Η Γαλλία αποφάσισε να επικαλεστεί το Άρθρο 42 (7) της Συνθήκης της ΕΕ –που θεσπίζει ότι οι χώρες της ΕΕ πρέπει να παράσχουν “βοήθεια και συνδρομή” σε ομόλογό τους κράτος-μέλος που πλήττεται από ένοπλη επίθεση. Ο Vincenzo Scarpetta του Open Europe εξετάζει τι συνέπειες μπορεί να έχει αυτή η κίνηση.
Οπως σημειώνει, η κίνηση της Γαλλίας είναι πραγματικά σημαντική –αν μη τι άλλο διότι είναι η πρώτη φορά που ενεργοποιείται αυτή η ρήτρα από τότε που εισήχθη, στο πλαίσιο της Συνθήκης της Λισσαβόνας. Ωστόσο, δεν θα πρέπει να “ξεφεύγουμε” σχετικά με το τι σημαίνει αυτό για το μέλλον μιας ενιαίας ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής –ιδιαίτερα από τη στιγμή που μένει να δούμε τι ακριβώς θα γίνει από το αίτημα αυτό.
Τι αναφέρει το Άρθρο 42 (7)
“Εάν ένα κράτος-μέλος είναι θύμα ένοπλης επίθεσης στο έδαφός του, τα άλλα κράτη-μέλη θα πρέπει να έχουν απέναντί του μια υποχρέωση βοήθειας και συνδρομής με όλα τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους, σύμφωνα με το Άρθρο 51 του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Αυτό δεν θα πρέπει να θίγει τον ειδικό χαρακτήρα της πολιτικής ασφάλειας και άμυνας ορισμένων κρατών-μελών. Οι δεσμεύσεις και η συνεργασία σε αυτό τον τομέα θα πρέπει να είναι σύμφωνες με τις δεσμεύσεις απέναντι στο ΝΑΤΟ, το οποίο, για εκείνα τα κράτη που είναι μέλη του, παραμένει το θεμέλιο της συλλογικής άμυνας και το όργανο της εφαρμογής της”.
Η Γαλλία γίνεται διακυβερνητική
Εκτός από αυτή την “ρήτρα αμοιβαίας άμυνας”, η Συνθήκη της Λισσαβόνας περιλαμβάνει επίσης και μια “ρήτρα αλληλεγγύης” -Άρθρο 222 της Συνθήκης για την λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (TFEU). Μια βασική διαφορά μεταξύ των δύο είναι πως η τελευταία αναφέρει ρητά ότι “η ΕΕ και τα μέλη της θα πρέπει να δράσουν από κοινού” -ως εκ τούτου προβλέποντας έναν ειδικό ρόλο για τα θεσμικά όργανα της ΕΕ- εάν ένα κράτος μέλος “είναι το αντικείμενο μιας τρομοκρατικής επίθεσης ή το θύμα μιας φυσικής ή ανθρωπογενούς καταστροφής”. Με άλλα λόγια, η Γαλλία έχει επιλέξει την περισσότερο διακυβερνητική από τις δύο διαθέσιμες επιλογές –αντίστοιχα με την ιστορική προτίμηση της χώρας.
Το σημαντικό συμπέρασμα είναι πως σχεδόν τα πάντα θα λάβουν χώρα σε διμερές επίπεδο. Η Γαλλία θα εξηγήσει στους ομολόγους της στην ΕΕ ποιους τύπους υποστήριξης εξετάζει και κάθε κράτος-μέλος της ΕΕ θα δώσει την δική του υπόσχεση –σύμφωνα με τις δυνατότητες και στρατηγικές απόψεις. Δεν θα ξεκινήσει καμία αποστολή της ΕΕ στο πλαίσιο της Ενιαίας Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας (CSDP). Η ΕΕ θα ενεργήσει μόνο ως “διαμεσολαβητής”.
Πώς θα μπορούσε να μοιάζει αυτή η “βοήθεια και συνδρομή”;
Θεωρητικά, στήριξη μπορεί να έλθει με όλα τα είδη των διαφορετικών μορφών –από μεγαλύτερη συνεργασία στον τομέα των πληροφοριών μέχρι σε τεχνική βοήθεια και αεροπορικές επιθέσεις. Ο Γάλλος υπουργός Άμυνας, Jean-Yves Le Drian δήλωσε σε δημοσιογράφους στις Βρυξέλλες, ότι η Γαλλία θα ήταν ικανοποιημένη είτε εάν δεχόταν βοήθεια στη Συρία είτε σε άλλα θέατρα επιχειρήσεων στα οποία ασχολείται αυτή τη στιγμή. Πιθανώς θα γνωρίζουμε περισσότερες λεπτομέρειες μετά από τον γύρο αυτών των διμερών συναντήσεων που σχεδιάζει να πραγματοποιήσει η Γαλλία με όλους τους εταίρους της στην ΕΕ.
Ένα πράγμα είναι σίγουρο: το Άρθρο 42 (7) της TEU δεν σημαίνει ότι τα κράτη-μέλη της ΕΕ μπορεί να υποχρεωθούν να διεξάγουν αεροπορικές επιθέσεις στη Συρία ή να στείλουν στρατό επί τόπου παρά την θέλησή τους. Θα είναι ενδιαφέρον να δούμε πώς θα ανταποκριθούν οι άλλες χώρες της ΕΕ όταν έλθει η ώρα να συζητηθούν οι λεπτομέρειες της “βοήθειας και συνδρομής” που αναμένεται τώρα να παράσχουν στην Γαλλία.
Γιατί όχι το ΝΑΤΟ;
Έχουν επίσης δημιουργηθεί ερωτήματα σχετικά με το για ποιο λόγο η Γαλλία δεν ενεργοποίησε το Άρθρο 5 της Συνθήκης του ΝΑΤΟ αντί αυτού. Και πάλι, δεν θα πρέπει να βιαστούμε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι η Γαλλία προσπαθεί να σνομπάρει το ΝΑΤΟ και να το αντικαταστήσει με κάποιου είδους οργανισμό κοινής ευρωπαϊκής άμυνας. Αυτό είναι απίθανο να βρεθεί στα σκαριά κάποια στιγμή σήμερα. Επιπλέον, το Άρθρο 42 (7) της TEU καθιστά σαφές ότι το ΝΑΤΟ “παραμένει το θεμέλιο” της συλλογικής άμυνας εκείνων των κρατών-μελών της ΕΕ που είναι επίσης μέλη του ΝΑΤΟ.
Μπορεί κανείς πραγματικά να υποστηρίξει ότι το Παρίσι προσπαθεί να αποδείξει ότι οι ευρωπαϊκές χώρες μπορούν να ανταποκριθούν στην κρίση στη γειτονιά τους από μόνες τους –που με δυσκολία το λέει κανείς ένα περίεργο μήνυμα, προερχόμενο από την Γαλλία, αλλά ενδεχομένως ένα δυνητικά σημαντικό. Έτσι, οι ΗΠΑ εμπλέκονται ήδη στη Συρία –επομένως υπό αυτή την έννοια η Γαλλία μπορεί ήδη να βασίζεται στην υποστήριξή της χωρίς να πρέπει να πάει μέσω της διαδρομής του ΝΑΤΟ. Εάν δεν είχαν εμπλακεί ήδη οι ΗΠΑ, ίσως τα πράγματα να ήταν διαφορετικά.
Υπάρχει επίσης ένα τελευταίο ερώτημα σχετικά με το τι περισσότερο σημαίνει στην πραγματικότητα η ενεργοποίηση του Άρθρου 42 (7) της TGEU. Με άλλα λόγια, φαίνεται προφανές ότι όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ θα είχαν προσφερθεί να βοηθήσουν την Γαλλία σε κάθε περίπτωση. Θα οδηγήσει αυτό άλλες χώρες της ΕΕ να φέρουν κάτι άλλο στο τραπέζι ή να ασκήσουν επιπλέον πίεση σε αυτές για να αναλάβουν περαιτέρω δράση; Είναι δύσκολο να πούμε, αλλά δεδομένων κάποιων προειδοποιήσεων και των πολλών πολιτικών ευαισθησιών και ζητημάτων που είναι στο παιχνίδι (για παράδειγμα γύρω από τις αεροπορικές επιθέσεις στη Συρία), είναι αμέσως σαφές ότι θα γίνει.
Για την ώρα, η ενεργοποίηση του Άρθρου 42 (7) TEU δημιουργεί περισσότερα ερωτήματα παρά απαντήσεις. Δηλαδή, γιατί η Γαλλία να ακολουθήσει αυτόν τον δρόμο και πώς θα αντιδράσουν τα άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ; Μόνο ο χρόνος θα δείξει.
