Πρώτος στόχος η απομάκρυνση των προσφύγων που έφτασαν τις τελευταίες ημέρες από τα νησιά. Οι υλικοτεχνικές δυσκολίες, η έλλειψη προσωπικού και ο ρόλος των κρατών-μελών. Τα σημεία-κλειδιά.
«Mission imposible» μοιάζει η συμφωνία στο προσφυγικό
Η συμφωνία στην οποία κατέληξαν ΕΕ και Τουρκία προκειμένου να προσπαθήσουν να περιορίσουν την επικών διαστάσεων μεταναστευτική κρίση ήταν απίθανη. Τώρα η Ελλάδα αντιμετωπίζει μια πρόκληση που μπορεί να αποδειχθεί αδύνατη: να εφαρμόσει τη συμφωνία.
Το σχέδιο για την επιστροφή χιλιάδων μεταναστών και προσφύγων που καταλήγουν στα ελληνικά νησιά, πίσω στην Τουρκία, αποτελεί μια υλικοτεχνική και νομική δοκιμασία που θα απαιτήσει συνοχή και ικανότητα που σπανίως έδειξαν τα κράτη μέλη ή οι θεσμοί της ΕΕ κατά τη διάρκεια της κρίσης.
Ως πρώτο βήμα, οι ελληνικές αρχές πρέπει να «ξεκαθαρίσουν» περίπου 8.000 πρόσφυγες που βρίσκονται αυτή τη στιγμή στα νησιά του Αιγαίου. Θα πρέπει επίσης να ενισχυθεί το σύστημα ασύλου ώστε να μπορέσει να επεξεργάζεται έως και 10.000 νέες αιτήσεις ασύλου την εβδομάδα.
Στη συνέχεια, χιλιάδες μετανάστες -πολλοί εκ των οποίων ευάλωτοι- θα πρέπει να περάσουν από επεξεργασία και να μετακινηθούν σε διάφορες περιοχές της χώρας προτού επιστρέψουν στην Τουρκία, πιθανότατα ενάντια στη θέλησή τους.
«Κανένας δεν το έχει ξανακάνει αυτό», σχολίασε ο Gerald Knaus, υπέρμαχος του σχεδίου, μέλος της ΜΚΟ Πρωτοβουλία για την Ευρωπαϊκή Σταθερότητα. «Η ταχύτητα και οι προκλήσεις είναι πρωτοφανείς. Έχουμε δει την Ελλάδα να κατακλύζεται για έξι μήνες χωρίς σωστή αντίδραση».
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέθεσε στον Maarten Verwey την επίβλεψη των προετοιμασιών της ΕΕ, διευρύνοντας τον ρόλο του ως του επιτόπιου εκπροσώπου των Βρυξελλών για την προσφυγική κρίση στην Ελλάδα.
«Θα οργανώνει τις εργασίες και θα συντονίζει την αποστολή των 4.000 ατόμων που θα χρειαστούν», δήλωσε ο πρόεδρος της Κομισιόν, Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ. «Χρειαζόμαστε εργαζόμενους που θα ασχολούνται με την κάθε περίπτωση, διερμηνείς, δικαστές, προσωπικό που θα ασχολείται με την επιστροφή των μεταναστών και προσωπικό για την ασφάλεια».
Αν και η συμφωνία για το μεταναστευτικό βρίσκονταν για καιρό υπό συζήτηση, η εφαρμογή της θα είναι ταχεία: οι ηγέτες της ΕΕ συμφώνησαν πως από ένα σημείο και μετά, οποιοσδήποτε φτάνει στα ελληνικά νησιά θα έρχεται αντιμέτωπος με την προοπτική επιστροφής στην Τουρκία. Οι επιστροφές των προσφύγων που διακινδύνεψαν και που ξόδεψαν τόσα πολλά για να φτάσουν στην Ελλάδα, θα αρχίσουν στις 4 Απριλίου.
Η υποστελεχωμένη υπηρεσία ασύλου της Ελλάδας ετοιμάζεται για αύξηση των αιτήσεων, απευθύνοντας έκκληση για επιπλέον 2.500 άτομα προσωπικό από άλλα κράτη μέλη ώστε να μπορέσει να χειριστεί τους αυξημένους αριθμούς αιτήσεων.
«Κρίνοντας από την εμπειρία, αυτό δεν θα είναι εύκολο», δήλωσε ανώτατος ευρωπαίος αξιωματούχος. «Τα κράτη μέλη ποτέ δεν κάνουν αυτά που λένε».
Χωρίς βοήθεια, το ελληνικό σύστημα ασύλου κινδυνεύει να καταρρεύσει, προειδοποιούν Έλληνες και Ευρωπαίοι αξιωματούχοι. Η Ελλάδα χειρίστηκε μόλις 2.000 αιτήσεις ασύλου το περασμένο έτος, και η διαδικασία για την κάθε αίτηση χρειάστηκε αρκετούς μήνες για να ολοκληρωθεί, ανέφερε έλληνας αξιωματούχος. Με το παρόν σχέδιο, θα πρέπει να χειρίζεται αυτόν τον αριθμό αιτήσεων κάθε μέρα, διαφορετικά θα υπάρξει επικίνδυνη αύξηση των καθυστερήσεων.
Οι συντομεύσεις δεν είναι δυνατές. Αν η προβλεπόμενη διαδικασία εμφανίσει ελλείψεις, τότε το σχέδιο θα μπορούσε να καταρριφθεί στα ευρωπαϊκά δικαστήρια. Ακόμα και πριν την κρίση, το ελληνικό σύστημα για τους πρόσφυγες βρίσκονταν σε τέτοια αταξία, που το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων δικαιωμάτων το χαρακτήρισε «εξευτελιστικό» και απαγόρευσε στις πρωτεύουσες των ευρωπαϊκών χωρών να απελαύνουν τους αιτούντες άσυλο πίσω στην Ελλάδα, όπως απαιτούν ορισμένες φορές οι κανόνες της ΕΕ.
Αυτό που κάνει την πρόκληση για την Αθήνα ακόμα μεγαλύτερη, είναι ότι θα πρέπει να παράσχει μακροχρόνια στέγαση και επίσημο άσυλο σε περίπου 50.000 μετανάστες και πρόσφυγες που έχουν εγκλωβιστεί από το κλείσιμο τον περασμένο μήνα της Βαλκανικής μεταναστευτικής οδού προς τη Γερμανία. Οι μετανάστες αυτοί δεν μπορούν να επιστρέψουν στην Τουρκία, σύμφωνα με τη νέα συμφωνία.
Έλληνες αξιωματούχοι την Παρασκευή απηύθυναν έκκληση σε περίπου 12.000 Σύριους, Ιρακινούς και Αφγανούς που ζουν υπό σκληρές συνθήκες σε ένα ανεπίσημο καταυλισμό σκηνών στην Ειδομένη, να μεταφερθούν προς τους επίσημους χώρους φιλοξενίας, όπου θα έχουν πρόσβαση στο Skype για να υποβάλλουν αίτηση για άσυλο.
Η Αθήνα έχει όμως και οικονομικούς λόγους για τους οποίους θέλει να λειτουργήσει το σύστημα. Θέλει διακαώς να αποφύγει τον εγκλωβισμό νέων μεταναστών στα νησιά του Αιγαίου εν όψει της έναρξης της τουριστικής περιόδου.
Οι κρατήσεις στα νησιά αυτά – ένα από τα ελάχιστα ισχυρά σημεία της ελληνικής οικονομίας- έχουν ήδη μειωθεί κατά περίπου 30% σε σχέση με πέρυσι. (Ένα πιθανό θετικό σημείο για την ελληνική οικονομία είναι ότι η συμφωνία προβλέπει την προσωρινή πρόσληψη 5.000 ανέργων Ελλήνων για την φροντίδα των μεταναστών).
Ελάχιστα είναι όμως τα υπόλοιπα θετικά στοιχεία της συμφωνίας. Προσφυγικές ομάδες επέκριναν τη συμφωνία σχεδόν αμέσως μετά την υπογραφή της, χαρακτηρίζοντάς την μια «μαύρη ημέρα» για την Ευρώπη.
Μια εκκρεμότητα είναι πως οι ευρωπαίοι ηγέτες δεν κατάφεραν να αποσπάσουν συγκεκριμένα σχέδια από την Τουρκία για την μεταρρύθμιση του δικού της συστήματος ασύλου –κάτι που ορισμένοι νομικοί υποστήριξαν πως θα ήταν απαραίτητο για να δοθεί νομική ασφάλεια στο πακέτο μέτρων. «Είναι στα όρια της διεθνούς νομοθεσίας», σχολίασε η πρόεδρος της Λιθουανίας, Dalia Grybauskaite.
Ευρωπαίοι αξιωματούχοι αποδέχονται πως θα αντιμετωπίσουν επικρίσεις για εβδομάδες, και ελπίζουν πως η συμφωνία θα έχει το σκοπούμενο αποτέλεσμα της αποτροπής της μεταναστευτικής ροής για να μπορέσει επιτέλους η ΕΕ να αντιμετωπίσει την προσφυγική κρίση. «Δεν ήταν ευγενής στιγμή για την ΕΕ», είπε ο κ. Knaus. «Τώρα είναι η ευκαιρία να το διορθώσουμε».
