Το Φεστιβάλ Γρίφων Καστελλορίζου, μια εκδήλωση διεθνούς εμβέλειας, επανέρχεται δυναμικά και εφέτος για να δώσει την ευκαιρία σε μικρούς και μεγάλους να δουν και να ακούσουν, αλλά και να εκφραστούν, να κατανοήσουν, να πειραματιστούν, να δημιουργήσουν, να σκεφτούν και να βιώσουν την επιστήμη ως μια συναρπαστική εμπειρία από τις 22 έως τις 25 Σεπτεμβρίου 2022.
Πενήντα και πλέον επιστήμονες/ερευνητές από πανεπιστήμια και ερευνητικούς φορείς της χώρας και γνωστοί καλλιτέχνες συμμερίστηκαν το όνειρο του ιδρυτή του Μουσείου Γρίφων Μεγίστης, Πανταζή Χούλη, που ενσαρκώθηκε στην ιδέα της Ελένης Γραμματικοπούλου, γνωστής για την μακρά εμπειρία της στον χώρο της επικοινωνίας της Επιστήμης και με ενθουσιασμό πήραν μέρος στις τριήμερες εκδηλώσεις του 1ου Φεστιβάλ Γρίφων Καστελλορίζου.
Η οργάνωση πραγματοποιείται από την ΕΝ.Ι.Γ.ΜΑ (Ένωση Ιδεών, Γρίφων, Μαθηματικών), όπου το πλέον σημαντικό στοιχείο δράσης της αποτελεί το Μουσείο Γρίφων Μεγίστης σε συνεργασία με την Περιφέρεια Ν. Αιγαίου και τον Δήμο Μεγίστης. Τα Υπουργεία Ανάπτυξης/ Γενική Γραμματεία Έρευνας & Καινοτομίας, Εθνικής Άμυνας, Πολιτισμού & Αθλητισμού, Ναυτιλίας & Νησιωτικής Πολιτικής, το έθεσαν υπό την αιγίδα τους.
Για το πρωτότυπο αυτό Φεστιβάλ, η φήμη του οποίου έχει ταξιδέψει εκτός των συνόρων της χώρας, μιλούν σήμερα στη «δημοκρατική» ο Πανταζής Χούλης και η Ελένη Γραμματικοπούλου.
• Συνεπείς στην υπόσχεσή σας ότι το Φεστιβάλ Γρίφων Καστελλορίζου θα γίνει θεσμός, φέτος θα διοργανώσετε το 2ο, το οποίο όμως θα «ταξιδέψει» και αλλού. Πρόκειται για ένα καινοτόμο Φεστιβάλ, το μοναδικό στην Ελλάδα και θα ήθελα να ρωτήσω πώς επελέγη ως βάση το Καστελλόριζο.
Π.Χ.: Οι λόγοι που επιλέχθηκε το Καστελλόριζο είναι πολλαπλοί. Η επιστροφή μου στο Καστελλόριζο ήταν στοχευμένη από την πρώτη στιγμή που πήγα για μεταπτυχιακό στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αυστραλίας το 1995. Λίγα λεπτά μετά την εγγραφή μου, δημιούργησα και την πρώτη ιστοσελίδα για το Καστελλόριζο, βοηθούμενος από τον υπεύθυνο υπολογιστών του μαθηματικού τμήματος, ο οποίος είχε επίσης καταγωγή από το Καστελλόριζο. Γνωρίζοντας ως μαθητής και μετά ως φοιτητής τη σοβαρή έλλειψη βασικής εκπαιδευτικής στήριξης τις δεκαετίες του ‘70 και του ‘80, είχα σαν σκοπό της ζωής μου να επιστρέψω όταν πια θα ήμουν έτοιμος να βοηθήσω προς αυτή την κατεύθυνση. Αν κι ακούγεται ως μεγάλη θυσία και ρίσκο αφήνοντας πίσω μια πολλά υποσχόμενη και επιτυχή ακαδημαϊκή καριέρα, η απόφαση μπορεί να γίνει πιο κατανοητή όταν αφορά στην επιστροφή σε έναν τόπο που θεωρώ ως τον ομορφότερο στον κόσμο. Το Καστελλόριζο έχει μοναδικές παραδόσεις, όπως αυτές που σχετίζονται με τις γιορτές του Πάσχα, του Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης, του Προφήτη Ηλία, κ.α. Επίσης έχει εμβληματικές ηρωίδες και γενναίους ήρωες όπως η κυρά της Ρω και ο Νικόλαος Σάββας. Αυτό όμως που έως πρόσφατα πολλοί δεν γνώριζαν, ήταν πως το Καστελλόριζο έχει παράδοση και στους γρίφους.
• Πράγματι κ. Χούλη, αυτό δεν είναι κάτι το οποίο είναι γνωστό.
Βεβαίως, είναι κάτι για το οποίο πια υπάρχουν απτές αποδείξεις, όπως περιοδικά με γρίφους του 19ου αιώνα (Λαογραφικό Μουσείο Μεγίστης), αναρίθμητα αινίγματα με τη μορφή ποιήματος σε εκδόσεις των Καστελλοριζιακών Νέων της δεκαετίας του ‘60 -της εφημερίδας του νησιού- και στο οποίο φυσικά προστίθεται η ενεργή ελληνική εκπροσώπηση στον Διεθνή Οργανισμό Γρίφων που συντελείται από τον Μιχάλη Τούλουζα και εμένα, αμφότεροι με καταγωγή από το Καστελλόριζο. Ενας ακόμα λόγος που επελέγη το Καστελλόριζο είναι η συνεχής και ειλικρινής στήριξη των παιδιών και των κατοίκων του Καστελλορίζου, δεν είναι απλά ένας στόχος, είναι μια πράξη εθνικής σημασίας. Αυτός άλλωστε είναι και ο κύριος στόχος του Φεστιβάλ Γρίφων. Ανάμεσα σε καλές διοργανώσεις, δυστυχώς πραγματοποιούνται από εξωτερικούς φορείς κάποια όχι και τόσο σημαντικά -για τους ντόπιους- γεγονότα σε περιόδους μάλιστα καλοκαιρινής αιχμής που οι ντόπιοι είτε απουσιάζουν είτε είναι απασχολημένοι με τον τουρισμό προσελκύοντας μάλιστα μεγάλες κρατικές, και όχι μόνο, χορηγίες εκμεταλλευόμενοι την ευαισθησία των Ελλήνων για το Καστελλόριζο.
• Εσείς λοιπόν πώς προσπαθείτε να κάνετε τη διαφορά;
Εμείς από τη μεριά μας, με το Μουσείο Γρίφων που λειτουργεί όλο το χρόνο στο Καστελλόριζο, με το Εργαστήριο Γρίφων κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς ώστε να υπάρχει σωστή συμμετοχή και μαθητών και ενηλίκων, και κυρίως με τα Φεστιβάλ Γρίφων επίσης σε εποχή λειτουργίας των σχολείων, προσπαθούμε να κάνουμε τη μεγάλη διαφορά, παρά τις τεράστιες αντιξοότητες κατά κύριο λόγο οικονομικής φύσεως που αντιμετωπίζουμε, και να παραδειγματίσουμε τους πάντες για το πώς πρέπει να στηρίζουμε καλόπιστα το Καστελλόριζο και τους Καστελλοριζιούς. Κι αν και σε όλη την Ελλάδα ακόμα υπάρχει οικονομική κρίση, οι ντόπιοι του νησιού πρέπει να στηριχθούν πιο σθεναρά λόγω των πολύ μεγαλύτερων δυσκολιών για την επιβίωσή τους. Εδώ θα μπορούσαμε να επεκταθούμε πάρα πολύ, απλά ελπίζουμε να κατανοηθεί ένα κρίσιμο θέμα που έχει συζητηθεί πολλές φορές…. Πολλά έχουν ειπωθεί για τον πολιτισμό που κάποτε είχε το Καστελλόριζο. Ο στόχος μου δεν είναι μια αναπόληση αυτών των γεγονότων, αλλά το νησί να ξαναγίνει ηγετική δύναμη στο να εξάγει δημιουργικό και καινοτόμο πολιτισμό σε Ελλάδα και εξωτερικό.
Μάλιστα, αυτό ήδη έχει ξεκινήσει με τη μορφή χιονοστιφάδας καθώς το Φεστιβάλ Γρίφων -μέσα στο 2022- θα ταξιδέψει εκτός νησιού παρουσιάζοντας δύο αμιγή Φεστιβάλ Γρίφων σε Πάτρα (21-23/10) και Αθήνα (16-18/12) που θα ακολουθήσουν μετά το Καστελλόριζο. Με τον τρόπο αυτό αποδεικνύουμε πως το νησί μπορεί και εξάγει πλέον τον δικό του πολιτισμό! Αν και υπήρχαν και υπάρχουν προτάσεις το Μουσείο Γρίφων να εγκατασταθεί σε πιο κεντρικά σημεία της χώρας μας όπως η Αθήνα και η Ρόδος ώστε η επισκεψιμότητα να είναι εγγυημένη σε όλη τη διάρκεια του χρόνου, ούτε μια στιγμή δεν σκέφθηκα να αποκλίνω από την αρχική απόφασή μου. Ενώ το όνειρό μου παραμένει να ενισχυθεί το νησί με Πανεπιστημιακό παράρτημα Θετικών Επιστημών και με τη δημιουργία μονάδας παραγωγής ποιοτικών γρίφων ώστε να χρησιμοποιηθεί η τεράστια τεχνογνωσία που υπάρχει σε αυτόν τον τομέα. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η γεωπολιτική και στρατηγική θέση του νησιού είναι υπέρμετρα σημαντική για την Ελλάδα. Μάλιστα, εκτός από τους γρίφους, λόγω καταγωγής, έχω ασχοληθεί κι έχω εκπονήσει και άλλες μαθηματικές έρευνες που έχουν σχέση με την ΑΟΖ (διαγράμματα Voronoi) και άλλους τομείς σχετικούς με τη στρατηγική. Παράλληλα, έχουν εντοπιστεί και λάθη σε παλαιότερες έρευνες από ανθρώπους εκτός Καστελλορίζου. Δυστυχώς, αυτή η προσφορά δεν έχει γίνει ακόμα ευρέως γνωστή ή/και κατανοητή, ενώ έχουν υπάρξει περιπτώσεις διεθνών διοργανώσεων για την ΑΟΖ που έχουν φιλοξενηθεί στο νησί, όπου γίνεται επί το πλείστον αναφορά σε γνωστά και επαναλαμβανόμενα θέματα, αγνοώντας τις νέες εξελίξεις (κάτι που είναι ατυχές, ειδικά όταν αυτές γίνονται από Καστελλοριζιούς). Είναι απλή και αντικειμενική λογική, πως οι διοργανωτές οποιουδήποτε γεγονότος που λαμβάνει χώρα στο ακριτικό νησί, πρέπει να τιμούν και να ενσωματώνουν όλους τους Καστελλοριζιούς που θέλουν να προσφέρουν σε καλλιτεχνικό και επιστημονικό επίπεδο. Διότι έτσι τιμούν και τους ίδιους τους εαυτούς τους.
• Είναι σημαντικό να αναφέρουμε και ποιοι είναι οι άνθρωποι που βρίσκονται πίσω από αυτή την πρωτοποριακή ιδέα και ποιοι την στηρίζουν.
Π.Χ.: Η ιδέα ξεκίνησε πέρσι ως πυροτέχνημα-πρόταση από την Ελένη Γραμματικοπούλου η οποία συμπληρώνει 30 χρόνια ενασχόλησης στον χώρο Επικοινωνίας της Επιστήμης προς εμένα. «Τί λες, να έρθω με την ομάδα μου τους Science Reactors (μια ομάδα που ασχολείται με Stand up Science) και κάποιους φίλους να παρουσιάσουμε επιστημονικά παιγνίδια και πειράματα στα παιδιά του νησιού;». Και τελικά καταλήξαμε στη διοργάνωση του 1ου Φεστιβάλ Γρίφων με τη συμμετοχή 50 και πλέον επιστημόνων, ερευνητών, καλλιτεχνών από όλη την Ελλάδα, με απρόσμενη επιτυχία!!
• Το Φεστιβάλ Γρίφων συγκεντρώνει τεράστιο ενδιαφέρον και έξω από τα σύνορα της Ελλάδας, υπάρχει σχεδιασμός να ταξιδέψει κάποια στιγμή και στο εξωτερικό;
Π.Χ: Εδώ έχουμε καλά νέα. Λόγω της πανδημίας, έως τώρα πολλοί ομογενείς της Αυστραλίας που πάντα επισκέπτονται το νησί το καλοκαίρι δεν μπορούσαν να απολαύσουν το Μουσείο Γρίφων που λειτουργεί από το 2020 και το Φεστιβάλ Γρίφων. Κατά τη διάρκεια του φετινού καλοκαιριού ήδη έχουν επισκεφθεί το Μουσείο πάρα πολλοί, ενώ αναμένουν με ανυπομονησία και το Φεστιβάλ Γρίφων. Έπειτα από συνομιλίες με «ανθρώπους κλειδιά», η διοργάνωση μεγάλου γεγονότος με γρίφους στην Αυστραλία είναι πια θέμα χρόνου. Αν και ως Πανταζής Χούλης ουσιαστικά ξεκίνησα σημαντικές και διεθνείς κινητοποιήσεις με γρίφους στην Αυστραλία πριν από είκοσι χρόνια, αυτές ήταν εντός του Πανεπιστημίου της Δυτικής Αυστραλίας. Από τότε, οι παρουσιάσεις με γρίφους Καστελλορίζου επεκτάθηκαν και σε Ασία (Σιγκαπούρη, Ινδία, Μαλαισία, κ.α.), Αμερική (Νέα Υόρκη, Σαν Φρανζίσκο, κ.α.) και τώρα πια, στην Ευρώπη. Παράλληλα, υπάρχουν και άλλες πρόσφατες προτάσεις μετά την επίσκεψη στο Μουσείο Γρίφων, ακόμα και από την Κίνα. Να τονίσουμε πάντως, πως όσο διεθνή χαρακτήρα κι αν πάρουν οι γρίφοι Καστελλορίζου, όσο κι αν χρειαστεί να λείψουν προσωρινά από το Καστελλόριζο σημαντικοί παράγοντες, το νησί μας θα είναι πάντα η βάση μας για όλα τα δρώμενα, κάτι το οποίο θεωρούμε αδιαπραγμάτευτο.
• Σε ποιους απευθύνεται και ποιοι μπορούν να παρακολουθήσουν το Φεστιβάλ Γρίφων;
Ε.Γ.: Κύριος στόχος μας είναι η διάδοση της γνώσης στους μαθητές με τρόπο απλό, κατανοητό, διαδραστικό, με τρόπο πέρα από τα καθιερωμένα πρότυπα διδασκαλίας. Να εξοικειωθούν με την επιστήμη και να κατανοήσουν κάποιες σύγχρονες εξελίξεις και εφαρμογές της. Όμως η μορφή των παρουσιάσεων είναι τέτοια που μπορεί όποιος ενδιαφέρεται να παρακολουθήσει κάθε δράση. Αξίζει να σημειωθεί πως στο 1ο Φεστιβάλ Γρίφων συμμετείχαν μαθητές από τη Ρόδο (Eκπαιδευτήρια Ροδίων Παιδεία) με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν στενές σχέσεις φιλίας μεταξύ παιδιών Καστελλορίζου/Ρόδου Τη χρονιά αυτή προσεγγίσαμε τους προοδευτικούς δημάρχους Τήλου και Σύμης για συνεργασία, προσκαλώντας παιδιά από τα νησιά τους για συμμετοχή. Η αλήθεια είναι πως δεν αντιμετώπισαν με τη θέρμη που προσδοκούσαμε την πρόσκλησή μας. Αναμένουμε την οριστική τους απάντηση… Το 2ο Φεστιβάλ Γρίφων έχει και μία ακόμη πρωτοτυπία: στις εκδηλώσεις του φεστιβάλ (22/9 και 23/9 το πρωί) έχουν ενταχθεί ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα εγκεκριμένα από το Υπουργείο Παιδείας που θα γίνουν μέσα στις σχολικές ώρες. Για παράδειγμα, Cinemathesis, VAST από το Ινστιτούτο Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών (ΙΠ&Τ) του Δημοκρίτου, παρουσιάσεις από το Εργαστήριο Μαθησιακής Τεχνολογίας και Διδακτικής Μηχανικής του Πανεπιστήμιου Αιγαίου και κυρίως το κοινωνικό πρόγραμμα Kids Save Lives (μαθήματα πρώτων βοηθειών/διάσωσης, τοποθέτηση εξωτερικού απινιδωτή). Το τελευταίο εξασφαλίσθηκε με την ευγενική χορηγία της ΒΙΟΡΥΛ.
• Τι θα δούμε στο Φετινό Φεστιβάλ;
Π.Χ.: Θα υπάρχουν τουλάχιστον τρεις εκθέσεις γρίφων από γριφολόγους/γριφοποιούς, όπως ο Μιχάλης Τούλουζας κι εγώ καθώς και ο Bob Hearn (από τις ΗΠΑ). Όσον αφορά στους γρίφους από το Καστελλόριζο, πέρα από τις ήδη υπάρχουσες πολυάριθμες κατασκευές, έχω ήδη έτοιμους πολλούς νέους απολαυστικούς γρίφους, όπως τον Καραγκιόζη, το Eurollusion, τους Χαρούμενους Χαρταετούς, τους Σπαρτιάτες, τα Πανταζάρια, και τον πιο τρομακτικό και συνάμα ελκυστικό γρίφο που έχει υπάρξει στην ιστορία της ανθρωπότητας, τη Μέδουσα της Μεγίστης! Κι ήδη αναφέραμε, ότι εκτός από τις ελληνικές παρουσίες διεθνούς φήμης όπως ο καστελλοριζιακής καταγωγής Μιχάλης Τούλουζας (που έχει σαρώσει τα βραβεία σε διαγωνισμούς κατασκευής γρίφων), θα έχουμε προσκεκλημένους και άλλους σημαντικούς γριφολόγους, όπως τον Bob Hearn (παγκόσμιας φήμης ειδικός στη Θεωρία Παιγνίων, κατασκευαστής πολλών γρίφων που υπάρχουν στην παγκόσμια αγορά, κι ένας από τους διοργανωτές του περίφημου Gathering for Gardner – G4G, ο οποίος επίσης θα παρουσιάσει έκθεση με εντυπωσιακούς γρίφους.
Ε.Γ.: Στο πλαίσιο των «Παιγνιδιών Επιστήμης» υπάρχουν πολλά κι πρωτότυπα θέματα που από την περσινή μας εμπειρία ξέρουμε πως θα κερδίσουν το ενδιαφέρον και θα γοητεύσουν τα παιδιά… και όχι μόνο. Επιγραμματικά αναφέρουμε: σταθερή αξία η παρουσία του εκπληκτικού καθηγητή Μιχάλη Λάμπρου (που είναι επίσης διοργανωτής του διαγωνισμού Καγκουρό στην Ελλάδα), η Ηλιοπαρατήρηση- Αστροπαρατήρηση με τηλεσκόπια (συνεργασία Πανεπιστημίου Αθήνας/ Αστεροσκοπείου, ζωντανή σύνδεση με CERN, εργαστήρια Ρομποτικής, εργαστήρια από το Ινστιτούτο Παστέρ, δρώμενα από το Ερευνητικό Κέντρο ΑΘΗΝΑ, η παρουσία του Ινστιτούτου Πληροφορικής – ΙΤΕ, εντυπωσιακά πειράματα από το πρόγραμμα «Science is fun», το ανεπενάληπτο κυνήγι θησαυρού από το πατρινό «Πλήρωμα 94» και πλείστα ακόμη ενδιαφέροντα δρώμενα. Μπορεί κανείς να αναζητήσει όλες τις πληροφορίες στο site του φεστιβάλ https://kastellorizofestival.com
