Στις 23 Ιουλίου θυμόμαστε την τραγική ημέρα του 1944 που εκτοπίστηκε η Εβραϊκή Κοινότητα της Ρόδου και δολοφονήθηκε σχεδόν εξ ολοκλήρου στα στρατόπεδα συγκέντρωσης
Φωτογραφία: Δέκα Εβραίοι της Ρόδου που επέζησαν του Ολοκαυτώματος σε στρατόπεδο προσφύγων. Από αριστερά: Alberto Levy, Jack Hasson, Victor Hasson, Samuel Modiano, Eliezer Sourmani, Pepo Cordoval, Jack Cordoval, Joseph Cone, Ner Alhadeff and Joseph Hasson. (Ostia, Italy, 1946).
Ηλίας Μεσσίνας*
Η εγκατάσταση των Εβραίων στη Ρόδο χρονολογείται από την Ελληνιστική περίοδο (Μακαβ. 15:23) . Πολύ αργότερα, αναφέρεται εβραϊκή κοινότητα στη Ρόδο από τον ραβίνο περιηγητή Βενιαμίν από την Τουδέλη της Ισπανίας, που επισκέφθηκε το νησί το 1116 και ανέφερε ότι ζούσαν περίπου 400 Εβραίοι. Τον 15ο αιώνα η εβραϊκή συνοικία στα νοτιοανατολικά της πόλης πλήτεται από σεισμούς και τους πολέμους μεταξύ Ιωαννιτών και Οθωμανών. Τον 16ο αιώνα με την άφιξη Σεφαραδιτών Εβραίων, κυρίως από την Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη, αλλά και από τη Θεσσαλονίκη, ο αριθμός των Εβραίων στη Ρόδο ξεπέρασε τους 2000. Στη Ρόδο λειτουργούσαν έξι συναγωγές και ραβινικές σχολές, δίνοντας εξέχουσα θέση στην Εβραϊκή Κοινότητα. H κοινότητα ανέπτυξε και σημαντική οικονομική δραστηριότητα με το εμπόριο υφασμάτων και μεταξιού και άλλες ασχολίες όπως ραβίνοι, γιατροί, οπλουργοί, τεχνίτες, βιβλιοδέτες, αλιείς και υφαντές. Το 1941 ζούσαν στη Ρόδο 1800 περίπου Εβραίοι που εκτοπίστηκαν στις 23 Ιουλίου με προορισμό πρώτα το Χαϊδάρι και τελικά το Άουσβιτς. Μόνο 151 Ροδίτες Εβραίοι επέζησαν.
Η Ιστορία του Ολοκαυτώματος στη Ρόδο δεν διαφέρει από την πλειοψηφία των πόλεων σε όλη την Ελλάδα. Όμως, θα μπορούσε να είχε γραφτεί διαφορετικά. Όπως, παραδείγματος χάριν, γράφτηκε στη Ζάκυνθο.
Στις 9 Ιουνίου 1944, ένα μήνα πριν τον εκτοπισμό των Εβραίων της Ρόδου, ξεκίνησε ο εκτοπισμός των Εβραίων της Κέρκυρας βάσει του σχεδίου των κατακτητών ναζί, ενώ ακολούθησαν αντισημιτικά άρθρα ότι το νησί ‘καθάρισε από τους Εβραίους’ και η λεηλασία των εβραϊκών περιουσιών, καταστημάτων και αποθηκών των εκτοπισμένων. Αντίθετα όμως από την Κέρκυρα, στη γειτονική Ζάκυνθο, η Ιστορία πήρε διαφορετική τροπή. Χάρις στον ηρωϊσμό δύο πραγματικών ηγετών – του δημάρχου Λουκά Καρρέρ και του Μητροπολίτη Ζακύνθου Χρυσοστόμου Δημητρίου – που αρνήθηκαν να συνεργαστούν με τους κατακτητές ναζί και με τη συμπαράσταση όλων – ΟΛΩΝ ανεξαιρέτως! – των γενναίων κατοίκων του νησιού, το κεφάλαιο ‘Ολοκαύτωμα στη Ζάκυνθο’ δεν ακολούθησε η λέξη ‘δολοφονία’, αλλά ‘σωτηρία των 275 Εβραίων της Ζακύνθου’.
Η διαφορά μεταξύ της Ρόδου και της Ζακύνθου, είναι στο γεγονός ότι η ηγεσία – θρησκευτική και πολιτική – του νησιού δεν λειτούργησε με βάση αντισημιτικές προκαταλήψεις, στερεότυπα και το οικονομικό συμφέρον. Λειτούργησε με βάση τη λογική και την ανθρωπιά. Πάρολο που η Ζάκυνθος βρισκόταν υπό ναζιστική Κατοχή, όπως η Ρόδος και ολόκληρη η ελληνική επικράτεια, εντούτοις, κατάφερε χωρίς καμμία προκατάληψη, να αντιμετωπίσει τον πανίσχυρό τότε κατακτητή, με ηρωϊσμό και αυταπάρνηση. Με ανθρωπιά και λογική. Με σεβασμό προς τον άνθρωπο ανεξαρτήτου θρησκείας.
Και ενώ τιμούμε σήμερα τη μνήμη των θυμάτων του Ολοκαυτώματος στη Ρόδο, που δολοφονήθηκαν εξαιτίας του αντισημιτισμού πριν από 80 χρόνια, ο αντισημιτισμός βρίσκεται σε έξαρση για άλλη μια φορά. Το συγκλονιστικό και άκρως επίκαιρο άρθρο του Χρήστου Χωμενίδη στα ΝΕΑ στις 15 Οκτωβρίου 2023, μόλις μία εβδομάδα μετά τη φρικαλέα επίθεση της Χαμάς από τη Γάζα στο Ισραήλ, μας το υπενθυμίζει.
Όπως μας το υπενθυμίζει η πρόσφατη παρουσία στην Επίδαυρο της Παλαιστινιακής σημαίας και του συνθήματος ‘λευτεριά στην Παλαιστίνη’. Άραγε, αναρωτήθηκε κανείς τι ακριβώς ζητάει; Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Γάζα μετράει καθημερινά ανθρώπινα θύματα σε μια εμπόλεμη κατάσταση την οποία ξεκίνησαν οι ίδιοι τρομοκράτες της Χαμάς που είναι και οι ηγέτες της Γάζας, με τη σφαγή εκατοντάδων αθώων μέσα στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου, κρατώντας μέχρι σήμερα 120 Ισραηλινούς ομήρους. Το Ισραήλ απάντησε στην επίθεση αυτή με έναν άνισο πόλεμο, όπου οι τρομοκράτες κρύβονται σε υπόγεια τούνελ και μέσα σε νοσοκομεία και σχολεία. Παράλληλα, το Ισραήλ διαπραγματεύεται την κατάπαυση του πυρός και την επιστροφή των ομήρων με τη συμμετοχή της Αμερικής, της Αιγύπτου και του Κατάρ. Αν η Χαμάς, που διοικεί τη Γάζα, επιθυμούσε την ειρήνη, οι τρομοκράτες ηγέτες της, θα μπορούσαν να δεχθούν τους όρους της διαπραγμάτευσης σήμερα, την άμεση επιστροφή των ομήρων σήμερα και την παύση της αιματοχυσίας σήμερα. Όμως διαλέγουν να δολοφονείται ο λαός της Γάζας, ενώ με αντισημιτική προπαγάνδα και με στόχο ένα νέο Ολοκαύτωμα των Εβραίων, να καθοδηγούν τον πολιτισμένο κόσμο να υψώνει την Παλαιστινιακή σημαία και να φωνάζει ‘λευτεριά στην Παλαιστίνη’.
Ο λαός της Γάζας και ο λαός του Ισραήλ θέλουν να ζουν ειρηνικά, με αξιοπρέπεια
Διότι, αν κάποιος κάνει τον κόπο να κοιτάξει το χάρτη, θα καταλάβει ότι η ‘λευτεριά της Παλαιστίνης’ ‘από το ποτάμι μέχρι τη θάλασσα’ δηλαδή, από τον Ιορδάνη ως τη Μεσόγειο, σημαίνει το σβήσιμο του Κράτους του Ισραήλ. Με το μήνυμα αυτό, και οι πιο καλοπροαίρετοι, ζητούν την καταστροφή του Ισραήλ και τον εκτοπισμό (ξανά;) των Εβραίων από τον τόπο στον οποίο επέστρεψαν μετά από αιώνες. Όταν μετά τη δολοφονία έξι εκατομμυρίων Εβραίων από όλη την Ευρώπη στα κρεματόρια, το 1947-48, με απόφαση του ΟΗΕ, αποδόθηκε στους επιζώντες Εβραίους ένας τόπος για να δημιουργήσουν ξανά μια πατρίδα με το διαχωρισμό της Βρετανικής Παλαιστίνης. Με την ίδια απόφαση, ο ΟΗΕ έδωσε την ευκαιρία και στους Άραβες να δημιουργήσουν πατρίδα – την Παλαιστίνη – στη Δυτική Όχθη δίπλα στο Ισραήλ. Όμως εκείνοι, αντίθετα από τους Εβραίους, δεν το δέχτηκαν. Προτίμησαν να καταστρέφουν ότι κοπιάζουν να δημιουργήσουν οι Εβραίοι στην έρημο, θεωρώντας ότι θα κερδίσουν περισσότερα εξαφανίζοντας το Ισραήλ: άλλοτε με τρομοκρατία, άλλοτε με πυραύλους και άλλοτε με αντισημιτική προπαγάνδα – όπως ακριβώς συμβαίνει μέχρι σήμερα.
Ο λαός της Γάζας και ο λαός του Ισραήλ, όπως και όλοι οι λαοί του πλανήτη, ανεξαρτήτου θρησκείας, θέλουν να ζουν ειρηνικά, με ευημερία και αξιοπρέπεια. Όπως δείχνουν και οι διαδηλώσεις μέσα στο Ισραήλ, ο κόσμος έχει κουραστεί από τους πολέμους και το μίσος. Το μήνυμα που πρέπει να στείλουμε όλοι σήμερα, οι νέοι μέσα από τα πανεπιστήμια, αλλά και όλοι οι πολιτισμένοι θεατές στα πολιτιστικά δρώμενα, είναι να ελευθερωθεί η Γάζα από την τρομοκρατία της Χαμάς, να επιστρέψουν οι Ισραηλινοί όμηροι στους δικούς τους, να γίνει ειρήνη μεταξύ του Ισραήλ και των Παλαιστινίων και να ελευθερωθεί όλος ο πλανήτης από την προπαγάνδα του αντισημιτισμού που οδήγησε στο Ολοκαύτωμα.
*Ο Ηλίας Μεσσίνας είναι αρχιτέκτονας, πολεοδόμος και συγγραφέας. Δημιουργός του Ecoweek. Συγγραφέας των βιβλίων ‘Η Συναγωγή’, ‘Το Συναγώι’ και ‘Το Καλ’ (εκδόσεις Ινφογνώμων, 2022, 2023, φθινόπωρο 2024).
