Η νησιωτικότητα και τα νησιά έχουν γίνει κατά καιρούς αντικείμενο διατάξεων στις διαδοχικές τροποποιητικές Συνθήκες καθώς και ειδικής μνείας σε Πρωτόκολλα ή Δηλώσεις που τις συνοδεύουν.
Του Γιώργου Κρεμλή*
Στη Συνθήκη για τη λειτουργία της ΕΕ (ΣΛΕΕ) σχετικές αναφορές γίνονται στο κεφάλαιο της Πολιτικής Συνοχής (άρθρ. 174) και στο κεφάλαιο για τα Διευρωπαϊκά δίκτυα (άρθρ. 170 παρ. 2) καθώς και στη Δήλωση 33. Αναφορά – στα ιταλικά όμως νησιά – γίνεται και στη Δήλωση 49 για την Ιταλία.
Εξάλλου, το άρθρο 349 ΣΛΕΕ διευκρινίζει την έννοια της νησιωτικότητας και βέβαια της γεωγραφικής απομόνωσης για τις εξόχως απόκεντρες περιοχές (Outermost Regions) και παραθέτει ενδεικτικά μέτρα αντιμετώπισης του προβλήματος τα οποία θα μπορούσαν κατ´αναλογία να εφαρμοστούν και για τον Ευρωπαϊκό νησιωτικό χώρο και την Κύπρο*.
Η ένταξη για πρώτη φορά στη ΣΛΕΕ της αρχής της εδαφικής συνοχής (άρθρ. 4 παρ. 2, άρθρ. 174) ισχυροποιεί το επιχείρημα ενασχόλησης με το θέμα, ιδίως αν λάβει κανείς υπόψη του και τη γενικότερη γεωγραφική απομόνωση της Ελλάδας και της Κύπρου αλλά και την οικονομική κρίση.
Σε αντίθεση με τα υπερπόντια γαλλικά διαμερίσματα (βλ. άρθρο 349 ΣΛΕΕ) τα οποία τα τελευταία πέντε χρόνια αποτέλεσαν αντικείμενο ειδικών ανακοινώσεων της Επιτροπής, σχετική ανακοίνωση δεν υπήρξε για το νησιωτικό χώρο της ΕΕ, ο οποίος περιλαμβάνει δυο νέα κράτη μέλη νησιά, Κύπρο και Μάλτα, αλλά και αρκετά μεγάλα και μικρά νησιά.
Τα νησιά λόγω της γεωγραφικής τους απομόνωσης είναι αποκομμένα από τον κορμό της ενιαίας εσωτερικής αγοράς και στερούνται των πλεονεκτημάτων που η σύνδεση με αυτήν συνεπάγεται. Η γεωγραφική τους απομόνωση επιβαρύνει υπέρμετρα τις εισαγωγές και τις εξαγωγές και πολλές φορές δεν επιτρέπει καν τη μεταφορική τους σύνδεση υπό καθεστώς ελεύθερου ανταγωνισμού.
Εξάλλου, παρά τη σχετική αναφορά στο κεφάλαιο των διευρωπαϊκών δικτύων, τα νησιά δεν μπόρεσαν καθόλου να επωφεληθούν από τα δίκτυα αυτά από πλευράς μεταφορών, ενέργειας ή τηλεπικοινωνιών. Σε αντίθεση λχ. με τα νησιά της Δανίας που συνδέθηκαν με την ηπειρωτική Ευρώπη με γέφυρες και αποτελούν έτσι μέρος της ενιαίας εσωτερικής αγοράς, η Κύπρος λχ. αλλά και η Μάλτα, η Κορσική ή η Κρήτη κλπ. δεν μπορούν να συνδεθούν με το κορμό της ΕΕ, λόγω της μεγάλης απόστασης που τους χωρίζει.
Υπό το πρίσμα αυτό η θεσμοθέτηση του ‘μεταφορικού ισοδύναμου’ με δυνατότητα χρησιμοποίησης πόρων της ΕΕ, και η έκδοση ειδικής ανακοίνωσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για ειδικό καθεστώς κρατικών ενισχύσεων μπορούν να αντισταθμίσουν το μειονέκτημα (handicap) της απομόνωσης.
Επιπλέον, η εφαρμογή της νομοθεσίας της ΕΕ στα νησιά έχει συνήθως μεγαλύτερο κόστος και είναι καταρχήν πιο δύσκολη λόγω του μικρού πληθυσμού τους, της έλλειψης οικονομιών κλίμακας, και γενικότερα λόγω των δομικών και διαθρωτικών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν.
Θα πρέπει λοιπόν να προβλέπονται κατά περίπτωση ειδικές ρήτρες παρέκκλισης για τα νησιά. Αναγκαία είναι επίσης στο πλαίσιο αυτό και η ανάδειξη του θέματος της «ενεργειακής απομόνωσης» («energy isolation from the European networks») και η αντιμετώπισή του. Πρόσφατη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής** για την ενεργειακή εξάρτηση θεωρεί, εκ προοιμίου, ότι η Κύπρος και η Μάλτα είναι τα δύο πιο ευπαθή Κράτη Μέλη λόγω νησιωτικότητας και ενεργειακής απομόνωσης. Είναι προφανές ότι η κατάστασή τους είναι αντίστοιχη με αυτήν των ελληνικών νησιών.
Πρόταση παραγράφου για τα Συμπεράσματα του τελευταίου Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της ελληνικής Προεδρίας:
Καλείται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εκπονήσει ολοκληρωμένη στρατηγική αειφόρου ανάπτυξης των νησιών, συμπεριλαμβανομένων των κρατών νησιών, που αφενός θα καταγράφει και αναλύει τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και αφετέρου θα προτείνει συγκεκριμένες λύσεις για την επίλυσή τους.
Η στρατηγική αυτή θα συνδεθεί με τη Στρατηγική 2020 της ΕΕ, που πρόκειται να αναθεωρηθεί, και θα αποτελέσει εξειδίκευσή της για το νησιωτικό χώρο.
Στο πλαίσιό της θα πρέπει να εξετασθεί:
1) η επέκταση ή προσαρμογή των διευρωπαϊκών δικτύων στα νησιά, συμπεριλαμβανόμενου του ´´μεταφορικού ισοδύναμου”
2) ειδικό καθεστώς στους κανονισμών των Διαρθρωτικών και των Επενδυτικών Ταμείων (ESI Funds) της ΕΕ, για τις νησιωτικές περιοχές ή/και τα νησιά που θα τροποποιεί ή εξειδικεύει τους κανονισμούς που πρόσφατα εγκρίθηκαν
3) ειδικό καθεστώς κρατικών ενισχύσεων
4) ειδικό φορολογικό καθεστώς και μειωμένοι συντελεστές ΦΠΑ
5) δυνατότητα ειδικών οικονομικών ζωνών
6) ρήτρα νησιωτικότητας στα νέα νομοθετήματα της ΕΕ και ειδική αναφορά στα νησιά στις εκθέσεις αξιολόγησης επιπτώσεων (impact assessment reports) που συνοδεύουν κάθε νέα νομοθετική πρωτοβουλία της ΕΕ
7) εξέταση κάθε άλλης δυνατότητας με βάση τις υπάρχουσες ειδικές νομικές βάσεις ή πρόταση ανάληψη νέας δράσης με βάση γενικές εξουσιοδοτικές διατάξεις
8) στήριξη κατά προτεραιότητα των έργων κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος (PCIs) που συνδέονται κυρίως με την Κύπρο και την Κρήτη καθώς και άλλων που μπορούν στο μέλλον να καλύψουν και τα ελληνικά νησιά.
Τα οκτώ αυτά σημεία είναι καλό να μνημονευθούν σε παράρτημα των Συμπερασμάτων ώστε να δεσμεύσουν την Επιτροπή ως προς το περίγραμμα της Στρατηγικής που θα κληθεί να εκπονήσει.
Η ιταλική Προεδρία, κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2014, να κληθεί να αξιολογήσει την πρόοδο και να κάνει το follow up.
*Ο Γιώργος Κρεμλής είναι Διευθυντικό στέλεχος στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή
* Δήλωση όσον αφορά το άρθρο 174 ΣΛΕΕ. Η Διάσκεψη θεωρεί ότι η αναφορά του άρθρου 174 στις «νησιωτικές περιοχές μπορεί να περιλαμβάνει και νησιωτικά κράτη στο σύνολό τους εφόσον ικανοποιούνται τα αναγκαία κριτήρια»
** «European Commission, Brussels, 7 November 2012, ECFIN/B4 «Member States ´ Energy Dependence An Indicator- Based Assessment». (kendrodexia.gr)
