Από τις 7 Οκτωβρίου 2023 η διεθνής κοινότητα είναι μάρτυρας ενός πολέμου στη Μέση Ανατολή, που φαίνεται να μην έχει τέλος. Στο μάτι του κυκλώνα βρίσκονται το Ισραήλ, η Χαμάς και το άλυτο Παλαιστινιακό με τις ποικίλες προεκτάσεις του. Έντονα αντικρουόμενες είναι οι αντιδράσεις τόσο των ξένων κυβερνήσεων, όσο και της κοινής γνώμης ανά τον κόσμο, τη στιγμή που κάθε μέρος της σύγκρουσης προβάλει τα δικά του αντεπιχειρήματα. Υπάρχει κόσμος που σκοτώνεται στη γειτονιά μας, και η ελληνική κοινή γνώμη βλέπει εξαιρετικά προβληματισμένη τις εξελίξεις, όπως εκτυλίσσονται καθημερινά στα τηλεοπτικά δελτία, με εικόνες που σπαράζουν την καρδιά.
Μία από τις κύριες πηγές ενημέρωσης για το τι συμβαίνει στο Ισραήλ είναι ο συμπολίτης μας, Γαβριήλ Χαρίτος, ο οποίος τα τελευταία χρόνια ζει στην Ιερουσαλήμ, όπου διδάσκει Ιστορία των Ελληνοϊσραηλινών Πολιτικών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Μπεν-Γκουριόν και με τηλεκπαίδευση στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Ήταν ο πρώτος άνθρωπος που μετέφερε στην ελληνική και κυπριακή κοινή γνώμη, αρχικά μέσω του ERTNEWS και στη συνέχεια από τον Alpha Κύπρου, αντίστοιχα, το κλίμα που επικρατούσε τα πρώτα εικοσιτετράωρα της επίθεσης της Χαμάς και όλα όσα πολλά επακολούθησαν. Εδώ και οκτώ μήνες πολέμου, ο κ. Χαρίτος αποτελεί το κύριο σημείο αναφοράς ως προς το πώς εκτυλίσσεται αυτός ο πόλεμος.
Οι καθημερινές του ενημερώσεις στα μέσα ενημέρωσης της Ελλάδας και της Κύπρου αναρτώνται στον λογαριασμό του στο facebook. Παρακολουθώντας τις εξελίξεις από την πρώτη μέρα του πολέμου μέχρι σήμερα, οι εκτιμήσεις που εκθέτει σε ενημερωτικές εκπομπές της τηλεόρασης και του ραδιοφώνου σε Ελλάδα, Κύπρο και στο εξωτερικό – όπως για παράδειγμα στην Deutsche Welle και στο BBC – αλλά και στις αναλύσεις του που δημοσιεύονται ανά τακτά διαστήματα στην αθηναϊκή εφημερίδα «Καθημερινή», επιβεβαιώνονται.
Ο κ. Χαρίτος ήρθε στη Ρόδο για μερικές μέρες την περίοδο του Πάσχα, και η «δ» βρήκε την ευκαιρία να τον ρωτήσει από κοντά για τις δραματικές εξελίξεις στην Μέση Ανατολή, που διαδέχονται η μία την άλλη.
• Κύριε Χαρίτο, ο πόλεμος στο Ισραήλ έχει συμπληρώσει οκτώ μήνες και όσο περνάει ο καιρός, το κουβάρι των συγκρούσεων μπλέκεται ακόμα περισσότερο. Δώστε μας μια εικόνα της τρέχουσας κατάστασης.
Πράγματι, το πρωί της 7ης Οκτωβρίου 2023 και όταν άρχισαν να γίνονται γνωστά όλα όσα είχαν προκληθεί στους ισραηλινούς οικισμούς στην μεθόριο με τη Γάζα, η γενικότερη αίσθηση στο Ισραήλ ήταν πως η κατάρρευση της Χαμάς θα ήταν ζήτημα λίγων μηνών. Η πραγματικότητα διαψεύδει αυτήν την εκτίμηση. Ήδη από τα πρώτα εικοσιτετράωρα, ενεργοποιήθηκε ξανά το μέτωπο με την Χεζμπολάχ στον Νότιο Λίβανο, ενώ δεν άργησαν να σημειώνονται πυραυλικές επιθέσεις από φιλοϊρανούς αντάρτες στην Υεμένη, στη Συρία και το Ιράκ. Πολύ γρήγορα έγινε αντιληπτό ότι ο πόλεμος που ξετυλιγόταν δεν θα έμοιαζε με τους άλλους πολέμους που έζησε το Ισραήλ μέχρι τώρα. Πρόκειται ουσιαστικά για τον πιο μακροχρόνιο πόλεμο που αντιμετωπίζει το Ισραήλ από τότε που ιδρύθηκε, με πολλά ταυτόχρονα ενεργά μέτωπα.
• Τα μέτωπα με την Χαμάς και την Χεζμπολάχ ήταν ενεργά και παλαιότερα. Ωστόσο, ενεργοποιήθηκαν μέτωπα για πρώτη φορά.
Ακριβώς. Οι εκτοξεύσεις πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς από την Υεμένη σίγουρα ξάφνιασαν. Ωστόσο, ήδη προ τριετίας είχε διαρρεύσει ότι οι φιλοϊρανοί αντάρτες Χούθι είχαν τέτοιο εξοπλισμό και είχαν κυκλοφορήσει χάρτες που περιέγραφαν το βεληνεκές τους. Αντιστοίχως, είχε προβλεφθεί το σενάριο πυραυλικών επιθέσεων από φιλοϊρανικές ανταρτικές δυνάμεις της Συρίας και του Ιράκ, αφού όλοι αυτοί οι παράγοντες έχουν τον ίδιο προμηθευτή: Το Ιράν.
Από την άλλη όμως, αυτό που δεν αναμενόταν να συμβεί ήταν η ευθεία πυραυλική επίθεση του Ιράν κατά του Ισραήλ. Επρόκειτο για ένα σενάριο που θεωρείτο απίθανο, ή έστω, εξαιρετικά δυσμενές που θα προέλεγε έναν γενικευμένο πόλεμο στην Μέση Ανατολή με προεκτάσεις ακόμα περισσότερο επικίνδυνες.
• Και παρ’ όλα αυτά, ενώ η διεθνής κοινότητα παρακολουθούσε με κομμένη την ανάσα την πρώτη αυτή ευθεία αναμέτρηση Ισραήλ-Ιράν, τελικά η κατάσταση δεν οδηγήθηκε στα άκρα. Πώς το εξηγείτε;
Η ευθεία αναμέτρηση Ισραήλ-Ιράν προκλήθηκε στην πραγματικότητα από έναν έξυπνο τακτικό ελιγμό της ισραηλινής εξωτερικής πολιτικής. Εν μέσω ενός δυσμενούς διεθνούς κλίματος με αφορμή την ανθρωπιστική κρίση στη Γάζα, το Ισραήλ επέλεξε να «υπενθυμίσει» στη Δύση τον «κοινό ιρανικό κίνδυνο», βομβαρδίζοντας το ιρανικό προξενείο της Δαμασκού, ενώ βρίσκονταν στα γραφεία του ηγετικά στελέχη των Φρουρών της Επανάστασης. Ο αντιπερισπασμός αποδείχθηκε επιτυχής, με την διακυβέρνηση Μπάιντεν να μειώσει την ένταση των επικρίσεών της κατά της ισραηλινής πλευράς και να δηλώσει έτοιμη να υπερασπιστεί το Ισραήλ σε περίπτωση ανταπάντησης του Ιράν. Οι αμοιβαίες πυραυλικές αντεπιθέσεις μεταξύ Ιράν και Ισραήλ αποδείχθηκαν «χορογραφημένες». Σε αυτό συνέβαλαν τόσο η ΗΠΑ, όσο και η ρωσική διπλωματία που έδωσε ένα ρεσιτάλ διακριτικότητας, άξιου πολλών συγχαρητηρίων. Η μαθηματικά υπολογισμένη αντίδραση του Ιράν απέδειξε ότι διαθέτει ισχυρό το αίσθημα αυτοσυντήρησης, ενώ η ισραηλινή ανταπάντηση απέδειξε ότι οι στρατιωτικές του δυνατότητες μπορούν να πλήξουν άμεσα τις ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις, εάν η κατάσταση οδηγηθεί στα άκρα. Σε μία Μέση Ανατολή, όπου το εκτόπισμα ισχύος ενεργεί αποτρεπτικά για τα χειρότερα, η «θεατρική» ευθεία αναμέτρηση Ισραήλ-Ιράν με τον τρόπο που αυτή εκδηλώθηκε, ήταν ό,τι καλύτερο θα μπορούσε να συμβεί σε αυτόν τον πόλεμο. Τολμώ να πω ότι, με βάση αυτά τα δεδομένα, ο κίνδυνος μίας γενικότερης περιφερειακής αναμέτρησης στον άξονα Ισραήλ-Ιράν, για την ώρα έχει απομακρυνθεί σημαντικά.
• Μπορεί οι ΗΠΑ, ως προς την περίπτωση του Ιράν, να επέδειξαν υποστηρικτική στάση προς το Ισραήλ. Δεν συμβαίνει το ίδιο ως προς την Γάζα..
Σωστά. Και αυτή είναι η μεγαλύτερη πρωτοτυπία σε αυτόν τον πόλεμο. Το έχω επισημάνει πολλές φορές. Το «απροσδόκητο μέτωπο» αυτού του πολέμου είναι η έντονη διάσταση απόψεων ανάμεσα στο Ισραήλ και τον Λευκό Οίκο. Στο σημερινό Ισραήλ υπάρχει ένας υφέρπων αντιαμερικανισμός, που όμοιός του δεν εκδηλώθηκε ποτέ στο παρελθόν. Οι Ισραηλινοί αισθάνονται ότι η διακυβέρνηση Μπάιντεν είναι πρόθυμη να «θυσιάσει» της ασφάλεια της χώρας τους προκειμένου να κερδίσει τις εκλογές του ερχόμενου Νοεμβρίου. Οι μήνες που θα ακολουθήσουν θα δοκιμάσουν ακόμα περισσότερο τις σχέσεις Ισραήλ-ΗΠΑ σε επικοινωνιακό κυρίως επίπεδο. Αντιθέτως, δεν εκτιμώ ότι η παροχή αμερικανικού οπλισμού προς το Ισραήλ θα διακοπεί. Όμως, η προεκλογική ατζέντα των Δημοκρατικών επιφυλάσσει πολλές διπλωματικές επιπλοκές στην ισραηλινή πλευρά. Το στοίχημα της κυβέρνησης εθνικής ενότητας υπό τον Νετανιάχου είναι να διατηρήσει το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού μέχρι τον ερχόμενο Νοέμβριο, όχι τόσο έναντι της Χαμάς, της Χεζμπολάχ ή του Ιράν, όσο έναντι της Ουάσιγκτον. Αντίστοιχο είναι το στοίχημα του Λευκού Οίκου έναντι των Ισραηλινών. Οι μήνες που ακολουθούν θεωρώ ότι κρύβουν άκρως ενδιαφέρουσες εξελίξεις στις σχέσεις Ισραήλ-ΗΠΑ.
• Τελικά, ποιο είναι το διακύβευμα αυτού του πολέμου; Τι επιδιώκει το Ισραήλ;
Οι σφαγές της 7ης Οκτωβρίου εξέθεσαν ανεπανόρθωτα τον ισραηλινό κρατικό μηχανισμό στα μάτια του μέσου πολίτη της χώρας. Ήταν μία ήττα του στρατού, των μυστικών υπηρεσιών και του κρατικού μηχανισμού, θεσμοί που θεωρούνταν αήττητοι τόσο εντός, όσο και εκτός Ισραήλ. Ζώντας αυτόν τον πόλεμο από την πρώτη του στιγμή, η αίσθησή μου είναι ότι η ισραηλινή κοινή γνώμη, όσο κι αν ακούγονται επικρίσεις για τον χειρισμό της διαπραγμάτευσης για την απελευθέρωση των ομήρων, είναι πεπεισμένη ότι μόνο με την επέκταση των χερσαίων επιχειρήσεων η Χαμάς θα αναγκαστεί να τους απελευθερώσει. Αυτό που ίσως δεν γίνεται αντιληπτό στο εξωτερικό, είναι ότι ο μέσος Ισραηλινός είναι πρωτίστως «στρατιώτης» και μετέπειτα «πολίτης».
Ωστόσο, το πρόβλημα είναι ότι ο στόχος που έθεσε το Ισραήλ για τον εαυτό του είναι η πλήρης εξαφάνιση, η εκρίζωση της Χαμάς. Μετά από οκτώ μήνες πολέμου, και ενώ ο ισραηλινός στρατός διεξάγει επιχειρήσεις στην νότια Γάζα, η Χαμάς έχει ήδη ανασυγκροτηθεί στο βόρειο και στο κεντρικό τμήμα της Λωρίδας, που οι Ισραηλινοί θεωρούσαν ότι «είχαν εξαφανίσει» την παρουσία της οργάνωσης. Επίσης, αναπάντητα παραμένουν βασικά ερωτήματα για το πώς θα διακυβερνηθεί η Γάζα όταν ο πόλεμος θα έχει τελειώσει. Το Ισραήλ θεωρεί αυτονόητο ότι η Χαμάς δεν θα υπάρχει στην μεταπολεμική Γάζα, αλλά ούτε και η Παλαιστινιακή Αρχή. Αντιθέτως, επιδιώκει την εγκαθίδρυση μίας τοπικής διοίκησης που θα αποτελείται από ντόπιους Παλαιστίνιους πολιτοφύλακες «μη εχθρικούς προς το Ισραήλ», όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν ισραηλινοί αξιωματούχοι. Ο πήχης των Ισραηλινών στόχων θεωρώ ότι έχει τεθεί πολύ ψηλά.
• Τι επιδιώκει η Χαμάς; Γιατί δεν προχωρούν οι διαπραγματεύσεις για εκεχειρία;
Νίκη για την Χαμάς θα είναι να διατηρήσει την παρουσία της στην Γάζα της «επόμενης μέρας». Νίκη θα είναι επίσης η θεσμική της παρουσία στο παλαιστινιακό πολιτικό σύστημα στην Παλαιστινιακή Αρχή. Εάν όμως δεν καταφέρει έναν από τους δύο αυτούς στόχους, νίκη θα θεωρηθεί η συμφωνημένη εξορία των ηγετικών της στελεχών σε κάποια χώρα του εξωτερικού, με πολύ συγκεκριμένες εγγυήσεις για την προσωπική τους ασφάλεια. Το γεγονός ότι, στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων, η Χαμάς κάθεται στο ίδιο τραπέζι με τον διοικητή της CIA και τους επικεφαλής των αιγυπτιακών και καταρινών μυστικών υπηρεσιών και εμμέσως με αντίστοιχους Ισραηλινούς αξιωματούχους, αποτελεί μία νίκη άνευ προηγουμένου για μία οργάνωση που χαρακτηρίζεται ως τρομοκρατική από την διεθνή κοινότητα. Αυτό είναι μία μεγάλη επιτυχία που οφείλουμε να επισημάνουμε, αλλά και να προβληματιστούμε. Όπως έχω επισημάνει επανειλημμένα, ήδη από τον περασμένο Δεκέμβριο, το βασικό ζήτημα που εμποδίζει την πρόοδο των συνομιλιών για την εκεχειρία είναι το εξής: Σε ποια χώρα θα φιλοξενηθούν οι εξόριστοι ηγέτες της Χαμάς και με ποιες εγγυήσεις. Μέχρι να βρεθεί μία κοινά αποδεκτή λύση σε αυτόν το σημαντικό θέμα, οι τραγικές εικόνες των Παλαιστινίων αμάχων εξυπηρετούν την διαπραγματευτική τακτική που ακολουθεί η Χαμάς εδώ και μήνες.
Εάν η Χαμάς ήθελε πράγματι να τελειώσει τον πόλεμο άμεσα, θα μπορούσε να απελευθερώσει τους 133 Ισραηλινούς ομήρους – ή έστω όσους είναι ακόμα ζωντανοί. Δεν το πράττει επειδή στόχος της είναι η επιβίωση της δικής της οντότητας.
Γαβριηλ Χαριτος: Αυτόπτης μάρτυρας ενός πολέμου που φαίνεται να μην έχει τέλος…
