Πόσο μάταιο είναι να προσπαθούμε για μια καλύτερη χρήση των υδατικών μας πόρων, όταν δεν γνωρίζουμε πόσοι αντλούν νερό, από πού και πόσο; Τα παραδείγματα των περιοχών που αντιμετωπίζουν οξύ υδατικό πρόβλημα (και) επειδή η γη τους έχει μετατραπεί σε «σουρωτήρι» από τις ανεξέλεγκτες ιδιωτικές γεωτρήσεις είναι πολλά: αργολικό πεδίο, θεσσαλικός κάμπος, νησιά του Αιγαίου. Και δυστυχώς, όπως όλα δείχνουν, οι κινήσεις της Πολιτείας για να καταγράψει τις γεωτρήσεις τα τελευταία χρόνια πέφτουν στο κενό. Ενα νέο πρόγραμμα παρακολούθησης και μια νέα νομοθεσία έρχονται να επανεκκινήσουν την προσπάθεια, χωρίς ιδιαίτερη φιλοδοξία.
Η σημερινή Παγκόσμια Ημέρα Νερού βρίσκει τη χώρα μας να πασχίζει για την εφαρμογή της Οδηγίας 2000/60 για τη διαχείριση των υδάτων, έχοντας χάσει κάθε προθεσμία του χρονοδιαγράμματος. Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο έλεγχος των γεωτρήσεων. Η τελευταία προσπάθεια έγινε το 2011 από την Ειδική Γραμματεία Υδάτων: η νέα διαδικασία για τη χορήγηση αδειών για τα «υφιστάμενα δικαιώματα χρήσης νερού» ήταν ένα «παράθυρο» για τη νομιμοποίηση των εκατοντάδων χιλιάδων παράνομων γεωτρήσεων (η προηγούμενη νομοθεσία είχε γίνει το 2005). Σύμφωνα με το νομοθέτημα, όλες οι αρδευτικές γεωτρήσεις έπρεπε να δηλωθούν έως το τέλος του 2011 και οι υπόλοιπες έως τον Ιούνιο του 2012.
Σχεδόν τρία χρόνια αργότερα, η διαδικασία έχει πάρει πέντε παρατάσεις (η τελευταία έληξε τον Ιανουάριο) και έχει τροποποιηθεί αρκετά, προκειμένου να διευκολυνθούν κυρίως οι αγρότες, που είναι και ο κύριος στόχος της προσπάθειας, να δηλώσουν τις γεωτρήσεις τους. Τι αποτελέσματα είχε η προσπάθεια; Στις περισσότερες περιοχές, η ανταπόκριση ήταν μικρή. «Λάβαμε περίπου 4.000 αιτήσεις που αντιπροσωπεύουν τελικά ένα πολύ μικρό μέρος των υδροληψιών», λέει στην «Κ» ο κ. Ηλίας Νόκας, διευθυντής Υδάτων στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου. «Ειδικά στα Δωδεκάνησα και δη στα μεγάλα νησιά, όπως η Ρόδος και η Κως, δεν έχει δηλωθεί ούτε το 1% των γεωτρήσεων. Στις Κυκλάδες υπήρχε μια πιο σοβαρή αντιμετώπιση, καθώς δηλώθηκε περίπου το ένα τρίτο του εκτιμώμενου αριθμού των γεωτρήσεων». Λιγοστά ήταν τα αποτελέσματα και στη Θεσσαλία. «Πρέπει να έχουν υποβληθεί περί τις 1.000 αιτήσεις σε εκτιμώμενο σύνολο 20.000», λέει στην «Κ» ο κ. Γρηγόρης Σουλιώτης, διευθυντής Υδάτων στη Θεσσαλία. «Νομίζω πάντως ότι μέχρι το τέλος της άνοιξης θα συνεχιστεί η προσέλευση».
Στην Κρήτη πάνε καλά
Σε κάποιες περιοχές, πάντως, τα αποτελέσματα ήταν ενθαρρυντικά. «Μέχρι στιγμής έχουμε δεχθεί περί τις 5.000 αιτήσεις σε όλη την Κρήτη και υπολογίζουμε ότι πρέπει να πλησιάζουμε τον πραγματικό αριθμό των γεωτρήσεων στο νησί», λέει στην «Κ» ο κ. Μαρίνος Κριτσωτάκης, διευθυντής Υδάτων στην Περιφέρεια Κρήτης. «Η Αποκεντρωμένη Διοίκηση έβαζε συνεχώς ανακοινώσεις στις τοπικές εφημερίδες, στους δήμους, κάναμε ενημερώσεις στα χωριά. Αν δηλώσει ο γείτονάς σου τη γεώτρηση, το πιθανότερο είναι να το κάνεις και εσύ».
Πριν από λίγο καιρό, η Ειδική Γραμματεία Υδάτων ανακοίνωσε ότι ανέθεσε στο ΙΓΜΕ μέσω κοινοτικής χρηματοδότησης ένα πρόγραμμα καταγραφής των γεωτρήσεων. «Θα καταγράψουμε όλες τις γεωτρήσεις, και τα ποιοτικά και ποσοτικά στοιχεία που θα συλλεχθούν θα δημιουργήσουν το πρώτο εθνικό μητρώο υδρογεωτρήσεων έως το τέλος του 2015», λέει στην «Κ» ο υπεύθυνος του προγράμματος, υδρογεωλόγος Παν. Σαμπατακάκης. «Η εκτίμηση του ΙΓΜΕ είναι ότι όλες οι γεωτρήσεις, νόμιμες και παράνομες, φθάνουν τις 200.000. Μια πρώτη απογραφή έχει γίνει από το ΙΓΜΕ με προγράμματα των τριών πρώτων κοινοτικών πλαισίων. Θα προσθέσουμε και επιτόπιους ελέγχους για να αποκτήσουμε πλήρη εικόνα». Πάντως η κριτική που έχει δεχθεί το πρόγραμμα δεν είναι αμελητέα. Το Συνδικάτο ΙΓΜΕ εκτίμησε ότι στόχος του προγράμματος είναι απλά η καταγραφή των παράνομων γεωτρήσεων προκειμένου να επιβληθούν πρόστιμα και πως το έργο είναι τόσο υποτιμολογημένο που «δεν βγαίνει». «Οποιοι σχεδιάζουν αυτά τα προγράμματα είναι εκτός πραγματικότητας», λέει ο κ. Νόκας. «Επειδή έχουμε κάνει αυτή τη δουλειά και γνωρίζουμε, κανονικά πρέπει να καθίσουν μία βδομάδα σε κάθε χωριό της χώρας. Με ποιο προσωπικό, ποια χρήματα και σε πόσο χρόνο θα γίνει αυτό;».
Τι προβλέπεται για άδειες και πρόστιμα
Μία νέα ιαδικασία για τη δήλωση των γεωτρήσεων, αλλά και γενικά για κάθε έργο αξιοποίησης υδάτων, έθεσε σε διαβούλευση προ δύο εβδομάδων η Ειδική Γραμματεία Υδάτων. Σύμφωνα με το νέο πλαίσιο, οι αιτήσεις για άδεια θα κατατίθενται στους δήμους και θα εκδίδονται από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση. Ολοι όσοι λαμβάνουν άδεια θα πρέπει να τοποθετήσουν στη γεώτρηση μετρητή ή υδρόμετρο. Οι παράνομες γεωτρήσεις πάντως θα αντιμετωπίζονται κατά τη δήλωσή τους ως νέες υδροληψίες, έπειτα από την καταβολή προστίμου. Το σχέδιο κοινής υπουργικής απόφασης αφορά τον ορισμό των κατηγοριών αδειών χρήσης και εκτέλεσης έργων αξιοποίησης υδάτων. Οπως αναφέρει:
Δεν απαιτείται άδεια χρήσης νερού για ανενεργές πηγές υδροληψίας, όπως τα παλιά πηγάδια (τα οποία ωστόσο πρέπει να σφραγίζονται), για την άντληση νερού από υπό κατασκευή κτίριο, για οικιακά συστήματα γεωθερμίας. Η διάταξη αφήνει ένα περιθώριο να αποφύγουν την αδειοδότηση όσοι έχουν μικρές γεωτρήσεις ή πηγάδια (που θα δηλώνονται ως έχοντα μικρή παροχή ύδατος).
Οι άδειες εκδίδονται από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση, όμως οι αιτήσεις υποβάλλονται στους δήμους.
Δεν υπάρχει συγκεκριμένη χρονική διάρκεια ισχύος των αδειών. Ωστόσο ο γ.γ. της Αποκεντρωμένης Διοίκησης μπορεί να θέτει περιορισμούς. Η επιτρεπόμενη απολήψιμη ποσότητα καθορίζεται από τις κατά τόπους διευθύνσεις Υδάτων.
Αξιοσημείωτο είναι πως όταν μια περιοχή καλύπτεται από συλλογικό δίκτυο, δεν επιτρέπεται η χορήγηση νέων αδειών.
Τα πρόστιμα για παράνομη χρήση νερού ή απόληψη μεγαλύτερης ποσότητας από αυτή που ορίζει η άδεια κυμαίνονται από 500 ευρώ έως 3.000 ευρώ.
Τα νέα μεγάλα έργα (κατηγορίας Α) πρέπει να έχουν απόφαση έγκρισης περιβαλλοντικών όρων.
Τα νέα, μεσαία σε μέγεθος έργα (κατηγορίας Β) εκδίδουν μόνο άδεια χρήσης νερού, χωρίς να χρειάζονται ούτε καν τις πρότυπες περιβαλλοντικές δεσμεύσεις (που ούτως ή άλλως είναι μια διαδικασία υπεύθυνης δήλωσης).
Τα υφιστάμενα έργα και των δύο κατηγοριών που αφορούν σε απολήψεις από επιφανειακά και υπόγεια νερά δεν χρειάζονται περιβαλλοντική αδειοδότηση. Με άλλα λόγια δίνεται «συγχωροχάρτι» όποια και αν είναι η απολήψιμη ποσότητα ή η χρήση του νερού.
Το σχέδιο κοινής απόφασης των υπουργείων Περιβάλλοντος, Αγροτικής Ανάπτυξης, Ανάπτυξης και Εσωτερικών είχε τεθεί σε δημόσια διαβούλευση μέχρι προχθές.
