Η Βάλια Μυλωνά είναι εκπαιδευτικός στα τελευταία 24 χρόνια. Είναι υπεύθυνη των εκπαιδευτικών προγραμμάτων του Μουσείου Νεοελληνικής Τέχνης του Δήμου Ρόδου και επιμορφώτρια δημιουργικής σκέψης ατόμων, ομάδων και οργανισμών στην επιχείρηση Creative Cube. Είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου, πιστοποιημένη εκπαιδεύτρια ενηλίκων και εκπονεί τη διδακτορική της διατριβή στο πεδίο της δημιουργικής αξιοποίησης (διαχείρισης και ανάπτυξης) του ανθρώπινου δυναμικού στους εργασιακούς χώρους.
Η Βάλια Μυλωνά, παθιάζεται με τη θεωρία της δημιουργικότητας. Η συνέντευξη που μας παραχώρησε είναι μια ευκαιρία να φωτίσουμε οπτικές της εκπαίδευσης, να γνωρίσουμε καλύτερα τα παιδιά και να μάθουμε τι μας επιφυλάσσει το μέλλον.
• Πώς προέκυψε η ενασχόλησή σας με την εκπαίδευση, με τη θεωρία της δημιουργικότητας και τις επαγγελματικές σας δραστηριότητες που σχετίζονται με αυτή;
Οι σπουδές μου στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, στο Τμήμα Νηπιαγωγών, ήταν η αρχή ώστε να κατανοήσω τις απεριόριστες δυνατότητες, που έχει ο ανθρώπινος νους, όταν εκπαιδεύεται και καλλιεργείται, με γνώμονα την ευτυχία, την ελευθερία, την αυτονομία και τον σεβασμό στους άλλους.
Η πτυχιακή μου ήταν στη θεωρία της δημιουργικότητας και την τέχνη και η διπλωματική μου θέση, σε μεταπτυχιακό επίπεδο, στη θεωρία της δημιουργικής επίλυσης εργασιακών προβλημάτων.
Αυτήν την περίοδο, ολοκληρώνω τη διατριβή μου στο ανθρώπινο δυναμικό της τοπικής αυτοδιοίκησης, ευελπιστώντας να αναδείξω τις δημιουργικές πτυχές των εργαζομένων.
Παράλληλα, σχεδιάζω και πραγματοποιώ τα εκπαιδευτικά προγράμματα του Μουσείου Νεοελληνικής Τέχνης, που απευθύνονται σε παιδιά όλων των ηλικιών και είμαι επιμορφώτρια στην επιχείρηση Creative Cube.
Με συναρπάζει το πολυδιάστατο φαινόμενο της δημιουργικότητας, διότι μπορεί να αποκρυπτογραφήσει και να ενεργοποιήσει περιοχές του εγκεφάλου, που συχνά νεκρώνουν, λόγω περιβαλλοντικών πιέσεων και συνθηκών. Η δημιουργικότητα ήταν και είναι η ικανότητα των ανθρώπων να επιλύουν δύσκολα προβλήματα, με νέο και πρωτότυπο τρόπο.
• Ερχεστε καθημερινά σε επαφή με μεγάλο αριθμό παιδιών, λόγω της δουλειάς σας στο Μουσείο Νεοελληνικής Τέχνης. Πώς θεωρείτε ότι είναι τα παιδιά της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης, τα παιδιά του 21ου αιώνα;
Όπως ήταν πάντα. Τα σύγχρονα παιδιά, ιδιαίτερα στις μικρές ηλικίες, διαθέτουν μεγάλη όρεξη για ζωή και χιουμοριστική διάθεση, παράγουν πολλές “άγριες” και πρωτότυπες ιδέες, τους αρέσουν οι τέχνες, ζωγραφίζουν, επικοινωνούν και συνεργάζονται χωρίς ενδοιασμούς, η διαφορετικότητα των άλλων είναι ευκαιρία για γνωριμία και ανακάλυψη, η ομάδα είναι δύναμη και δεν διστάζουν να αγκαλιάσουν.
Το παιχνίδι είναι ο τρόπος τους να μαθαίνουν. Τα παιδιά στην πλειονότητά τους είναι ευρηματικά, δημιουργικά, έξυπνα και ανοιχτόμυαλα. Κάθε τους λέξη μπορεί να γίνει αφορμή για μια νέα ανακάλυψη.
Οδηγούν την έμπνευση. Αυτό συμβαίνει γιατί δεν έχουν στερεότυπα, συχνά δεν φοβούνται να εκφραστούν και πρωτίστως διαθέτουν το θάρρος να δημιουργήσουν.
Το σημαντικό, σε αυτήν την ηλικία, είναι γονείς και εκπαιδευτικοί να επιδιώκουμε να διατηρήσουν, τη χαρά και τη δημιουργικότητά τους, ώστε να μη γίνουμε εμπόδια στην υγιή εξελικτική τους πορεία. Οφείλουμε να είμαστε δεκτικοί και να έχουμε τα αυτιά μας ανοιχτά σε όσα μας λένε. Στην εφηβεία, όμως τα πράγματα αλλάζουν, συχνά τα παιδιά χάνουν τον αυθορμητισμό και το πάθος τους για δημιουργία.
• Τι εννοείτε; Γιατί τα μικρά παιδιά σφύζουν από ιδέες και όρεξη για ζωή, ενώ όσο μεγαλώνουν χάνουν το πάθος και τη δημιουργικότητά τους;
Αναμφισβήτητα, η είσοδος των παιδιών στην εφηβεία είναι μια μεγάλη ανατροπή. Πανικοβάλλει σχεδόν όλους τους γονείς, οι οποίοι δεν ξέρουν πώς να αντιδράσουν και αισθάνονται ότι χάνουν την επαφή με τα παιδιά Οι γονείς αγωνιούν και οι έφηβοι αμφισβητούν για να εξελιχθούν. Όλα αυτά είναι φυσιολογικά. Έχει παρατηρηθεί, ωστόσο, ότι συχνά στην εφηβεία χάνεται ο ενθουσιασμός, η όρεξη για ανακάλυψη, η δημιουργική και φρέσκια ματιά της παιδικής ηλικίας. Οι έφηβοι αποκτούν στερεότυπα και δεν πρωτοτυπούν στη σκέψη, διότι δεν θέλουν να ξεχωρίζουν.
Επίσης, καταγράφεται μεγάλη δυσχέρεια στην επικοινωνία και αποστασιοποίηση, που κατά τη γνώμη μου, οφείλεται στη μεγάλη ενασχόληση των εφήβων με το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Δεν πλησιάζεις εύκολα τα εφηβάκια. Είναι μια δύσκολη δουλειά για γονείς και εκπαιδευτικούς, αλλά αυτή είναι και η μαγεία· να κερδίσεις το σεβασμό τους, να κεντρίσεις το ενδιαφέρον τους, να μιλήσεις στη γλώσσα τους, να σε θεωρήσουν κοντά τους, να σου ανοιχτούν και να μοιραστούν τις ιδέες τους. Και τότε παίρνεις διαμάντια.
Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι δεν έχουν περάσει και λίγα τα παιδιά και οι έφηβοι της σύγχρονης εποχής. Η μακρόχρονη οικονομική κρίση της χώρας μας και η υγειονομική, μετέπειτα, ήταν μια μεγάλη δοκιμασία, για τα παιδιά.
• Πώς θεωρείτε ότι επηρέασε τη ζωή των παιδιών και των εφήβων, τόσο η κρίση στη χώρα, όσο και η εποχή του κόβιντ;
Η μακροχρόνια πολυεπίπεδη κρίση, που βίωσε αυτή η χώρα, είχε και θα έχει μεγάλες συνέπειες στον ψυχισμό των παιδιών.
Τα παιδιά τα διαισθάνονται όλα. Σε όλα τα παραπάνω προστέθηκε και η πανδημία, η οποία επηρέασε καταλυτικά τις ζωές τους.
Η έκθεση του Συνήγορου του Πολίτη και της UNICEF στους τομείς της εκπαίδευσης, της ψυχικής υγείας, αλλά και της ενδοοικογενειακής βίας, ανέδειξε ότι τα περιοριστικά μέτρα και ο εγκλεισμός, δημιούργησαν σειρά προκλήσεων, που επηρέασαν σημαντικά τη ζωή και την υγεία των παιδιών.
Το εκπαιδευτικό σύστημα δεν προσαρμόστηκε γρήγορα, τα παιδιά έχασαν την πολύτιμη επαφή και το παιχνίδι με τους φίλους τους και καταγράφηκαν πολλά περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, γεγονότα που οδήγησαν σε μεγάλες αλλαγές στη συμπεριφορά. Το άγχος, η πίεση, η επιθετικότητα και η βία είναι συχνά φαινόμενα. Τα παιδιά μιμούνται τις συμπεριφορές των ενηλίκων. Τα σχολεία είναι ο καθρέφτης της κοινωνίας.
Μια κοινωνία, που αυτός που κλέβει τη σειρά του άλλου είναι μάγκας, που ο δυνατός επιβάλλεται σε όλους, που ο τίμιος δεν επιβραβεύεται, και φυσικά η έλλειψη καλλιέργειας σε κοινωνικές δεξιότητες οδηγεί σε περιστατικά μπούλινγκ, βίας και ανθρωποφαγίας. Ό, τι σπείραμε, θα θερίσουμε. Σημαντικό ρόλο σε όλα αυτά παίζει και η αλόγιστη ενασχόληση με τα έξυπνα κινητά και τα βίαια ηλεκτρονικά παιχνίδια. Οι έφηβοι θεωρούν ότι όλα μπορούν να γίνουν γρήγορα με το πάτημα ενός κουμπιού ή ότι όλα διορθώνονται, αν παίξεις το επίπεδο από την αρχή. Στη ζωή, όμως, τίποτα δεν γίνεται με το πάτημα ενός κουμπιού και όλα έχουν τις συνέπειές τους.
• Πώς μπορούμε να διορθώσουμε τα παραπάνω αλλά και να προετοιμάσουμε τα παιδιά και τους έφηβους του σήμερα, ώστε να αναπτύξουν κοινωνικές δεξιότητες για τον κόσμο του μέλλοντος;
Πιστεύω ότι θα πρέπει, τόσο η οικογένεια, όσο και το εκπαιδευτικό σύστημα να ξε-μάθουν τους τρόπους, που έχουν αποκρυσταλλώσει, για την ανατροφή και εκπαίδευση των παιδιών. Οι αλλαγές που συμβαίνουν στη σύγχρονη εποχή είναι τόσο έντονες, συχνές και εκθετικές, που απαιτούν προσαρμογή των προγραμμάτων σπουδών της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Δεν είναι τυχαίο που πολλές χώρες αναθεωρούν τα προγράμματά τους, ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν αποτελεσματικά στις ανάγκες του πολίτη του 21ου αιώνα. Επιγραμματικά, οι τρεις βασικοί στόχοι της εκπαίδευσης είναι: 1) η κατάκτηση της γνώσης, 2) η καλλιέργεια δεξιοτήτων και 3) η αλλαγή στάσης και συμπεριφοράς. Η γνώση κατακτάται μέσα από τη διαθεματική της προσέγγιση, τη βιωματική μάθηση, την οργάνωση εμπειριών με νόημα για τα παιδιά, τη συνεργασία, την αλληλεπίδραση με τους άλλους και το περιβάλλον, το παιχνίδι και το χιούμορ.
Η γνώση δεν γίνεται κτήμα, δίχως τη συναισθηματική εμπλοκή. Δεν μαθαίνεις κάτι, όταν δεν σου κινεί την περιέργεια· δεν αποκτάς μια δεξιότητα, που δεν σε ενδιαφέρει · δεν αλλάζεις συμπεριφορά, όταν δεν αισθάνεσαι την έκπληξη (θετική ή αρνητική). Είναι σημαντικό τα παιδιά να αναπτύξουν ικανότητες – κλειδιά, που θα τους βοηθήσουν να ανταποκριθούν στις σύγχρονες προκλήσεις, δομώντας, συνάμα, μια κοινωνία πρόνοιας και αξιών. Η εμμονή της χώρας στις ακαδημαϊκές γνώσεις, οδηγεί σε μεγάλη προσκόλληση στα γνωστικά αντικείμενα. Η καλλιέργεια των ήπιων δεξιοτήτων, όπως: η επικοινωνία, η αποτελεσματική διαχείριση χρόνου, η επίλυση προβλημάτων, η αυτεπίγνωση, η διαχείριση άγχους, οι επικοινωνιακές δεξιότητες, η συνεργασία, η δημιουργική σκέψη, η προσαρμοστικότητα, η ηθική, η κριτική σκέψη και η ικανότητα λήψης αποφάσεων έχουν μεγάλη σημασία για την κοινωνική συνοχή και καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την ικανότητα καινοτομίας μιας χώρας. Με την καλλιέργεια των ήπιων δεξιοτήτων επιτυγχάνεται η αλλαγή στάσης και συμπεριφοράς. Πρέπει να αναπτύξουμε τα φυσικά ταλέντα των παιδιών και να επενδύσουμε στην καλλιέργεια της δημιουργικότητάς τους.
• Ποιο πλαίσιο μπορεί να υποστηρίζει μορφές μάθησης που θα καλλιεργούνται οι ήπιες δεξιότητες;
Γίνεται μια προσπάθεια από το εκπαιδευτικό σύστημα, όσον αφορά στις ήπιες δεξιότητες, αλλά κατά τη γνώμη μου είναι μηδαμινή, σε σχέση με τους εκθετικούς ρυθμούς εξέλιξης της εκπαίδευσης των μηχανών, της επιστήμης των δεδομένων, της βιοτεχνολογίας και της Τεχνητής Νοημοσύνης. Απαιτούνται δυναμικότερες λύσεις, διαφορετικά θα δημιουργήσουμε ενήλικες, που δεν θα διαθέτουν δεξιότητες, όπως αυτής της συνεργατικότητας, με ένα απόθεμα γνώσης, που δεν θα είναι επίκαιρο και με συμπεριφορές, όπου ο νόμος του ισχυρού θα ισχύει πάντα. Αυτό όμως δεν είναι πολιτισμός. Πρέπει να μάθουμε στα παιδιά πώς να μαθαίνουν, αλλά και να ξεμαθαίνουν, ώστε να ανακαλύπτουν νέες οπτικές της πραγματικότητας. Αυτό απαιτεί την καλλιέργεια της δημιουργικής σκέψης. Ο ανθρώπινος κόσμος είναι πλασμένος από τον ίδιο μας το νου. Οι σκέψεις μας, τα συναισθήματά μας και οι εμπειρίες μας δεν προσλαμβάνουν, απλά τον κόσμο, αλλά δημιουργούν νέες ιδέες για αυτόν, τον ερμηνεύουν από την αρχή, προκειμένου να του δώσουν νέο νόημα. Η δημιουργικότητα είναι αρωγός της εξέλιξης. Οι νέες οπτικές συντρίβουν τις πρότερες ιδέες και βεβαιότητες και έτσι ξεκινά η διαδικασία των πολιτισμικών αλλαγών και της προόδου. Επίσης, οι τρόποι μάθησης πρέπει να διαθέτουν νόημα για τα παιδιά. Στα εκπαιδευτικά προγράμματα, που γίνονται στο Μουσείο επιδιώκω την εκπαίδευση μέσω της τέχνης. Η τέχνη επηρεάζει τον ψυχισμό όλων μας. Μέσα από τη διερεύνηση, τον προβληματισμό, την επικοινωνία και τα εκθέματα καλλιεργούμε τη δημιουργικότητα, την καινοτομική σκέψη και την επίλυση προβλήματος.
Το μουσείο, άλλωστε είναι ένας μανθάνοντας οργανισμός, που συνεχώς ανανεώνει τη γνώση του και αυτό γίνεται και μέσα από τους επισκέπτες του. Κατά τη γνώμη μου, ο εκπαιδευτικός επανασχεδιασμός καθίσταται αναγκαίος, προς απάντηση της παρούσας πραγματικότητας.
• Μιλάτε για μια επανάσταση της δημιουργικότητας; Είναι τελικά μια εκπαιδευτική, κοινωνική ή πολιτισμική επανάσταση;
Μάλλον πρόκειται για μια ανθρωπιστική επανάσταση, όπου η ηθική θα διατρέχει ακόμη και το άβατο της τεχνολογίας. Είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό ότι κάθε τεχνολογική καινοτομία που δεν επιδιώκει το γενικότερο καλό και δεν προσφέρει στην ουσιαστική πρόοδο της κοινωνίας, θα πρέπει να αξιολογείται αυστηρά και να απορρίπτεται. Κι αυτό απαιτεί πολίτες οπλισμένους με κριτική και δημιουργική σκέψη, που διαθέτουν το σθένος να απορρίψουν, ό, τι μελλοντικά θα προκαλέσει προβλήματα για χάρη του κέρδους. Το ανθρώπινο κεφάλαιο είναι το πνευματικό κεφάλαιο κι ο θησαυρός που διαθέτει κάθε χώρα. Όσο πιο σύνθετος γίνεται ο κόσμος, τόσο πιο δημιουργικοί πρέπει να γίνονται οι άνθρωποι, ώστε να ανταποκριθούν στις προκλήσεις του. Η θέση τους σε αυτό το περιβάλλον, θα εξαρτηθεί από την προσαρμοστική τους ικανότητα, που απαιτεί ευελιξία στο μυαλό, ικανότητα λήψης αποφάσεων και επίλυσης προβλημάτων, διαίσθηση και καλλιτεχνική αίσθηση, δηλαδή με μια λέξη, δημιουργικότητα, η οποία θα αποτελεί την ουσιαστική μελλοντική ικανότητα για ολόκληρο το ανθρώπινο είδος.τους.
