κομποστοποίησης, φτάνει περίπου το 21%. Οι νέοι κανόνες όμως της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι οποίοι περιλαμβάνονται στη δέσμη μέτρων για την «κυκλική οικονομία» που ανακοινώθηκαν στις 22 Μαΐου, προβλέπουν ότι ως το 2025 πρέπει να ανακυκλώνεται το 55% των αστικών αποβλήτων, ως το 2030 το 60% και ως το 2035 το 65%.
Οπως αναφέρει στο «Βήμα» ο περιβαλλοντολόγος και πρόεδρος της Οικολογικής Εταιρείας Ανακύκλωσης δρ Φίλιππος Κυρκίτσος, στην Ελλάδα εκτρέπεται από την ταφή σε χωματερές μόλις το 21% των σκουπιδιών. Ειδικότερα, εξηγεί ότι στη χώρα μας παράγονται περί τους 4,5 εκατ. τόνους απορριμμάτων ετησίως. Από αυτούς (στοιχεία 2016) ανακυκλώνονται 505.710 τόνοι αποβλήτων συσκευασίας (πλαστικό, γυαλί, χαρτί, μέταλλα, ξύλο κ.ά.), ήτοι 11,2%. Επίσης, οδηγείται σε ανακύκλωση το έντυπο χαρτί, περίπου 7% του συνόλου των σκουπιδιών, ενώ η κομποστοποίηση εκτιμάται στο 2%-3%.Οι ποσότητες των αποβλήτων συσκευασίας που ανακυκλώνονται, ανακτώνται ή αποτεφρώνονται σε εγκαταστάσεις καύσης με παράλληλη ανάκτηση ενέργειας αποδίδονται κατά το ένα τρίτο στους μπλε κάδους ή στις υποδομές της ανταποδοτικής ανακύκλωσης και κατά τα δύο τρίτα σε βιομηχανίες, βιοτεχνίες, εταιρείες που τις συλλέγουν. Αλλωστε περί το 50% του περιεχομένου των μπλε κάδων, όπως τονίζει στο «Βήμα» η αντιπρόεδρος του ΕΔΣΝΑ (Ειδικός Διαβαθμιδικός Σύνδεσμος Νομού Αττικής) κυρία Αφροδίτη Μπιζά, είναι σύμμεικτο. «Για να λειτουργήσει το σύστημα της ανακύκλωσης χρειάζεται μια σωστή και συνεχής ενημέρωση των πολιτών από τους δήμους. Δεν έχει νόημα να ρίχνουν σε οποιονδήποτε κάδο ό,τι θέλουν. Μπορεί ο κάθε δήμος να ξεκινήσει το πρόγραμμα της ανακύκλωσης πιλοτικά σε συγκεκριμένες γειτονιές και στη συνέχεια να επεκταθεί. Αυτή τη στιγμή στο κομμάτι της κομποστοποίησης γίνονται κινήσεις σε δήμους – όπως στο Χαλάνδρι και στον Δήμο Βάρης – Βούλας – Βουλιαγμένης – περισσότερο πιλοτικά. Υπάρχουν και κάποιοι δήμοι που το κινούν με τέτοιον τρόπο που να έχει αποτέλεσμα, όπως τα Βριλήσια και ο Βύρωνας» επισημαίνει.
Ειδικά, στον πρώτο δήμο της χώρας, στον Δήμο Αθηναίων, το 2016 ανακυκλώθηκαν 8.991 τόνοι, κατατάσσοντάς τον στην πρώτη θέση πανελλαδικά. Ωστόσο, αν η συγκεκριμένη ποσότητα συνεκτιμηθεί βάσει και του πληθυσμού, τότε κατακτά αισίως την 163η θέση. Καλύτερες επιδόσεις στο Λεκανοπέδιο έχουν Κηφισιά, Γλυφάδα, Παλλήνη και Διόνυσος.
Σύμφωνα με στοιχεία του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ), εποπτευόμενου από το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ), το 2016 συνολικά σε όλη τη χώρα ανακτήθηκαν και αποτεφρώθηκαν 505.710 τόνοι αποβλήτων συσκευασίας, εκ των οποίων ανακυκλώθηκαν 488.080 τόνοι υλικών και ανακτήθηκαν με παράλληλη παραγωγή ενέργειας (κυρίως σε τσιμεντοβιομηχανίες) 8.400 τόνοι, ενώ ανακυκλώθηκαν και 9.230 τόνοι ξύλου. Στην ΕΕ τα απόβλητα συσκευασίας εκτιμάται ότι αποτελούν περίπου 20% του βάρους και 40% του όγκου των παραγόμενων αστικών αποβλήτων.
Οι πρώτοι και οι τελευταίοι…
Αν και θα περίμενε κανείς ότι οι κάτοικοι του μεγαλύτερου δήμου της χώρας θα είχαν και τις μεγαλύτερες επιδόσεις στο κομμάτι της ανακύκλωσης, τελικά το 2016 πρώτοι «τερμάτισαν» οι Βολιώτες. Σύμφωνα με τα δεδομένα του ΕΟΑΝ για τους 10 πολυπληθέστερους δήμους της χώρας (άνω των 100.000 κατοίκων), οι κάτοικοι του Βόλου ανακυκλώνουν ετησίως σχεδόν 24 κιλά των απορριμμάτων τους, την ώρα που οι Αθηναίοι ανακυκλώνουν μόνο 12,06 κιλά ετησίως. Ακολουθούν, στη δεύτερη θέση, οι Θεσσαλονικείς με 22,36 κιλά και στο τρίτο σκαλί του βάθρου ανεβαίνουν οι Λαρισαίοι (19,77 κιλά). Τις επόμενες θέσεις καταλαμβάνουν: Ηράκλειο, Πάτρα, Καλλιθέα, Αθήνα, Ρόδος, Πειραιάς και Περιστέρι.
Ωστόσο, με βάση τις συνολικές ετήσιες ποσότητες που ανακυκλώνονται, ο Βόλος πέφτει στην έκτη θέση και στην έβδομη το Ηράκλειο. Προηγούνται η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη, τα Χανιά, το Ρέθυμνο και η Πάτρα. Είναι αξιοσημείωτο ότι όγδοος στη συγκεκριμένη λίστα του ΕΟΑΝ φιγουράρει ο Δήμος Μυκόνου με 2.850 τόνους σκουπιδιών. Αν μάλιστα επιμεριστούν οι συγκεκριμένες ποσότητες στους 9.320 κατοίκους του νησιού, τότε προκύπτει ότι ο κάθε Μυκονιάτης ανακυκλώνει 305,82 κιλά κατ’ έτος. Εν τούτοις, όπως σχολιάζουν στελέχη του ΥΠΕΝ, οι αριθμοί είναι παραπλανητικοί, καθώς λαμβάνεται υπόψη μόνο ο μόνιμος πληθυσμός και όχι οι τουρίστες, οπότε λανθασμένα το νησί των Κυκλάδων βρίσκεται στην πρώτη θέση της λίστας με την κατά κεφαλήν ανάκτηση απορριμμάτων. Πάντως, υπάρχουν και περιοχές όπου η ανακύκλωση είναι «άγνωστη» λέξη (τουλάχιστον ως το 2016), όπως στους δήμους Σάμου, Φαιστού Κρήτης, Νάξου, Ανατολικής Μάνης, Καλυμνίων, Μεγαλόπολης, Πάργας, Ικαρίας κ.λπ.
Κάν’ το όπως ο Βόλος
«Στην Περιφέρεια Θεσσαλίας με την πρώτη γενιά έργων εξασφαλίσαμε την άριστη λειτουργία τριών χώρων υγειονομικής ταφής (Λάρισας, Μαγνησίας και Τρικάλων – Καρδίτσας) που με ευρωπαϊκούς πόρους επεκτάθηκαν και εκσυγχρονίστηκαν στην προηγούμενη προγραμματική περίοδο 2007-2013» σημειώνει ο περιφερειάρχης Θεσσαλίας κ. Κωνσταντίνος Αγοραστός.
Ετσι, όπως τονίζει, δόθηκε η δυνατότητα στους δήμους της Περιφέρειας (π.χ. Βόλου και Λάρισας) να αναπτύξουν βασικές υποδομές ανακύκλωσης και να έχουν καλή επίδοση μεταξύ των 10 πολυπληθέστερων δήμων της Ελλάδας.
«Δεν είμαστε όμως ικανοποιημένοι, καθώς σε απόλυτη τιμή η ανακύκλωση είναι περίπου στο 10% της συνολικής παραγωγής απορριμμάτων, ενώ το καθαρό μέρος της που τελικά ανακτάται είναι στο επίπεδο του 6%-7%» επισημαίνει ο κ. Αγοραστός. Γι’ αυτό, όπως αναφέρει ο ίδιος, «περάσαμε στην επόμενη φάση της ολοκληρωμένης διαχείρισης μέσα από ένα καθολικά αποδεκτό περιφερειακό σχέδιο που συγκροτήθηκε με ευθύνη της Περιφέρειας, σε συνεργασία με τους δήμους και τους συνδέσμους τους, το οποίο τέθηκε σε ισχύ το 2016, και σήμερα ωριμάζει η δεύτερη γενιά έργων», προϋπολογισμού περίπου 100 εκατ. ευρώ.
Ειδικότερα, έχουν προβλεφθεί χρηματοδοτήσεις για δίκτυα καφέ κάδων συλλογής οργανικών αποβλήτων, δίκτυα Πράσινων Σημείων και Γωνιών Ανακύκλωσης, αλλά και νέων κάδων ανακύκλωσης (π.χ. για έντυπο χαρτί σε δημόσιες υπηρεσίες), καμπάνιες ενημέρωσης, δημιουργία τριών Μονάδων Επεξεργασίας Απορριμμάτων σε Λάρισα, Μαγνησία και Τρίκαλα – Καρδίτσα.
Με την υλοποίησή τους (με ορίζοντα ολοκλήρωσης χρηματοδότησης ΕΣΠΑ το 2022) θα δημιουργηθούν 500 νέες θέσεις εργασίας, θα αυξηθεί σταδιακά η επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση στο 50% κατά βάρος και θα μειωθεί αντιστοίχως η ταφή στους τρεις ΧΥΤΑ της Θεσσαλίας.
«Το σχέδιό μας συμβαδίζει απόλυτα με τη νέα πολιτική και τις ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις για την κυκλική οικονομία την περίοδο 2020-2027. Ως εκ τούτου θα δώσει τη δυνατότητα υλοποίησης και της τρίτης γενιάς έργων μετά το 2022, ώστε να μην υπάρχει κανένας φυσικός πόρος στην Περιφέρεια Θεσσαλίας που να σπαταλιέται ή να παραμείνει αναξιοποίητος» υπογραμμίζει ο κ. Αγοραστός.
Η μικρή (σακούλα) φεύγει, η μεγάλη έρχεται
«Σακούλα θέλετε;». Είναι ίσως η συχνότερη ερώτηση που ακούγεται από τους ταμίες των σουπερμάρκετ και των εμπορικών καταστημάτων τους τελευταίους μήνες, μετά την εφαρμογή του ανταποδοτικού τέλους στις λεπτές πλαστικές σακούλες μεταφοράς. Και όπως διαφαίνεται από τα πρώτα στοιχεία, πολλοί είναι οι καταναλωτές που απαντούν αρνητικά. Αλλωστε, μεγάλη μερίδα πολιτών από τις πρώτες ημέρες εφαρμογής του νέου μέτρου αποφάσισε να χρησιμοποιήσει ειδικές σακούλες πολλαπλών χρήσεων, είτε για λόγους περιβαλλοντικής ευαισθησίας είτε διότι δεν ήθελε να καταβάλλει το ποσό των 4 λεπτών του ευρώ για κάτι που ήταν δωρεάν.
Τα πρώτα στοιχεία που είδαν το φως της δημοσιότητας ήταν κάτι παραπάνω από εντυπωσιακά, καθώς σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΙΕΛΚΑ (Ινστιτούτο Ερευνας Λιανεμπορίου Καταναλωτικών Αγαθών) μόνο το πρώτο τρίμηνο του έτους τα έσοδα έφτασαν τα 2,5 εκατ. ευρώ, ενώ υπολογίζεται ότι η χρήση πλαστικής σακούλας μεταφοράς έχει μειωθεί σημαντικά, με το ποσοστό να ξεπερνά το 50%. «Στα οργανωμένα σουπερμάρκετ η μείωση είναι μεγάλη. Σε εμπορικά καταστήματα η εικόνα είναι διαφορετική. Εκεί η μείωση είναι της τάξης του 10%-20%» αναφέρει ο κ. Κυρκίτσος.
Σε κάθε περίπτωση, η περιορισμένη «παρουσία» τους στο νοικοκυριό έχει πυροδοτήσει αύξηση στις πωλήσεις ρολών επώνυμης σακούλας (οι γνωστές μαύρες σκουπιδιών). «Δύο στις τρεις που έφταναν σπίτι χρησιμοποιούνταν ξανά προτού καταλήξουν στον κάδο απορριμμάτων. Τώρα αναγκάζονται να αγοράσουν σακούλες σκουπιδιών από τα ράφια των καταστημάτων» σημειώνει ο κ. Κυρκίτσος.
Σε κάθε περίπτωση, η περιορισμένη «παρουσία» τους στο νοικοκυριό έχει πυροδοτήσει αύξηση στις πωλήσεις ρολών επώνυμης σακούλας (οι γνωστές μαύρες σκουπιδιών). «Δύο στις τρεις που έφταναν σπίτι χρησιμοποιούνταν ξανά προτού καταλήξουν στον κάδο απορριμμάτων. Τώρα αναγκάζονται να αγοράσουν σακούλες σκουπιδιών από τα ράφια των καταστημάτων» σημειώνει ο κ. Κυρκίτσος.
Αυτό άλλωστε καταδεικνύουν και τα στοιχεία της Nielsen σχετικά με τις πωλήσεις σακουλών σκουπιδιών. Από τις αρχές του έτους ως τις 20 Μαΐου είχαν «φύγει» από τα ράφια 124.181.667 τεμάχια, την ώρα που το αντίστοιχο διάστημα του 2017 οι πωλήσεις ανέρχονταν σε 88.697.315, σημειώνοντας αύξηση της τάξεως του 40%.
Οσον αφορά το οικονομικό σκέλος, η αύξηση κυμαίνεται στο 24,7% (7.858.408 ευρώ εφέτος έναντι 6.303.907 πέρυσι). Κάτι αντίστοιχο συνέβη και στην Ιρλανδία το 2000, όταν πρωτοεφαρμόστηκε η επιβολή του περιβαλλοντικού τέλους. Τότε το ποσοστό μείωσης της λεπτής σακούλας πλησίασε το 100% και έχαιρε της αντίστοιχης διαφήμισης, όμως ανάλογα κινήθηκε και η χρήση της «σκουπιδοσακούλας», καθώς οι πωλήσεις της αυξήθηκαν κατά 70%.
Στην πράξη η ευαισθητοποίηση των πολιτών χάθηκε στις… ευρωπαϊκές πολιτικές που κοιτάζουν το δέντρο και όχι το δάσος, καθώς στην… αριθμητική της χρήσης πλαστικών το τελικό αποτέλεσμα δεν δείχνει ενθαρρυντικό. Μάλιστα, παράγοντες της βιομηχανίας πλαστικών σχολιάζουν ότι με αυτή τη λογική κάποιοι «ρίχνουν στάχτη στα μάτια» του κόσμου όταν ισχυρίζονται πως με την κατάργηση της λεπτής πλαστικής σακούλας θα σώσουμε το περιβάλλον.
Οσον αφορά το οικονομικό σκέλος, η αύξηση κυμαίνεται στο 24,7% (7.858.408 ευρώ εφέτος έναντι 6.303.907 πέρυσι). Κάτι αντίστοιχο συνέβη και στην Ιρλανδία το 2000, όταν πρωτοεφαρμόστηκε η επιβολή του περιβαλλοντικού τέλους. Τότε το ποσοστό μείωσης της λεπτής σακούλας πλησίασε το 100% και έχαιρε της αντίστοιχης διαφήμισης, όμως ανάλογα κινήθηκε και η χρήση της «σκουπιδοσακούλας», καθώς οι πωλήσεις της αυξήθηκαν κατά 70%.
Στην πράξη η ευαισθητοποίηση των πολιτών χάθηκε στις… ευρωπαϊκές πολιτικές που κοιτάζουν το δέντρο και όχι το δάσος, καθώς στην… αριθμητική της χρήσης πλαστικών το τελικό αποτέλεσμα δεν δείχνει ενθαρρυντικό. Μάλιστα, παράγοντες της βιομηχανίας πλαστικών σχολιάζουν ότι με αυτή τη λογική κάποιοι «ρίχνουν στάχτη στα μάτια» του κόσμου όταν ισχυρίζονται πως με την κατάργηση της λεπτής πλαστικής σακούλας θα σώσουμε το περιβάλλον.
Οπως υποστηρίζει στο «Βήμα» ο πρόεδρος του Συνδέσμου Βιομηχανιών Πλαστικών Ελλάδος κ. Δημήτρης Σύρμος, «η βιομηχανία πλαστικών παρακολουθεί τις τεχνολογικές και κοινωνικές εξελίξεις και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος στη λύση του προβλήματος της διαχείρισης των απορριμμάτων, που δεν είναι άλλη από την κυκλική οικονομία, την ανακύκλωση και την επαναχρησιμοποίηση των υλικών. Για τον σκοπό αυτόν, πρώτο βήμα θα μπορούσε να είναι η προμήθεια πολλαπλών κάδων ανακύκλωσης σε όλα τα σχολεία και τις δημόσιες υπηρεσίες, ώστε να δημιουργηθεί παιδεία και κουλτούρα σωστής διαχείρισης των πλαστικών απορριμμάτων».
