Ενα από τα πιο πολύπλοκα ζητήματα που έφεραν στο φως οι δασικοί χάρτες προσπαθούν να επιλύσουν η «Ελληνικό Κτηματολόγιο» και το υπουργείο Περιβάλλοντος. Η νομοθετική ρύθμιση, με την οποία η κατηγορία των δασωμένων αγρών καταργήθηκε και το Δημόσιο παραιτήθηκε των δικαιωμάτων του σε αυτές, ήταν μόνο το «εύκολο» κομμάτι. Τώρα οι υπεύθυνοι για το έργο προσπαθούν να καταλήξουν πώς θα γίνει όχι ο αποχαρακτηρισμός, αλλά η απόδοση των εκτάσεων αυτών σε όσους τις είχαν δηλώσει και, περαιτέρω, σε όσους μπορούν να αποδείξουν ότι έχουν νόμιμα δικαιώματα σε αυτές, αλλά δεν το έπραξαν (γιατί πίστευαν ότι δεν έχουν ελπίδα απέναντι στο Δημόσιο). Στόχος είναι η διαδικασία αυτή να γίνει «αυτόματα», χωρίς να χρειαστεί να κινητοποιηθούν όσοι είχαν ήδη υποβάλει δήλωση.
Οι δασωμένοι αγροί είναι εκτάσεις που στις παλαιές αεροφωτογραφίες του 1945 ή του 1960 (στις οποίες βασίζονται οι δασικοί χάρτες) εμφανίζονται ως μη δασικές, ενώ στις πρόσφατες να καταλαμβάνονται από δασική βλάστηση. Με άλλα λόγια, είναι εκτάσεις που εγκαταλείφθηκαν: κατά κανόνα βρίσκονται ανάμεσα σε δασικές και αγροτικές εκτάσεις, στις παρυφές του δάσους. Για το Δημόσιο, οι δασωμένοι αγροί (που στους δασικούς χάρτες συμβολίζονται ως ΑΔ) ήταν περίπου ό,τι και οι δασικές εκτάσεις. Κατ’ αρχάς προστατεύονταν από τη δασική νομοθεσία ως προς τον χαρακτήρα τους. Περαιτέρω, στις περιοχές όπου ισχύει το τεκμήριο υπέρ του Δημοσίου, το Δημόσιο (οι διευθύνσεις δασών, συγκεκριμένα) τις δήλωναν στο κτηματολόγιο και οι δηλώσεις τους υπερίσχυαν έναντι των ιδιωτών. Ο λόγος είναι απλός: οι περισσότερες δηλώσεις στις εκτάσεις αυτές γίνονταν με την επίκληση χρησικτησίας και από το Σύνταγμα δεν επιτρέπεται χρησικτησία εις βάρος του Δημοσίου.
Αυτό άλλαξε πρόσφατα με τον Ν. 4915/2022. Με μια ρύθμιση το υπουργείο Περιβάλλοντος ήρε τον δασικό χαρακτήρα των δασωμένων αγρών (δηλαδή τους αποχαρακτήρισε όλους οριζόντια, συλλήβδην). Περαιτέρω, αποφασίστηκε ότι το Δημόσιο δεν θα διεκδικήσει την ιδιοκτησία τους, παρά μόνον αν έχει συγκεκριμένο τίτλο (όχι δηλαδή απλά και μόνο στη βάση πως ό,τι είναι δασικό, είναι δημόσιο). Αυτό σημαίνει ότι πλέον στους δασωμένους αγρούς υπερισχύουν οι δηλώσεις των ιδιωτών και, το κυριότερο, επιτρέπονται δηλώσεις ιδιοκτησίας με χρησικτησία.
Πόσο σημαντικές είναι αυτές οι εκτάσεις; Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του Ελληνικού Κτηματολογίου, ενώ στο σύνολο της χώρας το ποσοστό τους δείχνει περιορισμένο (5,2%), σε πραγματικούς αριθμούς αντιστοιχούν σε 6,9 εκατομμύρια στρέμματα (6.900 τ.χλμ), περίπου δύο φορές το μέγεθος της Εύβοιας. Οι περισσότερες από αυτές τις εκτάσεις βρίσκονται στην Αρκαδία (περίπου μισό εκατομμύριο στρέμματα), στα Ιωάννινα (391.000 στρ.) και τη Μεσσηνία (349.000 στρ.). Ως ποσοστό όμως επί του συνόλου της περιφερειακής ενότητας, το μεγαλύτερο ποσοστό έχει η Λευκάδα με το Μεγανήσι (15%) και ακολουθεί η Αρκαδία (12,5%), η Μεσσηνία (11,7%), η Καστοριά (11,4%) και η Χαλκιδική (10,1%). Η Ελληνικό Κτηματολόγιο υπολογίζει ότι επηρεάζονται συνολικά 1,3 εκατομμύρια γεωτεμάχια (οικόπεδα).
Στόχος είναι η διαδικασία αυτή να γίνει «αυτόματα», χωρίς να χρειαστεί να κινητο-ποιηθούν όσοι είχαν ήδη υποβάλει δήλωση.
Ο αποχαρακτηρισμός 6,9 εκατομμυρίων στρεμμάτων, όσο κι αν «σχοινοβατεί» από πλευράς συνταγματικότητας (κάτι που ενδεχομένως να κριθεί, αν κατατεθούν προσφυγές), είναι το «απλό» κομμάτι. Το πιο σύνθετο είναι η διαδικασία με την οποία θα αποσυρθεί το Δημόσιο και θα αναγνωριστούν δικαιώματα ιδιωτών. Πόσο μάλλον προκειμένου αυτό να συμβεί χωρίς άμεση εμπλοκή των πολιτών, όπως επιθυμεί το υπουργείο Περιβάλλοντος και χωρίς να καθυστερήσει άλλο η ολοκλήρωση των δασικών χαρτών. Το θέμα απασχολεί διαδοχικές συσκέψεις τις τελευταίες εβδομάδες και μέχρι στιγμής αυτό που έχει αποφασιστεί είναι ότι θα ζητηθεί από τις διευθύνσεις δασών όλης της χώρας να ανακαλέσουν τις δηλώσεις που υπέβαλαν για δασωμένους αγρούς. Κατόπιν θα επανεξεταστούν οι δηλώσεις πολιτών στις εκτάσεις αυτές οι οποίες απορρίφθηκαν. Υπάρχουν όμως δύο ζητήματα:
• Τι γίνεται με τις περιοχές εκείνες (λ.χ. Κρήτη) που επειδή δεν υπήρχαν τίτλοι και επειδή ήταν γνωστό ότι οι εκτάσεις αυτές θα χαρακτηριστούν δασικές και θα τις διεκδικήσει το Δημόσιο, οι ενδιαφερόμενοι δεν μπήκαν στη διαδικασία να υποβάλουν δήλωση; Το υπουργείο δεν θέλει να δοθεί νέα παράταση στους δασικούς χάρτες.
• Πώς θα χειριστεί η Ελληνικό Κτηματολόγιο τις περιοχές που έχουν ήδη κτηματογραφηθεί, εκεί δηλαδή όπου η ιδιοκτησία έχει ήδη αποδοθεί στις διευθύνσεις δασών; Το κτηματολόγιο σε λειτουργία αντιπροσωπεύει το 34% των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων αυτή τη στιγμή – περιλαμβάνει όμως κυρίως αστικά κέντρα.
«Οι συνταγματικές αποστολές του δασολογίου και του κτηματολογίου είναι αλληλένδετες δεδομένου ότι επί των δασικού χαρακτήρα εκτάσεων το Δημόσιο αξιώνει ιδιοκτησιακά δικαιώματα λόγω του τεκμηρίου κυριότητάς του», εξηγεί ο Δημήτρης Σταθάκης, πρόεδρος του Ελληνικού Κτηματολογίου. «Με την ανάκληση των δηλώσεων ιδιοκτησίας από τις διευθύνσεις δασών, με τις οποίες διεκδικούσαν τους δασωμένους αγρούς, το Ελληνικό Κτηματολόγιο φροντίζει πρώτον να αποσβεστούν όσο γίνεται περισσότερο οι καθυστερήσεις που προκαλούνται από τη μεταβολή αυτή, που συμβαίνει σε προχωρημένο στάδιο κτηματογράφησης και δεύτερον να απαλλαγεί ο πολίτης που έχει ήδη δηλώσει την ιδιοκτησία του σε αυτές τις περιοχές από οποιαδήποτε νέα ενέργεια. Είναι ταυτόχρονα μια ευκαιρία για όποιον έχει ιδιοκτησία εντός των συγκεκριμένων περιοχών και αποθαρρύνθηκε στο παρελθόν λόγω της ύπαρξης της δήλωσης των διευθύνσεων δασών, να εμφανιστεί τώρα και να δηλώσει την ιδιοκτησία του», σημειώνει. «Η διαδικασία αυτή θα συμβάλει ώστε στο τέλος του έτους το συνολικό ποσοστό συλλογής δηλώσεων σε επίπεδο χώρας να ξεπεράσει το 90% και έτσι να εκπληρώσουμε τον βασικό σκοπό του κτηματολογίου που είναι να καταγραφεί ο πραγματικός ιδιοκτήτης σε κάθε σημείο της Ελλάδας».
Οι εκχερσωμένες εκτάσεις, οι χάρτες, η ρύθμιση και οι ασπάλαθοι
Μετά τους δασωμένους αγρούς, στο στόχαστρο του υπουργείου Περιβάλλοντος βρίσκονται οι εκχερσωμένες δασικές εκτάσεις, που καταλαμβάνουν 2.025.743 στρέμματα σε όλη τη χώρα. Το υπουργείο επεξεργάζεται εδώ και ένα έτος ρύθμιση για τη «νομιμοποίηση» της αλλαγής χρήσης μεγάλου μέρους των εκτάσεων αυτών. Προ ημερών μάλιστα παρέλαβε μελέτη που αφορά τις οικονομικές επιπτώσεις που θα εκτιμάται ότι θα έχει στην αγροτική παραγωγή η αποβολή γεωργών και κτηνοτρόφων από τις δασικές εκτάσεις που (κατά κανόνα) καταπάτησαν και αποψίλωσαν. Το επιχείρημα που διερευνάται είναι κατά πόσο η εκχέρσωση για αγροτική χρήση μπορεί να γίνει συνταγματικά ανεκτή, ως συμβάλλουσα στην εθνική οικονομία.
Σε ποιο σημείο βρίσκεται σήμερα το υπουργείο Περιβάλλοντος; «Βρισκόμαστε μόλις ένα βήμα πριν από την ολοκλήρωση της μεγάλης μεταρρύθμισης των δασικών χαρτών. Με ρεαλιστικό σχεδιασμό, πολλή δουλειά και τηρώντας τις επιταγές του Συντάγματος και τις αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας προχωρήσαμε μεθοδικά στην εξεύρεση λύσεων», λέει ο υφυπουργός Περιβάλλοντος Γιώργος Αμυράς. «Επιλύσαμε το ιδιοκτησιακό ζήτημα που αφορούσε κυρίως περιοχές όπως τα Δωδεκάνησα, την Ανατολική και Δυτική Μάνη, τα νησιά του Βορείου Αιγαίου, τις Κυκλάδες, τα Ιόνια νησιά και την Κρήτη. Βρήκαμε λύση στο ζήτημα των ασπαλάθων, που πλέον η παρουσία τους από μόνη της δεν μπορεί να οδηγήσει σε υπαγωγή μιας έκτασης εντός της δασικής νομοθεσίας, ενώ πριν από λίγες ημέρες ψηφίστηκε η ρύθμιση για τους δασωμένους αγρούς με την οποία επιστρέφουν στους πραγματικούς ιδιοκτήτες 6,9 εκατομμύρια στρέμματα σε όλη την Ελλάδα. Και τώρα κάνουμε το τελευταίο βήμα. Επεξεργαζόμαστε ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία για τις αγροτικές καλλιέργειες στις εκχερσωμένες εκτάσεις και βάσει αυτών σχεδιάζουμε τη νομοθετική ρύθμιση για την επίλυση του εκκρεμούς ζητήματος σε αρμονία με τη σχετική νομολογία του ΣτΕ. Η χώρα θα αποκτήσει, επιτέλους, αξιόπιστους δασικούς χάρτες και οι ιδιοκτήτες δεν θα ταλαιπωρούνται από το κράτος».
Στο πλαίσιο αυτό το υπουργείο παρέλαβε πριν από λίγες ημέρες μελέτη, η οποία αποτυπώνει ανά περιφερειακή ενότητα το μερίδιο που έχουν οι καλλιεργούμενες, εκχερσωμένες δασικές εκτάσεις στην αγροτική οικονομία. Η μελέτη βασίζεται σε στοιχεία του ΟΠΕΚΕΠΕ (του κρατικού οργανισμού για τις επιδοτήσεις, που επί σειρά ετών δεν έλεγχε το είδος των εκτάσεων που επιδοτούσε) και παρουσιάζει τα ετήσια έσοδα από την αγροτική παραγωγή επί εκχερσωμένων εκτάσεων ανά περιφερειακή ενότητα και παραγωγική δραστηριότητα. Το επόμενο διάστημα το υπουργείο θα επεξεργαστεί τη μελέτη με τη δασική και τη νομική του υπηρεσία, προκειμένου να διαπιστώσει αν μπορεί να χρησιμοποιήσει τα στοιχεία της για να θεμελιώσει υπέρτερο δημόσιο συμφέρον από τη διατήρηση της χρήσης των εκτάσεων αυτών. Το υπουργείο σκοπεύει να θέσει δύο προϋποθέσεις για να επιτρέψει την αλλαγή χρήσης: την καταβολή αντιτίμου και την ύπαρξη τεκμηρίου κυριότητας προγενέστερο του 2000.
Η αγωνία του υπουργείου Περιβάλλοντος εδράζεται στις αποφάσεις που εξέδωσε το Συμβούλιο της Επικρατείας το 2019, ακυρώνοντας τις διατάξεις του 2014 και του 2017 με τις οποίες δόθηκε η δυνατότητα εξαγοράς εκχερσωμένων δασικών εκτάσεων έναντι τιμήματος. Το ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο έκρινε ότι παραβιάζονται τα άρθρα 24 και 117 του Συντάγματος, αλλά και οι συνταγματικές αρχές της ισότητας και του κράτους δικαίου. Οι εκτάσεις αυτές ξεπερνούν μέχρι στιγμής τα 2 εκατ. στρέμματα σε όλη τη χώρα, ενώ οι αιτήσεις εξαγοράς που είχαν κατατεθεί έφταναν τις 260.000.
Η περίοδος των αντιρρήσεων, πάντως, κατά του περιεχομένου των δασικών χαρτών σταδιακά φθάνει στο τέλος της. Ηδη «έκλεισε» στην Κρήτη και σταδιακά μέχρι το τέλος Μαΐου θα ολοκληρωθεί για τις περισσότερες περιοχές της χώρας. Παρότι το υπουργείο υποστηρίζει ότι δεν εξετάζει νέα παράταση, το ενδεχόμενο δεν θα πρέπει να αποκλειστεί.
Πηγή kathimerini.gr
Γιώργος Λιάλιος
