Ο Σωτήρης Σέρμπος είναι Επίκουρος Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και Ερευνητικός Εταίρος στο Jean Monnet European Centre of Excellence, ΕΚΠΑ.
Στην συνέντευξη που παραχώρησε στην «δημοκρατική», σχολιάζει τις τελευταίες διεθνείς εξελίξεις με αφορμή τις διερευνητικές επαφές ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία, την στάση των Ηνωμένων Πολιτειών αλλά και της Ρωσικής Ομοσπονδίας στην διεθνή γεω-πολιτική σκακιέρα.
• Κύριε Σέρμπο, να ξεκινήσουμε από τις τελευταίες εξελίξεις με αφορμή τις διερευνητικές επαφές ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία ζητώντας από εσάς ένα πρώτο σχόλιο.
Είναι θετικό ότι έστω και την παραμονή της Συνόδου, πραγματοποιήθηκε αυτός ο γύρος των επαφών. Με βάση το κλίμα και τα κοινά δημοσιεύματα, δεν υπάρχει κάποιο κοινό πρακτικό ή διαρροές, σίγουρα όμως η Τουρκία συνεχίζει να διεκδικεί μια διαπραγμάτευση – πακέτου: δηλαδή όλα τα ζητήματα τα οποία εκείνη, μονομερώς, θέτει στο τραπέζι, πολύ μακριά από την ατζέντα περί θαλασσίων ζωνών που επιδιώκει η Αθήνα. Αυτό, αν θέλετε είναι θετικό αφού είναι πλέον ανοιχτοί οι δίαυλοι της επικοινωνίας –αν λάβουμε υπόψη, πού βρεθήκαμε λίγους μήνες πριν, κατά την διάρκεια του καλοκαιριού και αργότερα. Ανανεώθηκε η δέσμευση των δύο πλευρών, να προχωρήσουν και στον 63ο γύρο, κι ενδεχομένως, με βάση το πώς θα είναι τα πράγματα να πραγματοποιηθεί και συνάντηση μεταξύ των δύο υπουργών Εξωτερικών στην Τουρκία. Εδώ, είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι η Τουρκία πλέον, επιθυμεί να αναβαθμίσει αυτές τις επαφές διότι θεωρούσε πάντα τις διερευνητικές επαφές ένα ‘στενό κοστούμι’ σε υπηρεσιακό επίπεδο, ενώ εκείνη θέλει να κινηθεί σε πολιτικό – διπλωματικό επίπεδο. Από εκεί και πέρα, η προσοχή της είναι στραμμένη στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 25&26 Μαρτίου, όπου μεταξύ άλλων, για την Τουρκία οι διερευνητικές, είναι ευκαιρία για την δική της διπλωματία να δείξει ότι ασκεί εποικοδομητική πολιτική και επιθυμεί τον διάλογο –όπως, βέβαια εκείνη τον αντιλαμβάνεται.
• Υπάρχουν δημοσιεύματα στον ευρωπαϊκό Τύπο που αναφέρουν ότι η Τουρκία αισθάνεται παραγκωνισμένη αναφορικά με τις συμφωνίες που έχει κάνει η Ελλάδα (το πλέγμα συμφωνιών που έχουν προηγηθεί με Ισραήλ, Κύπρο, Αίγυπτο, Ευρώπη κ.λπ.) το οποίο ενισχύει την δική μας θέση. Από εδώ και στο εξής, βλέπετε ότι θα κάνει τα πάντα για να κερδίσει έδαφος και να βελτιώσει την εικόνα της απέναντι στην Ευρώπη;
Τις τελευταίες εβδομάδες, η Τουρκία προχωρά σε μια συστηματική ‘επίθεση φιλίας’ σε χώρες όπως η Αίγυπτος, το Ισραήλ, η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Δεν είναι τυχαίες οι επιλογές της. Θεωρεί ότι εκεί έχουν δημιουργηθεί δύο πόλοι ευθυγράμμισης συμφερόντων και με τρίτες χώρες -μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα- όπου, μεταξύ αυτών που συνδέουν όλες τις πλευρές είναι και η αναχαίτιση των υπέρμετρων γεω-πολιτικών φιλοδοξιών της Άγκυρας και πώς αντιλαμβάνεται δυνητικά τον ρόλο της, ως περιφερειακός ηγεμόνας. Άρα, ασφαλώς θέλει αυτές τις συμφωνίες που έχουν γίνει, να τις διεμβολίσει και να δει φως στο τούνελ –συν το γεγονός πως σε ένα βαθμό, βρίσκεται εκτός των περιφερειακών σχεδιασμών. Θέλει να ενταχθεί αλλά στο τέλος της ημέρας, θα φανεί εάν θα είναι σε θέση να σεβαστεί τους κανόνες του παιχνιδιού, στο πλαίσιο ενός ευρύτερου γεω-πολιτικού ανταγωνισμού, ενός μπρα – ντε – φερ όπου οι περιφερειακές ισορροπίες δυνάμεων σβήνονται και ξαναγράφονται. Εδώ, θα είναι καταλυτικός ο ρόλος των ΗΠΑ.
Ειδικότερα ως προς το ευρωπαϊκό σκέλος, είναι δεδομένο ότι η Τουρκία επιθυμεί μια ανάποδη στρατηγική από την Αθήνα. Δηλαδή, επιθυμεί να αποσυνδεθούν τα ελληνοτουρκικά από τα ευρωτουρκικά ζητήματα –άρα να προχωρήσει σε μια θετική ατζέντα με την Ευρώπη και ει δυνατόν σε συναλλακτικό επίπεδο: χωρίς δικλείδες ασφαλείας, ένα κανονιστικό πλαίσιο που θα ακουμπάει και ζητήματα κράτους δικαίου, διεθνούς δικαίου, επίλυσης των προβλημάτων μόνο διά της διπλωματικής οδού, με βάση το σύνολο της εργαλειοθήκης του διεθνούς δικαίου και του δικαίου της θάλασσας. Βέβαια, μεταξύ άλλων επιθυμεί μια θετική ατζέντα με την Ευρώπη, για λόγους χρηματο-οικονομικούς. Είναι μεγάλη η πίεση στην τουρκική οικονομία, κάτι που συνεπάγεται πολιτικό κόστος για τον Τούρκο Πρόεδρο το οποίο αφενός θέλει να το αντιστρέψει και αφετέρου, να δείξει προς το εσωτερικό του ακροατήριο ότι η Τουρκία όχι μόνο δεν είναι εκτός αλλά, εντός. Δεν αποκλείεται να έχουμε και μια ειδική Ευρωπαϊκή Σύνοδο με την συμμετοχή της Τουρκίας. Μένει να δούμε πώς θα εξελιχθεί αυτό, καθώς η Αθήνα επιδιώκει μια θετική ατζέντα με σφραγίδα Βρυξελλών με κανονιστικό πλαίσιο. Εδώ πρέπει να είμαστε ρεαλιστές, διότι ο κοινός τόπος μεταξύ των ευρωπαίων και στο παρελθόν, ήταν στον ελάχιστο και όχι στον μέγιστο, παρονομαστή.
• Όσον αφορά στις σχέσεις με τις ΗΠΑ, μέχρι τώρα ο Τζο Μπάιντεν δεν έχει σηκώσει το τηλέφωνο για να μιλήσει με τον Ερντογάν πράγμα που τον έχει ανησυχήσει σοβαρά.
Σε ένα πρώτο επίπεδο, δημόσιας εικόνας του, σίγουρα τον ενοχλεί. Διότι έρχεται σε πλήρη αντιδιαστολή, με το τηλέφωνο που είχε δεχτεί πολύ νωρίς από τον Τραμπ. Από εκεί και πέρα, οι ΗΠΑ δεν…. βιάζονται. Έχουμε μια νέα αμερικανική διοίκηση, η οποία τοποθετεί πολύ ψηλά –συγκριτικά με τον Τραμπ- τα ζητήματα δημοκρατίας, κράτους δικαίου, ανθρωπίνων δικαιωμάτων όπου η Τουρκία έχει οπισθοχωρήσει σε μεγάλο βαθμό. Αυτό δεν έχει περάσει απαρατήρητο από την Ουάσιγκτον. Οι ΗΠΑ προσπαθούν να οριοθετήσουν την διαπραγμάτευση με την Τουρκία ενώ προσπαθούν να θέσουν τους κανόνες. Για τον Ερντογάν που θέλει να δείχνει ότι μπορεί να διαπραγματεύεται επί ίσοις όροις με την Δύση, είναι ενοχλητικό ενώ τον απασχολούν οι σχεδιασμοί της Αμερικής (με ή χωρίς την Τουρκία). Εκεί, θα απαιτηθούν συμβιβασμοί τους οποίους, ενδεχομένως να μην μπορεί να τους σηκώσει, λαμβάνοντας υπόψη το εσωτερικό του μέτωπο και κυρίως την συμμαχία που διατηρεί με την ακροδεξιά.
• Οι ΗΠΑ ξεκαθάρισαν ωστόσο, ότι για να δεχτούν να πουλήσουν οπλισμό στην Τουρκία, θα πρέπει η Άγκυρα να επιστρέψει τους S-400 στην Ρωσία –αφού υπάρχουν ήδη κυρώσεις από το Κονγκρέσσο. Επιπλέον, η Ρωσική Ομοσπονδία έχει βοηθήσει την Τουρκία σε κάποιες περιοχές όπως στο Αζερμπαϊτζάν. Κι εδώ θα δούμε τον ρόλο της Ρωσίας με δεδομένο ότι είναι και εκτός ΝΑΤΟ.
Λαμβάνοντας υπόψη το πώς ιεραρχούνται οι προτεραιότητες της νέας αμερικανικής διοίκησης, ο παράγοντας Ρωσία, είναι σαφέστατα πολύ ψηλότερα συγκριτικά με την προεδρία Τραμπ. Κι εδώ θα είναι ένα… ταγκό για τρεις (!) ανάμεσα στους κ.κ. Μπάιντν, Ερντογάν και Πούτιν. Και το λέω αυτό διότι οι σχέσεις Ρωσίας – Τουρκίας είναι σαν ένα εκκρεμές που κινείται από οιονεί συμμαχία έως οιονεί αντιπαράθεση. Η Ρωσία, ειδικά έχει κάθε λόγο να συντηρήσει αυτή τη σχέση με την Τουρκία, αφού την συμφέρει να δημιουργεί ‘ρήγματα και αβεβαιότητες’ εντός του ΝΑΤΟ και αλλού. Οι ΗΠΑ ενδιαφέρονται να περιορίσουν και να οριοθετήσουν το ρωσικό αποτύπωμα στο βαθμό αυτονόμησης της τουρκικής εξωτερικής πολικής –κι εκεί θα είναι μια πάρα πολύ δύσκολη ισορροπία για τον Ερντογάν για να βρεθεί ένα modus vivendi. Το ρωσικό οπλικό σύστημα είναι απλά, η κορυφή του παγόβουνου. Για τις ΗΠΑ το Νο1 ζήτημα είναι η ρωσική και η κινεζική επίδραση. Ο Ρώσος πρόεδρος έχει κάθε λόγο να θελήσει να κρατήσει την σχέση του με την Τουρκία αφού εδράζεται μόνον σε προσωπικό επίπεδο. Το βέβαιο είναι ότι οι ΗΠΑ αργά ή γρήγορα, θα ξεκαθαρίσουν πώς αντιλαμβάνονται τον ρόλο της Τουρκίας –και στην ανατολική Μεσόγειο.
• Για να δούμε όμως και τον ρόλο της Ελλάδας αφού μπαίνουν σε άλλη φάση με τις ΗΠΑ.
Αυτό είναι σημαντικό, και μάλιστα υπάρχει μια πολύ ικανή ομάδα τόσο στον Λευκό Οίκο όσο και στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Για πρώτη φορά ακούσαμε τον Αμερικανό ΥΠΕΞ Άντονι Μπλίνκεν να κάνει λόγο για παραβιάσεις εναερίου χώρου. Άρα αξίζει να αξιοποιηθεί αυτή η ευκαιρία για να καταθέσει η Ελλάδα το δικό της στρατηγικό σχέδιο, πώς δηλ. αντιλαμβάνεται την θέση, τον ρόλο, την επιρροή της και την προβολή ισχύος αφού θα είναι πολύ ψηλά στους αμερικανικούς σχεδιασμούς, οι περιφερειακές ισορροπίες δυνάμεων ανά παγκόσμια περιφέρεια.
Σβήνονται και ξαναγράφονται με βάση τις νέες προτεραιότητες των ΗΠΑ που θα είναι προς Ασία και Ειρηνικό, αλλά θα τους ενδιαφέρουν οι ισορροπίες.
