Του Σπυρ. Σαλαμαστράκη
Θα περίμενε κανείς πως στη χώρα μας με 16.000 χλμ ακτογραμμή (τη στιγμή που η Πορτογαλία έχει μόλις 3.000 χλμ), όλοι οι κάτοικοι θα ήταν άριστοι γνώστες κολυμβητικών δεξιοτήτων και τα φαινόμενα πνιγμού θα περιορίζονταν σε τουρίστες, οι οποίοι ήρθαν από περιοχές χωρίς πρόσβαση στη θάλασσα. Είναι, όμως, έτσι;
Στο θέμα του πνιγμού, δυστυχώς οι αριθμοί λένε την αλήθεια. Σύμφωνα με το από 25/07/2023 δελτίο τύπου του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ) για την Παγκόσμια Ημέρα Πρόληψης Πνιγμού, στην Ελλάδα κάθε χρόνο κατά μέσο όρο, 350 άνθρωποι (10 περισσότεροι από το περσινό δελτίο τύπου) χάνουν τη ζωή τους στο υδάτινο περιβάλλον συμμετέχοντας σε δραστηριότητες αναψυχής. Εξ αυτών το 80% είναι άτομα άνω των 60 ετών (https://eody.gov.gr/25-ioylioy-2023-pagkosmia-imera-prolipsis-pnigmoy/). Σύμφωνα δε με τον Οργανισμό «Safe Water Sports», ο πνιγμός είναι η δεύτερη κύρια αιτία θανάτου από ατύχημα για τα παιδιά από τη βρεφική ηλικία έως την ηλικία των 14 ετών (https://safewatersports.com/el/2019-10-01-14-42-09/370-pos-ksekinise). Μάλιστα, η αναλογία των θανάτων από πνιγμό μεταξύ αντρών:γυναικών είναι 3:1, ενώ περίπου 10 παιδιά και έφηβοι χάνουν τη ζωής τους ετησίως. Τυγχάνει δε αξιομνημόνευτο πως ένα μεγάλο ποσοστό κατοίκων (αγγίζει ακόμη και το 60%, από το οποίο σημαντικό ποσοστό είναι παιδιά και έφηβοι) δεν γνωρίζει πώς να κολυμπά και πώς να τηρεί βασικούς κανόνες ασφαλείας με στόχο την αποφυγή των πνιγμών (https://www.ertnews.gr/eidiseis/ellada/pnigmoi-to-60-ton-ellinon-den-xerei-na-kolympaei-12-kanones-prostasias/). Εκ των ως άνω θανάτων, το 70% είναι Έλληνες και μόλις το 30% αλλοδαποί (https://www.protothema.gr/greece/article/1272420/limeniko-342-anthropoi-hanoun-etisios-ti-zoi-tous-sti-thalassa-tin-teleutaia-pedaetia/).
Στη Ρόδο, σύμφωνα με τα αρχεία που διατηρεί το Κεντρικό Λιμεναρχείο Ρόδου, το 2020 είχαμε 8 θανάτους από πνιγμό στο θαλάσσιο περιβάλλον, όλοι ενήλικες, εκ των οποίων οι 7 αλλοδαποί. Η δε αναλογία ήταν 7 άντρες προς 1 γυναίκα. Οι 5 στους 8 ήταν άνω των 60 ετών. Την ίδια χρονιά σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία της Α’ Δ/νσης Αστυνομίας Δωδεκανήσου είχαμε 3 θανάτους από πνιγμό σε κολυμβητικές δεξαμενές (πισίνες) και οι τρεις αλλοδαποί ηλικίας 3, 17 και 30 ετών. Το έτος 2021 οι θάνατοι στη θάλασσα στο νησί μας αυξήθηκαν στους 11, όλοι ενήλικες, εκ των οποίων οι 10 αλλοδαποί.
Η δε αναλογία ήταν 6 άντρες προς 5 γυναίκες. Οι 6 στους 11 ήταν άνω των 60 ετών. Επίσης, είχαμε 1 θάνατο από πνιγμό σε κολυμβητική δεξαμενή (αλλοδαπός 41 ετών).
Το 2022 δεν σημειώθηκαν θάνατοι σε πισίνες, αλλά στη θάλασσα είχαμε και πάλι (όπως το 2020) 8 θανάτους από πνιγμό, όλοι ενήλικες, εκ των οποίων 7 αλλοδαποί. Η δε αναλογία ήταν 6 άντρες προς 2 γυναίκες. Οι 5 στους 8 ήταν άνω των 60 ετών. Μέχρι δε τις 24/06/2023 είχαμε 2 θανάτους από πνιγμό στη θάλασσα ανδρών αλλοδαπών και 1 θάνατο από πνιγμό σε κολυμβητική δεξαμενή (αλλοδαπός 78 ετών). Τα ανωτέρω αφορούν κολυμβητές και όχι περιπτώσεις ναυαγίων/μεταναστευτικών ροών. Τα στατιστικά μας δείχνουν πως και στο νησί μας η κατάσταση είναι περίπου ίδια τα τελευταία χρόνια. Τι, λοιπόν, πηγαίνει λάθος και πώς μπορεί να αλλάξει η κατάσταση;
Καταρχάς πρέπει να ξεκαθαρίσουμε πως πνιγμός από ναυαγοσωστική άποψη είναι ο θάνατος που προέρχεται από ασφυξία λόγω εισόδου νερού στους αεραγωγούς του ανθρώπου και πρέπει να μη συγχέεται με την πνιγμονή, δηλαδή τη μερική ή ολική απόφραξη του αεραγωγού από ξένο σώμα (πχ. τροφή). Η τελευταία περίπτωση δυστυχώς αποκαλείται από τα ΜΜΕ ως πνιγμός (και έτσι έχει περάσει και στον πολίτη), όμως δεν είναι ορθό.
Ο πνιγμός, λοιπόν, συνήθως είναι το αποτέλεσμα μίας αλληλουχίας γεγονότων που η Διεθνής Ναυαγοσωστική Ομοσπονδία (I.L.S. – https://www.ilsf.org/) ονομάζει «αλυσίδα πνιγμού». Σύμφωνα με αυτήν ο πνιγμός είναι το αποτέλεσμα: 1) της έλλειψης εκπαίδευσης, 2) της άγνοιας του κινδύνου, 3) της έλλειψης προστασίας, 4) της έλλειψης εποπτείας και 5) της αδυναμίας αντιμετώπισης του κινδύνου. Όλα αυτά μπορούν να οδηγήσουν στον πνιγμό.
Αν αναλύσουμε έναν έναν τους κρίκους της αλυσίδας του πνιγμού θα διαπιστώσουμε τα εξής:
Η εκπαίδευση στην τεχνική της κολύμβησης απουσιάζει από το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Έχουμε μείνει στη φιλοσοφία ακόμα και ακραίων τεχνικών, όπως το να βάζουμε το παιδί σε βάρκα, να πηγαίνουμε στα βαθιά και να το πετάμε μέσα για να προσπαθήσει να χρησιμοποιήσει χέρια και πόδια, ώστε να μη βουλιάξει! Κάπως έτσι εκπαιδεύτηκε μία ολόκληρη γενιά, χωρίς όμως να αντιληφθούμε πως απλά έμαθε να επιπλέει και όχι να κολυμπά με τεχνική. Η γενικότερη έλλειψη εκπαίδευσης περί του θαλασσίου περιβάλλοντος, οδηγεί και στην άγνοια κινδύνων που μπορεί να αντιμετωπίσει ένας λουόμενος (πχ. θαλάσσια ρεύματα, κυματισμός). Αν κοιτάξουμε τους ίδιους τους εαυτούς μας ως γονείς, θα διαπιστώσουμε πως και δεν λαμβάνουμε τα κατάλληλα μέσα προστασίας για τα παιδιά μας και δεν έχουμε μόνιμα στραμμένη την προσοχή μας σε αυτά όταν κολυμπούν.
Είναι ζήτημα αν έχει διαβάσει κανείς τις προειδοποιήσεις που έχουν οι «κουλούρες» και τα «μπρατσάκια». Αν το είχαμε κάνει θα διαπιστώναμε πως στον εξοπλισμό αυτό, που οι γονείς θεωρούμε ως «ναυαγοσωστικό», αναγράφεται ρητά πως το παρόν δεν αποτελεί ναυαγοσωστικό εξοπλισμό και δεν αποτρέπει τον πνιγμό, αλλά πρέπει να επιβλέπουμε μονίμως το παιδί που το φοράει.
Τέλος, η κατάσταση της υγείας μας μπορεί να είναι αιτία να μην έχουμε τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουμε τον κίνδυνο που θα προκύψει εντός του υγρού στοιχείου (πχ. στην περίπτωση της κατανάλωσης αλκοόλ).
Πώς μπορούν, όμως, όλα τα ανωτέρω να αντιμετωπιστούν; Με προληπτικές ενέργειες, σε μία χώρα που προτιμά να επενδύει στην («κοστοβόρα») αντιμετώπιση, παρά στην οικονομικότερη και αποτελεσματικότερη πρόληψη. Το πρώτο στο οποίο πρέπει να στοχεύσουμε είναι η εκπαίδευση του κοινού. Δεδομένου πως δεν είναι εφικτό στα σχολεία της χώρας να φυτρώσουν ξαφνικά κολυμβητήρια για να εκπαιδευτούν τα νέα παιδιά, οι γονείς μπορούν να κάνουν το μεγαλύτερο δώρο στα παιδιά τους, που ζουν σε μία χώρα που λούζεται από θάλασσα, να τα γράψουν από την πολύ νεαρή ηλικία (ακόμα και των 3 ετών) σε ναυτικούς ομίλους και σωματεία που εκπαιδεύουν στην τεχνική της κολύμβησης. Είναι χαοτική η διαφορά του «ξέρω να επιπλέω» από το «ξέρω να κολυμπώ με την ορθή τεχνική». Παράλληλα πρέπει να δοθεί βάση στην ενημέρωση του κοινού ξεκινώντας με τις ομάδες υψηλού κινδύνου (ήτοι άτομα που σύμφωνα με τα στατιστικά δεδομένα είναι ευκολότερο να αποτελέσουν θύματα πνιγμού), εξ αυτών τα μικρά παιδιά, τους έφηβους και τους ηλικιωμένους. Άρα είναι επιτακτική ανάγκη να ενταχθεί στο εκπαιδευτικό σύστημα η ασφάλεια στο υγρό στοιχείο. Μέχρι να γίνει αυτό, αρμόδιοι φορείς (Λιμενικό Σώμα, ΕΚΑΒ, Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός, Ε.Α.Ν.Ε., Ναυτικοί Όμιλοι, Ναυαγοσωστικές Σχολές και Σωματεία με δράση την ασφάλεια στο υγρό στοιχείο) θα πρέπει να οργανώσουν εκπαιδευτικές ομάδες για την εκπαίδευση των νέων στα σχολεία (κατόπιν εγκρίσεως από το Υπουργείο Παιδείας & Θρησκευμάτων), καθώς και των ηλικιωμένων (πχ. ενημέρωση σε Κ.Α.Π.Η. κλπ). Στο πλαίσιο των προληπτικών ενεργειών θα πρέπει να ενταχθεί και η γενικότερη ενημέρωση του πληθυσμού (πχ. με ενημερωτικά φυλλάδια, διαφημιστικά σποτ), οι παρεμβάσεις για ασφαλέστερες παραλίες (πρόσβαση ασθενοφόρου, χαρτογράφηση περιοχής, πινακίδες για υποθαλάσσια ρεύματα στην περιοχή) και κολυμβητικές δεξαμενές. Τέλος, είναι επιβεβλημένη η αποτελεσματική εποπτεία των παραλιών και των κολυμβητικών δεξαμενών. Στο τελευταίο έχουν γίνει μεν σημαντικά βήματα την τελευταία 5ετία στη χώρα μας με σχετικές νομοθετικές ρυθμίσεις (τελευταίες είναι το ΠΔ 71/2020 – ΦΕΚ 166/Α’ 31.08.2020 και την Υ.Α. 10399/2022 – ΦΕΚ 2621/Β’ 30.5.2022), ωστόσο οι όροι που θέτουν περί της εποπτείας δεν είναι οι αποτελεσματικότεροι, ενώ αξίζει να θυμίσουμε πως φέτος σε έξι παραλίες στο νησί μας αφαιρέθηκε η «Γαλάζια Σημαία», καθότι δεν συγκέντρωναν τα απαιτούμενα στοιχεία (κάποια από τα στοιχεία αυτά είναι η ποιότητα του νερού, οι εξυπηρετήσεις οι οποίες προσφέρονται ενώ εξίσου σημαντικό θέμα, είναι η ναυαγοσωστική κάλυψη).
Κλείνοντας, αξίζει να αναφερθεί πως φορείς με δράση στο υγρό στοιχείο (κρατικοί και μη) έχουν συμβάλει, ώστε τα τελευταία χρόνια η κατάσταση να βελτιώνεται. Ένα τέτοιο διεθνές εκπαιδευτικό πρόγραμμα με τίτλο “Τσάρλι ο διασώστης” τρέχει στη χώρα μας από την Ένωση Αθλητικής Ναυαγοσωστικής Ελλάδος στα πλαίσια του project «Safe Greece». Μάλιστα, από το από 31/03/2022 δελτίο τύπου της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής που αφορά μεταξύ άλλων την έρευνα για τα άτομα που έπαθαν ατυχήματα σε θαλάσσιες περιοχές ευθύνης των λιμενικών αρχών το 2021, προκύπτει πως υπάρχει μία μείωση στους θανάτους από πνιγμό το 2021 σε σχέση με το 2020 της τάξης του 9,5%. Φυσικά, δεν πρέπει να επαναπαυθούμε από αυτό, καθότι απαιτούνται να γίνουν περισσότερα με τη συνεργασία κράτους και αρμοδίων φορέων σε ό,τι αφορά την ασφάλεια στο υγρό στοιχείο. Άλλωστε, φέτος φαίνεται δυστυχώς μία ανοδική πορεία των θανάτων, αφού μόνο το διάστημα από την 1η Ιουνίου μέχρι τα μέσα Ιουλίου 2023 είχαν χάσει τη ζωή τους από πνιγμό 106 άνθρωποι.
Για τις ανάγκες του άρθρου ευχαριστώ το κεντρικό Λιμεναρχείο Ρόδου και την Α’ Δ/νση Αστυνομίας Δωδ/σου για την παραχώρηση των στατιστικών για τα έτη 2020-2023.
Σπυρίδων Δ.
Σαλαμαστράκης
Τ. διεθνής ναυαγοσώστης (International Surf
Lifeguard) ILSF
