Δύσκολες κλιματολογικές συνθήκες, νέες προκλήσεις λόγω κλιματικής κρίσης και μη αναστρέψιμες καταστάσεις: αυτά χαρακτηρίζουν, σύμφωνα με το WWF Ελλάς και την πυρομετεωρολογική ομάδα FLAME της Μονάδας ΜΕΤΕΟ του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, την αντιπυρική περίοδο του 2024. Συνολικά οι καμένες εκτάσεις προσεγγίζουν τις 450.000 στρέμματα. Περισσότερα από 255.000 στρέμματα αφορούν σε δασικική έκταση και σε περιοχές Natura, ενώ κάποια δάση πολύ δύσκολα θα μπορέσουν να αναγεννηθούν.
Η ανασκόπηση εστιάζει στις σημαντικότερες πυρκαγιές του 2024, στις περιβαλλοντικές συνθήκες πριν και κατά τη διάρκεια της αντιπυρικής περιόδου, καθώς και στο συνολικό αποτύπωμα (κοινωνικό, οικολογικό και περιβαλλοντικό) που άφησαν οι δασικές πυρκαγιές φέτος, ενώ καταλήγει σε συμπεράσματα και συγκεκριμένες προτάσεις για το άμεσο μέλλον.
Τα βασικά συμπεράσματα της έκθεσης είναι τα εξής:
Καταγράφηκε σημαντική αύξηση του αριθμού των πυρκαγιών, κατά 42% σε σύγκριση με τον μέσο όρο της περιόδου 2006-2023.
Οι καμένες εκτάσεις προσεγγίζουν τις 450.000 στρέμματα, εάν συνυπολογιστούν μικρότερες πυρκαγιές που δεν περιλαμβάνονται στο σύνολο δεδομένων του EFFIS. Συνεπώς, οι καμένες εκτάσεις της φετινής αντιπυρικής περιόδου φαίνεται να βρίσκονται λίγο πιο κάτω από τον εθνικό μέσο όρο των 504.927 στρεμμάτων (2004 – 2023).
Περισσότερα από 255.000 στρέμματα αφορούν σε δασική έκταση.
Συνολικά επηρεάστηκαν περισσότερα από 90.000 στρέμματα σε 11 προστατευόμενες περιοχές (εκ των οποίων 8 περιοχές Natura).
Η συνολική έκταση των πολλαπλά καμένων περιοχών ξεπέρασε τις 110.000 στρέμματα.
14 πυρκαγιές ευθύνονται για το 72% των συνολικών καμένων εκτάσεων του 2024, κάτι που καταδεικνύει τη δυσκολία που έχει η πολιτεία στη διαχείριση μεγάλων περιστατικών, ειδικά κάτω από συνθήκες που διευκολύνουν την έναρξη και ευνοούν την εξάπλωση των πυρκαγιών (π.χ. έλλειψη βροχοπτώσεων και χιονοπτώσεων που ευθύνονται για την έντονη ξηρασία)
Οι 14 μεγάλες πυρκαγιές του 2024
Οι μεγάλες (>5.000 στρεμμάτων) πυρκαγιές του 2024 για το διάστημα Μάιο – Οκτώβριο, σύμφωνα με το European Forest Fire Information System (EFFIS).
Οι περισσότερες καμένες εκτάσεις καταγράφηκαν στην Περιφέρεια Αττικής (117.610 στρ.) και στην Πελοπόννησο για την οποία η φετινή αντιπυρική περίοδος αποτέλεσε τη δεύτερη χειρότερη από πλευράς καμένων εκτάσεων (94.010 στρ.) από το 2006 έως και σήμερα.
Καταγράφηκε συχνή και έντονη δραστηριότητα πυρκαγιών σε ορεινούς όγκους της Β. Ελλάδας που έπληξαν αρκετά οικοσυστήματα τα οποία δεν είναι προσαρμοσμένα στην πυρκαγιά.
Σε αρκετές περιοχές της χώρας μας καταγράφηκαν οι δυσμενέστερες πυρομετεωρολογικές συνθήκες των τελευταίων 34 ετών.
Τέλος, οι κοινωνικές, περιβαλλοντικές και οικολογικές επιπτώσεις των φετινών δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα ήταν ιδιαίτερα σημαντικές με απώλεια 7 ανθρώπινων ζωών, έκλυση ιδιαίτερα υψηλών ποσοτήτων διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, μεγαλύτερες του αντίστοιχου μέσου όρου της περιόδου 2003 – 2023, σημαντικές υλικές ζημιές, και επιπτώσεις σε 11 προστατευόμενες περιοχές.
Μια χώρα πυριτιδαποθήκη
Βασικό στοιχείο που χαρακτήρισε την αντιπυρική περίοδο του 2024 ήταν οι πολύ δύσκολες πυρομετεωρολογικές συνθήκες που επικρατούσαν.
Η έλλειψη βροχοπτώσεων και χιονοπτώσεων μεταξύ Σεπτεμβρίου 2023 και Μαΐου 2024 οδήγησε σε συνθήκες έντονης ξηρασίας, ενώ σε αρκετές περιοχές της χώρας μας καταγράφηκαν οι δυσμενέστερες πυρομετεωρολογικές συνθήκες των τελευταίων 34 ετών.
Ημέρες ακραίας επικινδυνότητας φέτος
Κατά τη διάρκεια τις φετινής αντιπυρικής περιόδου του 2024, καταγράφηκαν έως και 30 ακραίες πυρομετεωρολογικά ημέρες (εικόνα αριστερά), 20 με 30 περισσότερες σε σύγκριση με τον μέσο όρο της περιόδου 1991 – 2020 ( δεξιά).
«Το γεγονός ότι η αντιπυρική περίοδος ξεκίνησε ουσιαστικά ήδη από τον περασμένο Μάρτιο με μια πυρκαγιά στα Πιέρια Ορη, μας δείχνει πόσο μεγάλες έχουν γίνει οι προκλήσεις στις δασικές πυρκαγιές, την εποχή της κλιματικής κρίσης» σχολιάζει ο πυρομετεωρολόγος της ομάδας FLAME, Θοδωρής Μ. Γιάνναρος.
Η πυριτιδαποθήκη του Ιουνίου
Δεύτερο βασικό στοιχείο της αντιπυρικής περιόδου του 2024, ήταν οι πολλαπλές πυρκαγιές σε πολύ μεγάλα υψόμετρα. Συχνή και έντονη δραστηριότητα πυρκαγιών καταγράφηκε σε ορεινούς όγκους της Βόρειας Ελλάδας, πλήττοντας οικοσυστήματα μη προσαρμοσμένα στη φωτιά. Η αυξημένη συχνότητα πυρκαγιών είχε ως αποτέλεσμα να επηρεαστούν 11 προστατευόμενες περιοχές, συνολικής μεικτής έκτασης 93.380 στρεμμάτων, εκ των οποίων οι 8 αφορούν περιοχές του δικτύου Natura 2000 και οι υπόλοιπες 3 αφορούν Καταφύγια Αγριας ζωής.
Οι καμένες εκτάσεις ανά Περιφέρεια φέτος σύμφωνα με το European Forest Fire Information System (EFFIS). Η στήλη «Κατάταξη (2006 – 2023)» παρουσιάζει τη θέση του 2024 σε σύγκριση με την περίοδο 2006 – 2023
Επίσης, η αντιπυρική περίοδος του 2024 χαρακτηρίστηκε από ρεκόρ καμένων εκτάσεων στην Κεντρική Μακεδονία (35.580 στρ.). Οι περισσότερες καμένες εκτάσεις καταγράφηκαν στην Περιφέρεια Αττικής (117.610 στρ.), η οποία –για ακόμα μία χρονιά– επλήγη από σημαντικές πυρκαγιές που σωρευτικά οδηγούν σε μεγάλη υποβάθμιση των δασικών οικοσυστημάτων της αλλά και όλων των οικοσυστημικών υπηρεσιών που αυτά παρέχουν.
Σε σύγκριση με την περίοδο 2006 – 2023 (18 έτη), η αντιπυρική περίοδος του 2024 κατατάσσεται η έκτη χειρότερη σε ό,τι αφορά τις καμένες εκτάσεις και τον αριθμό των πυρκαγιών.
Τι πρέπει να αλλάξει
Για τον κ. Γιάνναρο, το γεγονός ότι 14 πυρκαγιές ευθύνονται για το 72% των καμένων εκτάσεων του 2024, καταδεικνύει τη δυσκολία του πυροσβεστικού σώματος στη διαχείριση μεγάλων περιστατικών. Η δυσκολία αυτή είναι εντονότερη κάτω από συνθήκες που διευκολύνουν την έναρξη και ευνοούν την εξάπλωση των πυρκαγιών.
«Η μεγάλη φωτιά που ξεκίνησε από τον Βαρνάβα μας έδειξε αυτή τη δυσκολία της Πυροσβεστικής, με ξεκάθαρο τρόπο. Είναι κάτι που συμβαίνει διαχρονικά, για αυτό και τονίζουμε πως η καταστολή από μόνη της δεν αρκεί, αν και φέτος έφερε πολύ καλά αποτελέσματα. Χρειάζεται τακτική ανάλυση της φωτιάς και μελέτη των περασμένων συμβάντων έτσι ώστε να ξέρουμε κάθε φορά με ποια πυρική συμπεριφορά έχουμε να κάνουμε» εξηγεί ο κ. Γιάνναρος, προσθέτοντας πως «συνεχίζουμε να μη γνωρίζουμε από πού ξεκινάει η πλειονότητα των πυρκαγιών, με αποτέλεσμα να μην μπορούμε στη συνέχεια να περάσουμε στον περιορισμό των ενάρξεων πυρκαγιών. Πρέπει επίσης να υπάρχει αποτίμηση κόστους–οφέλους σε όλο τον κύκλο της αντιμετώπισης μιας πυρκαγιάς, από τα χρήματα που δίνουμε για πρόληψη και καταστολή μέχρι την αποκατάσταση του δάσους. Πόσα χρήματα βάζουμε και πόσα παίρνουμε πίσω;»
Η κλιματική κρίση «φουντώνει» τις πυρκαγιές πάνω από τα 1.000 μέτρα
Σχολιάζοντας με τη σειρά του, αυτή την πρώτη ολοκληρωμένη ανασκόπηση μιας αντιπυρικής περιόδου, ο Νίκος Γεωργιάδης, υπεύθυνος χερσαίου προγράμματος της WWF Ελλάς σημειώνει: «Απαιτείται μια επιστημονικά τεκμηριωμένη ανάλυση των δασικών πυρκαγιών στη χώρα μας αλλά και η εδραίωση μιας νέας κουλτούρας με συνολική μελέτη και αξιολόγηση όλων των παραγόντων που επηρεάζουν μια δασική πυρκαγιά. Μια διαδικασία κομβικής σημασίας για την απαραίτητη εξέλιξη του εθνικού συστήματος διαχείρισης δασικών πυρκαγιών. Το να παραθέτουμε απλώς αριθμητικά στοιχεία δεν επαρκεί. Το υπουργείο Κλιματικής Κρίσης παρουσιάζει ως επιτυχία την αντιπυρική του 2024 ενώ στην πραγματικότητα έχει πολλά ανησυχητικά στοιχεία».
Οπως τονίζει, «οι καμένες δασικές εκτάσεις ξεπερνούν το 70%. Δάσος δεν είναι μόνο τα ψηλά δέντρα. Δάσος είναι και τα πουρνάρια και οι κουμαριές αλλά και οι μεταβατικές περιοχές που έχουν καεί πολλαπλές φορές τα τελευταία χρόνια. Για την πυρκαγιά στην Πεντέλη, το υπουργείο ισχυρίζεται πως από τις 105.000 στρέμματα που κάηκαν, μόνο οι 10.000 αφορούν δάσος. Και όμως επρόκειτο για δάσος που βρισκόταν σε διαδικασία αναγέννησης με μικρά δέντρα, μικρά πεύκα, είτε από φυσική αναγέννηση είτε από τεχνητές αναδασώσεις. Δεν μπορεί αυτό το κομμάτι να μη θεωρείται δάσος».
Το ακόμα πιο ανησυχητικό κατά τον ίδιο είναι πως οι εκτάσεις που έχουν καεί πολλές φορές, σταματούν να αναγεννιούνται και χάνονται οριστικά, με αποτέλεσμα να οδηγούμαστε στο φαινόμενο της ερημοποίησης σε αρκετές περιοχές.
Περιοχές Natura 2000 που επηρεάστηκαν από τις πυρκαγιές
Οι πυρκαγιές του 2024 επηρέασαν 11 προστατευόμενες περιοχές, συνολικής μεικτής έκτασης 93.380 στρεμμάτων, εκ των οποίων οι 8 αφορούν περιοχές του δικτύου Natura 2000
Καταφύγια άγριας ζωής που επλήγησαν
Πάνω από 30.000 στρέμματα οι ΚΑΖ που επλήγησαν
Τέλος, ο κ. Γεωργιάδης σημειώνει πως «μας ανησυχεί ο τρόπος που αλλάζουν προφίλ οι πυρκαγιές στα μεγάλα υψόμετρα, οι οποίες δεν μας απασχολούσαν ως τώρα, αφού αυτές κινούνταν στον υποόροφο του δάσους, δεν έκαιγαν δηλαδή δέντρα. Φέτος είδαμε πολυήμερες πυρκαγιές σε όρη της Μακεδονίας και της Θράκης, οι οποίες από έρπουσες γίνονταν επικόρυφες καθώς εξελίσσονταν, καίγοντας χιλιάδες στρέμματα. Δυστυχώς, τα δάση με ελάτη, μαύρη πεύκη και δασική πεύκη τα οποία καίγονται σε αυτές τις Natura περιοχές, δεν μπορούν να ξαναγεννηθούν στις περισσότερες περιπτώσεις».
Οι τρείς μεγαλύτερες πυρκαγιές, όπως καταγράφονται στην κοινή έκθεση FLAME και WWF Ελλάς, σημειώθηκαν στη Βορειοανατολική Αττική, στο Ορος Ορβηλος του νομού Σερρών και στα Ροζενά Κορινθίας.
Η εκτιμώμενη εξάπλωση της πυρκαγιάς της Βορειοανατολικής Αττικής
Η φωτιά ξεκίνησε από βραχυκύκλωμα σε κολώνα του ΔΕΔΔΗΕ στην περιοχή του Βαρνάβα το μεσημέρι της Κυριακής 11 Αυγούστου 2024 και έκαψε περισσότερα από 104.000 στρέμματα. Εκτιμάται ότι η πυρκαγιά επηρέασε περισσότερα από 1.200 κτίρια και 4.000 κατοίκους. Η πυρκαγιά εξαπλώθηκε από Βορρά (Βαρνάβας) προς Νότο (Πεντέλη, Χαλάνδρι, Βριλήσσια), καθοδηγούμενη από ισχυρούς βόρειους ανέμους και την τοπογραφία και ακολουθώντας το «μοτίβο» της πυρκαγιάς του 2009. Κατά τις πρώτες 12 ώρες της εξάπλωσης (11.08.2024 Ω/15:00 – 12.08.2024 Ω/03:00), η πυρκαγιά κινήθηκε από την περιοχή του Βαρνάβα προς την περιοχή της Ραπεντώσας με μέση ταχύτητα εξάπλωσης 1,8 χλμ./ώρα, καίγοντας περισσότερα από 55.000 στρέμματα. Κατά τις αμέσως επόμενες 12 ώρες (12.08.2024 Ω/03:00 – 12.08.2024 Ω/15:00), η πυρκαγιά εξαπλώθηκε στο Πεντελικό Ορος με μέση ταχύτητα εξάπλωσης 0,3 χλμ./ώρα, καίγοντας περισσότερα από 36.000 στρέμματα. Κατά την τελευταία φάση (12.08.2024 Ω/15:00 – 13.08.2024 Ω/03:00), η πυρκαγιά εξαπλώθηκε πλευρικά με μέση ταχύτητα εξάπλωσης 0,2 χλμ./ώρα, καίγοντας περισσότερα από 12.000 στρέμματα.
Η κατανομή της καμένης βλάστησης
Περίπου 90% της έκτασης της φετινής πυρκαγιάς έχει καεί ξανά τουλάχιστον 1 φορά μέσα στα τελευταία 20 έτη.
Από τη συνολική έκταση που επηρέασε η πυρκαγιά της Βορειοανατολικής Αττικής, οι 95.180 στρέμματα αφορούν σε φυσική –κατά κύριο λόγο δασική– βλάστηση. Επιπροσθέτως, η πυρκαγιά της Βορειανατολικής Αττικής έπληξε την προστατευόμενη περιοχή (ΚΑΖ) του Δημοσίου Δάσους Ραπεντώσας, επηρεάζοντας περίπου το 88% της έκτασής της.
Η εκτιμώμενη εξάπλωση της πυρκαγιάς στο Ορος Ορβηλος του νομού Σερρών
Η πυρκαγιά στο Ορος Ορβηλος, κοντά στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, ξεκίνησε πιθανότατα από κεραυνό που έπεσε κατά τη διάρκεια ξηρής καταιγίδας την Πέμπτη 18 Ιουλίου 2024 και έκαψε περισσότερα από 12.000 στρέμματα (περίπου 2.500 στρέμματα αφορούν σε έκταση που ανήκει στη Βουλγαρία). Αποτελεί μία από τις τέσσερις, ασυνήθιστα μεγάλες, πυρκαγιές που έπληξαν ορεινούς όγκους της Βόρειας Ελλάδας κατά τη διάρκεια της αντιπυρικής περιόδου του 2024.
Η ενεργή εξάπλωση της πυρκαγιάς σταμάτησε την Τρίτη 6 Αυγούστου 2024. Στην τελευταία φάση της εξάπλωσής της (31.07.2024 Ω/03:00 – 06.08.2024 Ω/03:00), η πυρκαγιά κινήθηκε βόρεια προς τη Βουλγαρία, καίγοντας περισσότερα από 2.000 στρέμματα με εκτιμώμενη μέση ταχύτητα εξάπλωσης ίση με 0,09 χλμ./ώρα.
Η κατανομή της καμένης βλάστησης
Από τα δασικά είδη που επηρεάστηκαν, η μαύρη και η δασική πεύκη αποτελούν είδη χωρίς ανεπτυγμένους μηχανισμούς φυσικής αναγέννησης ύστερα από πυρκαγιές και αναμένεται να δυσκολευτούν στη φυσική τους αποκατάσταση
Η εκτιμώμενη εξάπλωση της πυρκαγιάς των Ροζενών
Η πυρκαγιά πιθανώς ξεκίνησε από κάπνισμα μελισσιών τη Κυριακή 29 Σεπτεμβρίου 2024 και έκαψε περισσότερα από 58.000 στρέμματα. Η πυρκαγιά εξαπλώθηκε αρχικά ανατολικά/νοτιοανατολικά, καθοδηγούμενη από ισχυρούς δυτικούς/βορειοδυτικούς ανέμους λόγω της διέλευσης ψυχρού μετώπου. Στη συνέχεια, η εξασθένιση των δυτικών/βορειοδυτικών ανέμων επέτρεψε στην πυρκαγιά να εξαπλωθεί νότια/νοτιοδυτικά, ακολουθώντας κύρια την τοπογραφία της περιοχής. Κατά τις πρώτες 15 ώρες της εξάπλωσης (29.09.2024 Ω/12:00 – 30.09.2024 Ω/03:00), κινήθηκε ανατολικά/νοτιοανατολικά με εκτιμώμενη μέση ταχύτητα 0,5 χλμ./ώρα, καίγοντας περισσότερα από 30.000 στρέμματα. Με την εξασθένηση των δυτικών/βορειοδυτικών ανέμων, η πυρκαγιά άρχισε να εξαπλώνεται νότια/νοτιοδυτικά. Σε αυτή τη φάση της εξάπλωσης της, η οποία διήρκεσε από 30.09.2024 Ω/03:00 έως 01.10.2024 Ω/03:00, έκαψε περισσότερα από 20.000 στρέμματα, κινούμενη με μέση ταχύτητα που εκτιμάται ίση με 0,1 χλμ./ώρα. Κατά την τελευταία φάση (01.10.2024 Ω/03:00 – 01.10.2024 Ω/15:00), η πυρκαγιά εξαπλώθηκε με μέση ταχύτητα 0,02 χλμ./ώρα, καίγοντας περισσότερα από 1.000 στρέμματα. Η έναρξη και οι πρώτες 12 ώρες της πυρκαγιάς των Ροζενών χαρακτηρίστηκαν από σχετικά δυσμενείς πυρομετεωρολογικές συνθήκες.
Πηγή: kathimerini.gr
