Πριν λίγες μέρες ο Πρόεδρος της ΕνΠΕ, Γιώργος Χατζημάρκος (περιφερειάρχης Νοτίου Αιγαίου), υπέγραψε μνημόνιο συνεργασίας με το Δημήτρη Παπαστεργίου, Υπουργό Ψηφιακής Διακυβέρνησης της Ελλάδας, για τις ψηφιακές περιφέρειες ( digital regions). Μια εξαιρετική πολιτική πρωτοβουλία που θα απογειώσει την αναπτυξιακή λειτουργία των περιφερειών και θα συμβάλλει στην ενίσχυση της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης της χώρας.
Αποδίδοντας τα εύσημα για αυτή την τόσο σημαντική πρωτοβουλία, δράττομαι τις ευκαιρίας να καταθέσω κάποιες σκέψεις με αφορμή το πρόσφατο περιστατικό στην πολεοδομία της Ρόδου, άλλο ένα φαινόμενο διαφθοράς από δημόσιους λειτουργούς που αναδεικνύει την «ευαλωτότητα» της δημόσιας διοίκησης που σύμφωνα με τα περιστατικά που βλέπουν το φως της δημοσιότητας δεν είναι αμελητέα.
Ως εκ τούτου, σε καμία περίπτωση δεν έχω την πρόθεση να μετατραπώ σε λαϊκό δικαστή καθώς σε ένα ευνομούμενο κράτος η δικαιοσύνη θα αναλάβει να διαλευκάνει αυτή την υπόθεση και να αποφανθεί ανάλογα για αυτό το περιστατικό. Αυτό που έχει αξία είναι η αντιμετώπιση τέτοιων φαινομένων με προληπτικές αλλά και ελεγκτικές πολιτικές σε νευραλγικούς τομείς της δημόσιας διοίκησης που έχουν άμεση σχέση με τον πολίτη καθώς σε περιόδους κρίσεων, η αναζήτηση αιτιών και λύσεων αποκτά ιδιαίτερη σημασία.
Η αντιμετώπιση της διαφθοράς στο εγγύτερο προς τον πολίτη επίπεδο διακυβέρνησης ( δήμος) όπου οι διαπροσωπικές σχέσεις αποτελούν ένα καθοριστικό παράγοντα απαιτεί παρεμβάσεις βραχυπρόθεσμες και μεσοπρόθεσμες.
Οι μεταβλητές που πρέπει να ληφθούν υπόψη σε αυτή την εξίσωση είναι οι εξής: (1) η διαπροσωπική σχέση πολίτη-δημόσιου λειτουργού, (2) η αδυσώπητη γραφειοκρατία με τα πολλά παράθυρα, ερμηνείες και αλλαγές, και (3) η απουσία ελεγκτικών μηχανισμών και αξιολόγησης των παρεχόμενων υπηρεσιών ( ex-ante και ex post).
Επομένως, η λύση της αντιμετώπισης της διαφθοράς βρίσκονται ακριβώς στην αντιμετώπιση αυτών των μεταβλητών: στην ψηφιοποίηση όλων των διαδικασιών και στον απογαλακτισμό της διαπροσωπικής σχέσης του πολίτη-δημόσιου λειτουργού. Η διαφάνεια στις ψηφιακές υπηρεσίες της τοπικής αυτοδιοίκησης είναι απαραίτητη για να διασφαλιστεί ότι οι πολίτες έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες και ότι οι διαδικασίες είναι αδιαφανείς και δίκαιες. Μία σημαντική πρωτοβουλία σε κεντρικό επίπεδο είναι η Ενιαία Εθνική Πύλη (gov.gr) , ένα κεντρικό σημείο για την παροχή ψηφιακών υπηρεσιών, αυξάνοντας τη διαφάνεια και τη διευκόλυνση των συναλλαγών μεταξύ του πολίτη και της δημόσιας διοίκηση
Στο πλαίσιο του μετασχηματισμού της λειτουργίας των ΟΤΑ σε έξυπνες πόλεις ( smart cities) μπορούν να υποστηριχθούν με την ψηφιοποίηση και αξιοποίηση της Τεχνητής Νοημοσύνης προκειμένου να επιλύσουν ζητήματα καθημερινότητας, μεταξύ των οποίων είναι βελτίωση της εξυπηρέτησης των πολιτών Με το πρόγραμμα “Ψηφιακός Μετασχηματισμός 2021-2027”, αλλά και πολλά άλλα χρηματοδοτικά εργαλεία αυτή η διαδικασία μπορούν οι πόλεις να μετατραπούν σε Smart Cities, βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής των κατοίκων.
Να τονιστεί πως η ψηφιοποίηση αποτελεί μια χρηστική διαδικασία που σε καμία περίπτωση δεν αντικαθιστά τον άνθρωπο. Αντιθέτως, συμβάλλει στην αποτελεσματικότερη παραγωγική διαδικασία της δημόσιας διοίκησης καθώς συμβάλλει στην ελάφρυνση του μεγάλου όγκου δουλειάς που σαφώς οφείλεται αφενός στην υποστελέχωση υπηρεσιών και αφετέρου στη δαιδαλώδη γραφειοκρατία που πρέπει να απλοποιηθεί. Αποτέλεσμα αυτών των συνθηκών είναι σε κάποιες περιπτώσεις η δημιουργία «συστημάτων διευκόλυνσης» των πολιτών για την επίσπευση διαδικασιών ( π.χ αδειοδοτήσεων) και επίλυσης προβλημάτων ( π.χ η διαγραφή προστίμων για αυθαιρεσίες, κλπ) . Σε καμία περίπτωση ουδείς δικαιολογεί αυτές τις διαδικασίες, όπως ουδείς δεν πρέπει να πέφτει στην παγίδα της «ανθρωποφαγίας» και να γενικεύει αυτά τα περιστατικά θεωρώντας πως όλοι οι δημόσιοι λειτουργεί είναι διεφθαρμένοι. Είναι άδικο!
Στόχος πρέπει να είναι η θωράκιση της τοπικής αυτοδιοίκησης με ένα ρυθμιστικό πλαίσιο διακυβέρνησης που θα δημιουργεί μια δυναμική για μια βιώσιμη ανάπτυξη αποκαθιστώντας την εμπιστοσύνη των πολιτών έχοντας ως αφετηρία τα εξής:
(α) Απρόσκοπτη λειτουργία των υπηρεσιών με διαφάνεια, κανόνες με τη χρήση εργαλείων ψηφιακής διακυβέρνησης και κατάλληλα εκπαιδευμένων υπαλλήλων
(β) Δικαιοσύνη στη διαδικασία λήψης αποφάσεων
(γ) Σαφείς κανόνες που αποτρέπουν αυθαιρεσίες, την πάταξη της γραφειοκρατίας και την σταθερότητα του θεσμικού πλαισίου
(δ) Ελεγκτικούς μηχανισμούς για την πρόληψη παρατυπιών/παρανομιών.
Ενδεικτικά κατατίθενται κάποιες προτάσεις για την αντιμετώπιση της διαφθοράς σε τοπικό επίπεδο
1. Ψηφιοποίηση διαδικασιών
Ö Chatbots: Μειώνουν την διαπροσωπική επαφή (κρίσιμο παράγοντα διαφθοράς) και αυτοματοποιούν υποβολές εγγράφων. Τα chatbots δεν αντικαθιστούν τον άνθρωπο, αλλά συμβάλλουν στην απρόσκοπτη λειτουργία μιας υπηρεσίας , αποτρέποντας ευκαιρίες για ατασθαλίες και καθυστερήσεις.
Ö Διαφάνεια : Χρήση τεχνητής νοημοσύνης για αξιολόγηση ex-ante/ex-post υπηρεσιών, όπως η διαχείριση πολεοδομικών αδειών. Ψηφιακά συστήματα καταγράφουν κάθε βήμα διαδικασίας, αποτρέποντας «κενά» για ατασθαλίες.
2. Ελεγκτικοί μηχανισμοί και ρυθμιστική λειτουργία
Αξιολόγηση υπηρεσιών: Εφαρμογή αξιοκρατικών κριτηρίων για την τοποθέτηση και απόδοση υπαλλήλων, πέρα από την ποσότητα εργασιών.
Επιτήρηση: Εισαγωγή απρόβλεπτων ελέγχων και διαφάνειας σε διαδικασίες (π.χ. διαδικτυακές πλατφόρμες υποβολής καταγγελιών).
3. Ηθική και ευθύνη
Ήθος δημόσιων λειτουργών: Η αξιοπρέπεια και ο όρκος δεν αντικαθίστανται από τεχνολογία, αλλά ενισχύονται με δια βίου εκπαίδευση και κουλτούρα αδιαφάνειας.
Ρόλος του πολίτη: Αντίσταση σε εκβιασμούς και χρήση επίσημων καναλιών καταγγελιών (π.χ. Εσωτερικών Υποθέσεων).
Συνοψίζοντας, δυο είναι τα σημαντικά δεδομένα που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη:
1ο) Η αξιοποίηση της ψηφιακής διακυβέρνησης ως μια σημαντική συνιστώσα για τη ρυθμιστική διακυβέρνηση των ΟΤΑ και
2ο) Η ηθική και κοινωνική ευθύνη (πολίτη και λειτουργού) ως το κλειδί για μια ευνομούμενη κοινωνία.
Άλλωστε, «Η πολιτική αρετή δεν είναι μόνο προσωπική, αλλά και κοινωνική ευθύνη» (Αριστοτέλης, Πολιτικά).
Δρ Ελευθερία Φτακλάκη
Διεθνολόγος
