• Πρώτη προτεραιότητα για την Ελλάδα πρέπει είναι η πύκνωση και η αναβάθμιση του σεισμογραφικού δικτύου της και ο έλεγχος των υποδομών της
Σημαντικά στοιχεία που αφορούν στη σεισμικότητα στη χώρα μας καθώς και όσα πρέπει να γίνουν για να βελτιωθούν οι υποδομές καθώς και τα συστήματα παρακολούθησης του φαινομένου περιλαμβάνει στη συνέντευξη που παραχώρησε στη «δ» ο αναπληρωτής διευθυντής του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου Αθηνών και διευθυντής Ερευνών κ. Βασίλης Καραστάθης.
Αναφέρεται ο κ. Καραστάθης στα μεγάλα βήματα που έχει βάλει η Ιαπωνία στο ζήτημα της αντιμετώπισης των σεισμών. Για την Ελλάδα τονίζει πως πρώτη προτεραιότητα για την σεισμική παρακολούθηση της Ελλάδας είναι η πύκνωση και η αναβάθμιση του σεισμογραφικού δικτύου της χώρας. Ακόμη δίνει έμφαση στους ελέγχους που πρέπει να κάνουν οι μηχανικοί στους παραδοσιακούς οικισμούς.
Απάντηση δίνει και σε όσα πρόσφατα ανέφερε Ολλανδός ερευνητής για σεισμό μεγάλου μεγέθους στη χώρα και στην περιοχή μας.
Η συνέντευξή του αναλυτικά:
• Η Ιαπωνία βρίσκεται σε εγρήγορση μετά από μια σειρά σεισμικών δονήσεων, καθώς προετοιμάζεται για έναν ενδεχόμενο μεγάλο σεισμό ο οποίος μπορεί να συμβεί μία φορά στα 100 χρόνια. Μπορεί να υπάρξει προετοιμασία;
Η αλήθεια είναι ότι η Ιαπωνία είναι πρωτοπόρος στην καινοτόμο τεχνολογία ως προς τη μείωση των επιπτώσεων των σεισμών. Είναι η χώρα που ξεκίνησε πρώτη τις προσπάθειες για τη δημιουργία συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης σεισμών και σήμερα διαθέτει το πλέον προηγμένο σύστημα εθνικής εμβέλειας με εκτεταμένη χρήση και αποδεδειγμένα υψηλή αποτελεσματικότητα. Μπορεί στη χώρα μας να έγιναν προσφάτως γνωστές οι δυνατότητες του ιαπωνικού συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης, ιδιαίτερα μετά τον σεισμό μεγέθους Μ7.5 στο Νότο της Ιαπωνίας την πρωτοχρονιά του 2024, αλλά για τους Ιάπωνες αποτελεί μια καθημερινότητα εδώ και σχεδόν δύο δεκαετίες.
Οι αυτοματισμοί που έχουν αναπτύξει για την προστασία από το σεισμό όπως πχ. να σταματούν οι σιδηροδρομικοί συρμοί δευτερόλεπτα πριν φθάσει η ισχυρή δόνηση, είναι εντυπωσιακοί.
• Εκεί λειτουργούν συστήματα προειδοποίησης και για την εμφάνιση τσουνάμι;
Προειδοποίηση υπάρχει και για το κύμα τσουνάμι, με πολύ μεγαλύτερους χρόνους, αφού το κύμα αυτό είναι πολύ μικρότερης ταχύτητας σε σχέση με το σεισμικό κύμα. Ελάχιστα λεπτά επίσης μετά τον σεισμό στην Ιαπωνία δίνεται ο χάρτης με τις περιοχές που εκτιμώνται οι μεγαλύτερες καταστροφές καθοδηγώντας τις μονάδες πολιτικής προστασίας και τα σωστικά συνεργεία σε ταχύτατες και ορθές αποφάσεις.
Όλα τα παραπάνω βέβαια βασίζονται σε πυκνότατο δίκτυο σεισμικών αισθητήρων τελευταίας τεχνολογίας και εγκατεστημένο υποδειγματικά.
• Ποιο άλλο μάθημα θα μπορούσε να πάρει η Ελλάδα από την Ιαπωνία;
Ακόμα ένα άλλο μάθημα που μπορούμε να πάρουμε από τους Ιάπωνες είναι σχετικά με τις αντισεισμικές κατασκευές και την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς από το σεισμό. Για να καταλάβουμε το μέγεθος της προόδου των Ιαπώνων στην αντισεισμική τεχνολογία μπορούμε να δώσουμε το ακραίο παράδειγμα της εφαρμογής της τεχνολογίας σεισμικής απομόνωσης στην προστασία του Εθνικού Μουσείου Δυτικής Τέχνης του Τόκυο, που είναι και Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς. Πρόκειται για μια παλαιά κατασκευή σε σχέδιο του Le Corbusier του 1959, η οποία εξοπλίστηκε με τη σχετική τεχνολογία στη θεμελίωσή του εκ των υστέρων! Για να μη χαλάσει το σχέδιο δεν έγιναν παρεμβάσεις επί του κτηρίου αλλά τοποθετήθηκαν συσκευές σεισμικής μόνωσης στα θεμέλια. Η τεχνολογία αυτή χρησιμοποιείται και στους ουρανοξύστες στην Ιαπωνία. Το παλαιό κτήριο του μουσείου εντέλει συμπεριφέρθηκε άψογα στον μεγάλο σεισμό του 2011.
• Η Ελλάδα που δεν είναι από τις λιγότερο σεισμογενείς χώρες πώς μπορεί να ακολουθήσει τα χνάρια της Ιαπωνίας που είναι από τις χώρες οι οποίες έχουν προχωρήσει πολύ στον τομέα;
Η Ιαπωνία αυτή τη στιγμή απέχει τεχνολογικά πολύ από την Ελλάδα. Εμείς, ωστόσο, πρέπει και προσπαθούμε να κινούμαστε στις ίδιες κατευθύνσεις με εκείνους.
Πρώτη προτεραιότητα για την σεισμική παρακολούθηση της Ελλάδας είναι η πύκνωση και η αναβάθμιση του σεισμογραφικού δικτύου της χώρας. Όλες οι τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται στην Ιαπωνία βασίζονται σε ένα σύγχρονο και υπέρπυκνο δίκτυο σεισμικών αισθητήρων.
• Η χώρα μας διαθέτει δίκτυο αισθητήρων. Μέχρι ποιο βαθμό όμως βοηθάει;
Στην Ελλάδα έχουμε ένα καλό δίκτυο αισθητήρων, που μας επιτρέπει να έχουμε αυτόματο εντοπισμό σεισμού εντός μόλις ενός λεπτού. Ακόμα και οι αναθεωρημένες λύσεις από αναλυτές πραγματοποιούνται εντός μόλις πολύ λίγων λεπτών. Παρά ταύτα, τέτοιες υπηρεσίες που παρέχονται από το ιαπωνικό σύστημα σε πανελλαδική βάση δεν μπορούν ακόμα να υποστηριχθούν από το παρόν δίκτυο. Τελευταία ελήφθη απόφαση από μέρους της ελληνικής Πολιτικής Προστασίας για ενίσχυση όλου του εθνικού σεισμογραφικού δικτύου, για όλους τους φορείς που εμπλέκονται σε αυτό.
Σημαντική επίσης θα είναι και η συμβολή του Εθνικού Αστεροσκοπείου στην πύκνωση του δικτύου μέσα από ερευνητικά του προγράμματα το επόμενο διάστημα. Παρόλα αυτά, για να φθάσουμε στο επίπεδο της Ιαπωνίας υπάρχει ακόμα μεγάλη απόσταση που πρέπει να καλυφθεί.
Το πυκνό δίκτυο αισθητήρων θα συμβάλει τόσο στην ενδελεχή παρακολούθηση της σεισμικότητας δίνοντας λεπτομερή στοιχεία σχετικά με την εξέλιξη ακολουθιών. Επίσης μπορεί να συμβάλει στην άμεση και ακριβή εκτίμηση του αποτελέσματος μιας ισχυρής δόνησης εντοπίζοντας με ακρίβεια την πλειόσειστη περιοχή και τα αναμενόμενα αποτελέσματα της καταστροφής εντός της πληγείσας περιοχής. Αυτό γίνεται μέσα από την κατασκευή χαρτών σεισμικής έντασης (shakemaps).
• Στην Ελλάδα λειτουργεί προηγμένο σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης σεισμών και που;
Τους Ιάπωνες, στα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης τους ακολούθησαν οι Αμερικανοί αλλά και πολλές άλλες χώρες. Θεωρώ αυτονόητο ότι κάποια στιγμή πρέπει να γίνει μια εθνική προσπάθεια για την οργάνωση ενός τέτοιου συστήματος στην Ελλάδα. Αυτή τη στιγμή λειτουργεί πειραματικά για αρκετά χρόνια και με εξαιρετικά αποτελέσματα το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης σεισμού ARIS στον Ανατολικό Κορινθιακό κόλπο. Θα πρέπει αυτή η προσπάθεια να ολοκληρωθεί σε επιχειρησιακό επίπεδο και να επεκταθεί και σε ευρύτερες περιοχές.
Ένα σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης σεισμού πρέπει να είναι εντός των προτεραιοτήτων για κάποια χώρα με τόσο υψηλή σεισμικότητα όπως η Ελλάδα.
• Τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης μπορούν να συμβάλουν και στην πρόγνωση ενός σεισμού μικρού ή μεγάλου μεγέθους;
Για όσους δε γνωρίζουν τι είναι τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης πρέπει να πούμε ότι τα συστήματα αυτά δεν έχουν καμία σχέση με πρόγνωση σεισμού. Εδώ ο σεισμός γίνεται και αμέσως αρχίζει μια μάχη με τον χρόνο, ώστε το σύστημα να προλάβει να στείλει προειδοποίηση στους ανθρώπους και στις υποδομές πριν την έλευση του καταστρεπτικού κύματος του σεισμού. Στην πράξη, εγκαθιστούμε πυκνό δίκτυο αισθητήρων στις περιοχές μεγάλων ρηγμάτων, που θα μπορούσαν να ενεργοποιηθούν.
Από την άφιξη των γρηγορότερων διαμήκων αλλά ασθενικών κυμάτων στους κοντινούς σταθμούς εντοπίζεται άμεσα, μέσα σε ελάχιστα δευτερόλεπτα, το επίκεντρο και το μέγεθος του σεισμού αλλά και η σφοδρότητα της δόνησης σε κάθε περιοχή ενδιαφέροντος και αποστέλλεται ειδοποίηση.
Ο χρόνος προειδοποίησης αφορά στην άφιξη των δεύτερων ισχυρών εγκαρσίων κυμάτων αλλά βραδύτερων και είναι συνήθως στην τάξη των δευτερολέπτων πχ. 10, 15 ή και 20 δευτερόλεπτα ανάλογα με την απόσταση του σεισμού.
Σε αρκετά μεγάλες αποστάσεις μπορεί ο χρόνος προειδοποίησης να φτάσει και στην τάξη του λεπτού. Τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης αποσκοπούν σε αυτοματοποιημένα μέτρα κυρίως, όπως η επιβράδυνση των τρένων πριν την άφιξη του σεισμικού κύματος ή το κλείσιμο βαλβίδων σε δίκτυο αερίου, προετοιμασία μέτρων σε υποδομές και βιομηχανικές εγκαταστάσεις.
Στην Ιαπωνία, τις ΗΠΑ, αλλά και σε άλλες χώρες εφαρμόζεται και για την προειδοποίηση του γενικού πληθυσμού, ώστε να λάβει θέσεις ασφάλειας κατά το σεισμό.
• Ποιο άλλο βήμα θα μπορούσε να γίνει από την Ελλάδα σε ό,τι αφορά στην αντοχή των υποδομών της;
Το άλλο θέμα που είναι κορυφαίας προτεραιότητας για την Ελλάδα αφορά κυρίως στους μηχανικούς μας. Θεωρώ ότι οι παραδοσιακοί οικισμοί που έχουν επιβιώσει στο πέρασμα του χρόνου, αλλά δεν έχουν δοκιμαστεί την τελευταία ιστορική περίοδο από ισχυρούς σεισμούς θέλουν την προσοχή μας.
Υπάρχουν ωραιότατοι παραδοσιακοί οικισμοί στη Πελοπόννησο, στη Θεσσαλία, στην Ήπειρο και σε άλλες περιοχές, που έχουν ιδιαίτερα παλαιά κτίσματα, τα οποία είναι ωστόσο λειτουργικά και για τα οποία δε γνωρίζουμε πώς θα αντιδράσουν σε κάποιο ισχυρό σεισμό. Το ίδιο συμβαίνει και για τα μνημεία.
Τα μνημεία της χώρας, που είναι συνυφασμένα με την ιστορία, την ομορφιά και την ταυτότητα του έθνους, πρέπει να μπουν σε προτεραιότητα ελέγχων και μέτρων προστασίας.
Θα πρέπει να γίνουν έλεγχοι από τους μηχανικούς και μάλιστα με ένα πολύ σύγχρονο εξειδικευμένο κανονισμό για τα πετρόχτιστα αυτά οικήματα και τα μνημεία.
• Ειδικά το θέμα της πρόβλεψης των σεισμών στην Ελλάδα είναι από αυτά που έχουν απασχολήσει πολύ τους πολίτες και τους επιστήμονες. Πόσο έχει προχωρήσει η χώρα;
Η έρευνα στη βραχυπρόθεσμη πρόγνωση σεισμού είναι κάτι που απασχολεί διεθνώς την επιστημονική κοινότητα των γεωφυσικών.
Οι Έλληνες συνεργαζόμαστε με διάφορα ινστιτούτα από την Ευρώπη και ΗΠΑ και θεωρώ ότι έχουμε συμβάλει αρκετά στο θέμα. Η προσέγγιση που γίνεται είναι κυρίως με τη μελέτη των πρόδρομων φαινομένων σεισμού και πώς αυτά θα μπορούσαν στο μέλλον να οδηγήσουν σε ασφαλή πρόγνωση. Η μελέτη των πρόδρομων φαινομένων σεισμού, ωστόσο, είναι πολύτιμη και για την βαθύτερη κατανόηση των διεργασιών του σεισμού.
Για την ώρα δεν υπάρχει κάποια ασφαλής μέθοδος πρόγνωσης σεισμού, η οποία θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί επιχειρησιακά. Προσπάθειες γίνονται διεθνώς αλλά και στην Ελλάδα, και ορθώς γίνονται, με την προϋπόθεση βέβαια ότι έχουν καθαρά ερευνητικό χαρακτήρα και απευθύνονται στη σεισμολογική κοινότητα. Η Ελλάδα λόγω της υψηλής της σεισμικότητας είναι ένα φυσικό εργαστήριο μελέτης γεωδυναμικών φαινομένων και προσφέρεται για την έρευνα των πρόδρομων φαινομένων σεισμού.
• Υπάρχουν στο νησί σεισμογράφοι που καταγράφουν τη σεισμική δραστηριότητα και στέλνουν σήματα στις αρμόδιες αρχές. Μήπως χρειάζεται όμως κάτι περισσότερο και τι μπορεί να είναι αυτό;
Η περιοχή της Ρόδου καλύπτεται ως προς την παρακολούθηση της σεισμικότητάς της από το εθνικό δίκτυο σεισμογράφων. Είναι επίσης στον άμεσο σχεδιασμό του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου μια περαιτέρω ενίσχυση της παρακολούθησης της περιοχής των Δωδεκανήσων με επιπλέον όργανα.
Αυτό που απαιτείται σε μια περιοχή, που έχει δοκιμαστεί στο ιστορικό παρελθόν της από μεγάλους σεισμούς, είναι πρωτίστως ο έλεγχος των κτηρίων, ιδιαίτερα δε, όταν πρόκειται για παλαιά κτίσματα παραδοσιακών οικισμών. Οι υποδομές προφανώς χρειάζονται έλεγχο και σε περίπτωση εντοπισμού προβλημάτων απαιτείται άμεση επίλυση. Ένας ισχυρός σεισμός σε οποιαδήποτε περιοχή δεν θα πρέπει να προκαλεί βλάβη στις κρίσιμες υποδομές που εξάλλου είναι απαραίτητες και στην αντιμετώπιση της κατάστασης μετά τον σεισμό.
• Η Ρόδος είναι επίσης μεταξύ των περιοχών στις οποίες μετά από σεισμό μπορούν να εμφανιστούν κύματα τσουνάμι. Για το συγκεκριμένο φαινόμενο σε επίπεδο πρόληψης τι θα μπορούσε να γίνει και από τις τοπικές αρχές;
Είναι προφανές ότι το ίδιο ισχύει και για την περίπτωση τσουνάμι που ας σημειωθεί, μπορεί να έρθει και από μεγάλες αποστάσεις.
Είναι ευνόητο ότι οι κρίσιμες υποδομές θα είναι προστατευμένες από κάθε τέτοιο κίνδυνο. Θα ήταν καλό από τις τοπικές αρχές να εκτιμηθεί πόσο ασφαλείς είναι οι κρίσιμες υποδομές από σεισμό και τσουνάμι.
Εντός του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών λειτουργεί το Εθνικό Κέντρο Προειδοποίησης για Τσουνάμι (ΕΚΠΤ), το οποίο παρέχει υπηρεσίες προειδοποίησης για τσουνάμι σε 24ωρη βάση για την Ελλάδα και την Ανατολική Μεσόγειο. Η μέχρι τώρα λειτουργία του απέδειξε ότι είναι σε θέση να αποστέλλει προειδοποιήσεις, οι οποίες σε περίπτωση ανάγκης είναι δυνατόν να φθάσουν μέχρι τον πολίτη μέσω της υπηρεσίας 112. Εντός του κέντρου επιτελείται σημαντικότατη έρευνα αλλά και δράσεις εκπαίδευσης και κατάρτισης με ασκήσεις ετοιμότητας για τα τσουνάμι. Αυτό που θα μπορούσε ίσως να γίνει από τις τοπικές αρχές με τη βοήθεια του κέντρου τσουνάμι θα ήταν κάποια σχέδια έκτακτης ανάγκης σχετικά με το πώς θα μπορούσε να γίνει εκκένωση της παράκτιας περιοχής με σύνταξη ειδικών χαρτών. Ίσως θα ήταν χρήσιμο να πραγματοποιηθεί και κάποια άσκηση από τις τοπικές αρχές. Ας αρχίσουμε από τα απλά πράγματα που μπορούν να πραγματοποιηθούν και κάποια στιγμή ελπίζω να είμαστε σε θέση να συζητάμε και λύσεις που εφαρμόζονται σε άλλες προηγμένες κοινωνίες.
• Τι θα μπορούσε να απαντήσει ένας επιστήμονας όπως εσείς σε «προβλέψεις» σαν αυτή που έγινε πάλι πριν από λίγες ημέρες και δείχνει μεγάλο σεισμό με επίκεντρο κοντά και στα Δωδεκάνησα;
Σας υπενθυμίζω ότι πάλι στο παρελθόν ο ίδιος άνθρωπος είχε υποδείξει ελληνικές περιοχές και πάλι είχε απασχολήσει τα ελληνικά ΜΜΕ. Για την ακρίβεια στις 25 Οκτωβρίου 2023 είχε προβλέψει σεισμό στο ελληνικό τόξο, στην Κρήτη. Ποτέ δεν έγινε κάποιος σεισμός. Παρόμοιες αβάσιμες προβλέψεις έχει διατυπώσει και για άλλες περιοχές του πλανήτη, που βεβαίως ποτέ δεν επαληθεύτηκαν.
Όταν σύσσωμη η σεισμολογική κοινότητα αποδεικνύει το αβάσιμο όλων αυτών των ισχυρισμών δεν κατανοώ γιατί το θέμα επανέρχεται επανειλημμένως.
Υπάρχει πιστεύω και η ευθύνη του τύπου στο να διακρίνει την αξιοπιστία των δηλώσεων που μεταφέρονται στο κοινό. Θα πρέπει ο κόσμος να εμπιστεύεται τα θεσμοθετημένα αρμόδια όργανα της χώρας για την ενημέρωσή του.
