Την πεποίθηση ότι το φαινόμενο της αύξησης της εγκληματικότητας βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη και δεν έχει ολοκληρώσει τον κύκλο του καταθέτει σήμερα στην πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξή του στη «δημοκρατική», ο εγκληματολόγος και βουλευτής της Ν.Δ. κ. Αγγελος Τσιγκρής.
Ο κ. Αγ. Τσιγκρής, είναι δικηγόρος στον Άρειο Πάγο και διδάσκει Εγκληματολογία, Σωφρονιστική, Αντεγκληματική Πολιτική και Ανακριτική στις Αστυνομικές Ακαδημίες της Ελλάδας και της Κύπρου, είναι συγγραφέας 14 βιβλίων και δεκάδων νομικών μελετών και άρθρων που έχουν δημοσιευθεί σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά της Ελλάδας και του εξωτερικού.
Όπως λέει, μεταξύ άλλων, στη συνέντευξή του στη «δ», σήμερα βιώνουμε μια νέα μορφή εγκληματικότητας, τα απότοκα της κοινωνικής παθογένειας ως απόρροια της επιβολής των μέτρων για την αντιμετώπιση της πανδημίας σημειώνοντας ότι στα τελευταία δύο χρόνια έχουμε μπαράζ παράλογων και πρωτόγνωρων εγκλημάτων, τόσο στο βαθμό της έντασής τους όσο και στο περιβάλλον που τελούνται.
• Κύριε Τσιγκρή ομολογουμένως στο τελευταίο διάστημα παρατηρούμε μια έξαρση της εγκληματικότητας όχι μόνο στη Ρόδο αλλά και σε ολόκληρη τη χώρα, με την κοινωνία να παρακολουθεί παγωμένη φρικτά εγκλήματα να διαπράττονται το ένα μετά το άλλο. Πού μπορεί να οφείλεται αυτό;
Το φαινόμενο αυτό δεν αφορά μόνο στη Ρόδο, ούτε μόνο στην Ελλάδα, αλλά όλο τον κόσμο. Η αλλαγή του χάρτη της εγκληματικότητας είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο τόσο ως προς την ποσότητα όσο και ως προς την ποιότητα του εγκλήματος. Ο λόγος είναι ξεκάθαρος, όταν αλλάζει η κοινωνική οργάνωση αλλάζει και το έγκλημα, όταν αυξάνει η κοινωνική παθογένεια αυξάνει η εγκληματικότητα. Στα τελευταία δύο χρόνια, αυξήθηκε αρκετά το έγκλημα και άλλαξε η ποιότητά του. Γιατί συνέβησαν όλα αυτά; Γιατί άλλαξε η κοινωνία. Η κοινωνία άλλαξε ξαφνικά, κάθετα και οριζόντια μέσα σε μια στιγμή παντού. Τα μέτρα που επιβλήθηκαν για την προστασία από την πανδημία δημιούργησαν μια νέα κοινωνική πραγματικότητα. Τα απότοκα αυτής της κοινωνικής παθογένειας και της αλλαγής της κοινωνικής μας συμβίωσης εισπράττουμε σήμερα ως μια νέα μορφή εγκληματικότητας. Το ανησυχητικό δεν είναι η ποσοτική μετάλλαξη του εγκλήματος, είναι η ποιοτική μετάλλαξη του εγκλήματος. Εχουμε μια παράλογη εγκληματικότητα, το έγκλημα γίνεται πιο παράλογο από ποτέ. Με παραδοσιακούς εγκληματολογικούς όρους, η εγκληματικότητα σήμερα είναι παράλογη σε σχέση με την παραδοσιακή εγκληματικότητα που είχαμε συνηθίσει μέχρι πριν από δύο χρόνια. Δηλαδή έχουμε μεγαλύτερη διάχυση βίας για πολύ πιο ασήμαντες αιτίες. Πολύ μικρές αφορμές πυροδοτούν αλυσιδωτές, εκρηκτικές αντιδράσεις. Το πρόβλημα σήμερα λοιπόν παρατηρείται παντού, δεν παρατηρείται μόνο στα γήπεδα, ή έξω από αυτά. Παρατηρείται και στην οικογένεια γιατί έχουμε αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας πάνω από 30% στα τελευταία δύο χρόνια, και σας λέω αυτά τα στοιχεία δεν αφορούν μόνο στην Ελλάδα, αλλά ολόκληρο τον κόσμο. Εχουμε αύξηση της σχολικής βίας και του εκφοβισμού, έχουμε αύξηση της βίας στον δρόμο, έχουμε αύξηση της συλλογικής έντασης, του συλλογικού βρασμού της κοινωνίας, η οποία σήμερα ζει σε τελείως διαφορετικούς ρυθμούς. Αυτοί οι κοινωνικοί ρυθμοί που δεν έχουν καμία ή σχεδόν καμία ασφαλιστική δικλείδα αποσυμπίεσης, εισπράττεται στους ποσοτικούς και ποιοτικούς δείκτες της εγκληματικότητας.
• Ποια θα μπορούσε όμως να είναι αυτή η ασφαλιστική δικλείδα;
Η επιστροφή στην κανονικότητα. Να μπορούμε να δούμε τους δικούς μας χωρίς μάσκα, να βρεθούμε όλοι μαζί να φάμε, να πιούμε, να γιορτάσουμε, να γλεντήσουμε, να πάμε σε κοινωνικές εκδηλώσεις, να βγούμε το βράδυ, να ξενυχτήσουμε, να κυκλοφορούμε ελεύθεροι παντού, να πάμε σε ένα κέντρο διασκέδασης, να πάμε σε ένα πανηγύρι στα χωριά μας. Αυτό. Δεν υπάρχει τίποτα πιο τοξικό, αυτός είναι ο κύριος παράγοντας για την μετάλλαξη της εγκληματικότητας. Η ισορροπία στην νέα μορφή εγκληματικότητας δεν έχει επέλθει ακόμα, ακόμα έχουμε δρόμο να διανύσουμε μέχρι την οριστικοποίηση των δεικτών της ποσότητας και της ποιότητας της νέας μορφής εγκληματικότητας.
• Βλέπετε δηλαδή περαιτέρω κλιμάκωση αυτού του φαινομένου;
Δεν θα το έλεγα κλιμάκωση, θα πω όμως ότι είμαστε στη διάρκεια μιας δυναμικής περιόδου εξέλιξης του φαινομένου και βεβαίως θα απαιτηθεί ακόμα ένα εύλογο χρονικό διάστημα. Η εγκληματικότητα είναι ακριβώς το ίδιο πράγμα που συμβαίνει με το τσουνάμι έπειτα από έναν σεισμό. Η σχέση του σεισμού με το τσουνάμι έχει μια χρονική καθυστέρηση. Το ίδιο συμβαίνει και με την εγκληματικότητα, όταν αλλάζει η κοινωνική οργάνωση ξαφνικά όπως συνέβη πριν από δύο χρόνια, έρχεται αυτό το τσουνάμι της εγκληματικότητας μετά από κάποιο χρονικό διάστημα. Ε, το χρονικό διάστημα είναι τώρα. Εχει αρχίσει να εξελίσσεται εδώ και κάποιους μήνες. Όταν αυτό το φαινόμενο το είχαμε επισημάνει κάποιοι νωρίτερα, μας έλεγαν υπερβολικούς, όμως έχουμε δρόμο να διανύσουμε ακόμα. Βιώνουμε μια νέα κοινωνική πραγματικότητα στο έγκλημα η οποία δεν αφορά μόνο στους δείκτες της εγκληματικότητας, αλλά αφορά και στους δείκτες της ψυχικής νόσου. Εχουμε μια κατακόρυφη αύξηση των ψυχικών νόσων.
• Αυτή η έξαρση της εγκληματικότητας κύριε Τσιγκρή, μπορεί να οφείλεται στην έξαρση των ψυχικών νοσημάτων ασθενών που οι ιδιαίτερες συνθήκες επέτειναν το πρόβλημά τους ή μπορεί και να αφορά ανθρώπους που υπό αυτές τις συνθήκες εκδήλωσαν ψυχικά νοσήματα; Ή και τα δυο;
Αυτά τα όρια δεν είναι τόσο πολύ ευκρινή ανάμεσα στην υγεία και στην ασθένεια. Για παράδειγμα αν 100 διαφορετικοί άνθρωποι δεχθούν μια μπουνιά στο πρόσωπο, θα δείτε 100 διαφορετικές αντιδράσεις. Θα υπάρξει άνθρωπος που θα μπορεί να συγχωρήσει αυτή τη συμπεριφορά, ή μπορεί να υπάρξει και κάποιος που θα αντιδράσει και θα πάρει το κεφάλι εκείνου που του επιτέθηκε, ή να του βγάλει τα έντερα. Θα δούμε 100 διαφορετικές αντιδράσεις κάθε κλίμακας. Υπάρχουν άνθρωποι που είναι εσωστρεφείς και άλλοι εξωστρεφείς. Σε ένα έντονο κοινωνικό ερέθισμα, ένας εσωστρεφής άνθρωπος βάλλει κατά του εαυτού του, δηλαδή αυτοκαταστρέφεται.
Προφανώς πάσχει ψυχικά, αρχίζει να κάνει χρήση ψυχοτρόπων ουσιών, ναρκωτικών, χαπιών, αλκοόλ, να βλάψει τον εαυτό του, να αυτοκτονήσει… Αυτό συμβαίνει στην απόλυτη εσωστρέφεια. Κανένας άνθρωπος δεν είναι όμως απόλυτα εσωστρεφής, όλοι είμαστε κάτι ενδιάμεσο. Ενας εξωστρεφής άνθρωπος δεν βάλλει κατά του εαυτού του, βάλλει κατά της κοινωνίας εγκληματεί, γίνεται πιο βίαιος, ξεσπά στο περιβάλλον… Ο καθένας μας είναι λίγο απ΄όλα. Στην κοινωνία υπάρχουν όλα τα μέταλλα, από τον τενεκέ τον ξεγάνωτο που με μια μέρα στον ήλιο σκουριάζει, μέχρι και τα ατόφια χρυσάφια που ό,τι και να τους κάνεις δεν αλλάζουν με τίποτα. Πλέον, στην κοινωνία υπό τις παρούσες συνθήκες αρχίζουν και σκουριάζουν κι άλλα πιο σκληρά μέταλλα, γιατί οι κοινωνικές συνθήκες είναι σχεδόν τοξικές. Εχουμε πολλά χρόνια, σχεδόν έναν αιώνα να αντιμετωπίσουμε πάλι κάτι παρόμοιο στον πλανήτη.
• Υπάρχει κάτι που μπορεί γίνει για την αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης πέρα από το να περιμένουμε τις εξελίξεις της πανδημίας;
Ο κάθε γονιός να φυλάξει το σπίτι του, πρώτα πρώτα τα παιδιά του, την οικογένειά του και να μην ξεσπάει εκεί. Αυτό βεβαίως είναι κάτι που αφορά στον καθένα μας και την ευθύνη που αναλαμβάνει και να αντιληφθεί ότι δεν μπορεί να ξεσπά τα νεύρα του, τον θυμό του, στη σύζυγο ή στα παιδιά του. Αυτό είναι το βασικότερο μέτρο, ο καθένας να σώσει το σπίτι του.
Το δεύτερο και σημαντικό βήμα που πρέπει να γίνει είναι να ληφθούν μέτρα στα σχολεία έτσι ώστε οι ειδικοί να μπορούν να προλαβαίνουν κρίσεις στο εκπαιδευτικό περιβάλλον, οι οποίες ουσιαστικά δημιουργούν τοξικά φαινόμενα κι αν αυτά δεν τα προλάβουμε μπορεί να οδηγήσουν σε εγκληματικές πράξεις εντός του σχολικού περιβάλλοντος, κάτι που έχουμε δει να συμβαίνει. Το τρίτο μέτρο, αφορά στην πολιτεία που πρέπει να μεριμνήσει για τη σωστή μεταρρύθμιση του νομοθετικού πλαισίου σε ό,τι αφορά στα θέματα της εγκληματικότητας διότι δεν μπορείς να αντιμετωπίσεις ένα νέο έγκλημα με τους παλιούς νόμους, όπως δεν μπορείς να αντιμετωπίσεις νέες ασθένειες με παλιά φάρμακα, αυτό είναι κάτι παραπάνω από βέβαιο. Και το τέταρτο, είναι να φτιάξουμε ένα δίκτυο κοινωνικών υπηρεσιών το οποίο θα μπορεί να συνδράμει, να περιθάλψει, να αγκαλιάσει τους αδύναμους, τους πιο ευαίσθητους χαρακτήρες προκειμένου να λειάνει τα προβλήματα που δημιουργεί αυτή η νέα κοινωνική πραγματικότητα που είναι εν πολλοίς εκτός κοινωνικού πλαισίου όπως το γνωρίζαμε μέχρι σήμερα και στο οποίο είχαμε μάθει να συμβιώνουμε.
• Υπάρχει ηλικιακή διαβάθμιση κύριε Τσιγκρή σε ό,τι αφορά στους δράστες;
Όταν αρχίζει ο βρασμός σε μια κατσαρόλα δεν βράζει μόνο το πάνω μέρος ή μόνο το κάτω μέρος. Το κοινωνικό σώμα παρουσιάζει αυξημένη θερμοκρασία -αν μπορούμε να το πούμε έτσι- κι αυτό αφορά νέους, μεσήλικες και ηλικιωμένους. Σε κάθε περίπτωση πάντως, να ξέρετε ότι η εγκληματικότητα και η παραβατικότητα έχουν γένος αρσενικό και αφορούν κατά κύριο λόγο τον ενεργό πληθυσμό, δηλαδή άτομα μέσης ηλικίας από 18 ετών μέχρι και 55, εκεί εστιάζεται η εγκληματικότητα.
Η εγκληματικότητα των νέων, των εφήβων και των παιδιών είναι πολύ πιο περιορισμένη, ωστόσο το ανησυχητικό είναι ότι το τελευταίο χρονικό διάστημα, τις τελευταίες δύο δεκαετίες -γιατί η Ελλάδα τις τελευταίες δύο δεκαετίες είχε μηδενική παιδική παραβατικότητα και ελάχιστη εφηβική παραβατικότητα- πλέον έχουμε ανησυχητικούς δείκτες εγκληματικότητας και σε αυτές τις ηλικίες. Παρατηρείται πλέον παραβατικότητα στα παιδιά ακόμα του δημοτικού σχολείου, βεβαίως έχουμε κάποια ακραία, ξένα για την Ελλάδα κρούσματα εφηβικής παραβατικότητας και βίας που η χώρα μας δεν ήταν συνηθισμένη σε αυτά. Η εγκληματικότητα λοιπόν διαφοροποιείται και ηλικιακά.
• Πάντως η κοινωνία έχει «παγώσει» από τα εγκλήματα που συντελούνται τελευταίως κ. Τσιγκρή.
Ακριβώς επειδή τα εγκλήματα είναι πλέον ακραία, τα οποία είναι και από τις πιο δημοφιλείς ειδήσεις. Οι μεγαλύτερες επιτυχίες στη λογοτεχνία και στον κινηματογράφο αφορούν εγκλήματα, δεν είναι τυχαίο αυτό. Ένα ακραίο έγκλημα σοκάρει, φοβίζει, συγκινεί και ταυτόχρονα κάνει τον αναγνώστη ή τον θεατή να αισθάνεται ασφαλής που το έγκλημα δεν αφορά τον ίδιο. Όταν ακούς ότι μια μάνα σκότωσε το παιδί της σοκάρεσαι, ακόμα κι εγώ που είμαι ειδικός στο θέμα σοκάρομαι. Το πρόβλημα είναι ότι τα πολλά τέτοια εγκλήματα όταν επαναλαμβάνονται φτάνουν σε σημείο να δημιουργήσουν μια σχεδόν ανοσία του κοινού στην είδηση, με αποτέλεσμα να τα αντιμετωπίζει ως κάτι αναμενόμενο, κι αυτό δεν είναι καθόλου καλό. Είναι άλλο αυτά τα φαινόμενα να συμβαίνουν σπάνια και άλλο να συμβαίνουν κάθε μέρα.
• Εχουμε φτάσει σε αυτό το σημείο; Να τα θεωρούμε ως σχεδόν αναμενόμενα;
Συμβαίνουν πιο συχνά απ΄ό,τι στο παρελθόν, ειδικά στα τελευταία δύο χρόνια έχουμε μια κλιμάκωση τέτοιων εγκλημάτων εν πολλοίς παράλογων σε σχέση με την παραδοσιακή εγκληματικότητα που γνωρίζαμε μέχρι πριν από δύο χρόνια και τελείως πρωτόγνωρα στο βαθμό της έντασής τους και στο περιβάλλον που τελούνται.
• Πάντως βλέπουμε μεγάλη αγριότητα και σεξουαλικά εγκλήματα, όπως και στα λεγόμενα ερωτικά εγκλήματα.
Κοιτάξτε, είναι άλλα τα εγκλήματα από έρωτα και άλλα τα σεξουαλικά εγκλήματα. Τα εγκλήματα από έρωτα είναι κατά βάση εγκλήματα ανθρωποκτονίας που ο δράστης σκοτώνει για λόγους ερωτικής αντιζηλίας, από ερωτικό πάθος ας το πούμε έτσι. Εγώ κρατάω τον τίτλο ενός από τα βιβλία μου που είναι «Εγκλήματα από έρωτα» που αφορά στις ανθρωποκτονίες του 20ού αιώνα με κίνητρο το ερωτικό πάθος. Τα εγκλήματα αυτά υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν για πάντα. Αποτελούν το 14% των ανθρωποκτονιών που τελούνται στη χώρα μας κάθε χρόνο. Τα σεξουαλικά εγκλήματα είναι κάτι διαφορετικό, είναι ο βιασμός, είναι η προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας, τα εγκλήματα εμπορίας και σεξουαλικής εκμετάλλευσης του ανθρώπου όπως οι μαστροπείες, οι σωματεμπορίες κ.λ.π., που αποτελούν μια τελείως διαφορετική ανάγνωση που ήταν πάντα πολύ ιδιαίτερα και απαιτούν ιδιαίτερο χειρισμό και διαδικασίες και ανάλογες μεταρρυθμίσεις, τόσο στις δικονομικές όσο και στις νομοθετικές πρακτικές του κράτους, προκειμένου να ανοίγουν τα στόματα πιο εύκολα, να μην στιγματίζονται τα θύματα για δεύτερη και τρίτη φορά και να μπορούν να βρίσκουν έναν άνθρωπο που θα τα ακούει με μεγάλη προσοχή και βεβαίως πρέπει να γίνουν πολλές παρεμβάσεις σε αυτόν τον τομέα.
