Οι σχέσεις του Λιβάνου με τις γειτονικές του χώρες, και ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τη θέση του στην ενεργειακή σκακιέρα της Ανατολικής Μεσογείου, εισέρχονται σε μία εξαιρετικά ευαίσθητη φάση.
Του Γαβριήλ Χαρίτου
Στις 27 Νοεμβρίου 2019 και περί ώρα 1 μετά τα μεσάνυχτα, το ωκεανογραφικό σκάφος Med Surveyor εισήλθε στα χωρικά ύδατα του Λιβάνου.
Το σκάφος φέρεται να ξεκίνησε από τις ακτές του Βορείου Ισραήλ προκειμένου να πραγματοποιήσει υποθαλάσσιες έρευνες εντός του Οικοπέδου 9 της Λιβανικής ΑΟΖ, χωρίς όμως προηγουμένως να λάβει την άδεια των λιβανικών Αρχών.
Σύμφωνα πάντα με τις λιβανικές δημοσιογραφικές πηγές, το σκάφος πραγματοποίησε ωκεανογραφικές έρευνες σε απόσταση 5,6 ναυτικών μιλίων πέραν του ορίου της ισραηλινής ΑΟΖ και εντός του λιβανικού Οικοπέδου 9 στα λιβανικά χωρικά ύδατα, κινούμενο στην θαλάσσια περιοχή ανοικτά της πόλης Αλ-Νακούρα του Νοτίου Λιβάνου, όπου και εδρεύει η ειρηνευτική δύναμη του ΟΗΕ , UNIFIL.
Η παρουσία του σκάφους στα ανοικτά των ακτών του Νοτίου Λιβάνου (μεταξύ της Αλ-Νακούρα και της Τύρου) διήρκησε περίπου επτά ώρες, από τη 1 μετά τα μεσάνυχτα της 27ης Νοεμβρίου μέχρι τις 8 το πρωί της ίδιας μέρας, οπότε και επέστρεψε στα ισραηλινά χωρικά ύδατα.
Με αυτόν ακριβώς τον τρόπο κατέγραψε το συμβάν ένα δεκαήμερο αργότερα η έγκυρη λιβανική εφημερίδα Αλ-Αχμπάρ στο φύλλο της 9ης Δεκεμβρίου 2019, απεικονίζοντας τον διάπλου του Med Surveyor στον χάρτη που ακολουθεί:
Την ίδια μέρα, η είδηση αναδημοσιεύθηκε από την ιστοσελίδα του λιβανικού ραδιοτηλεοπτικού δικτύου Αλ-Μανάρ, που εκφράζει τις επίσημες θέσεις της Χεζμπολάχ. Το Αλ-Μανάρ σχολίασε το συμβάν τονίζοντας ότι το σκάφος Med Surveyor στάλθηκε από «την παράνομη σιωνιστική οντότητα» – όπως χαρακτηριστικά αποκαλείται το Ισραήλ – και ανήκει «στους Έλληνες».
Πρόσθεσε ότι η παρουσία του πλοίου αποτέλεσε ακόμα μία κατάφωρη παραβίαση της λιβανικής κυριαρχίας εκ μέρους των Ισραηλινών και επανέλαβε όσα συχνά αναφέρονται για την διαφιλονικούμενη περιοχή που διεκδικούν ο Λίβανος και το Ισραήλ επί τμημάτων των Οικοπέδων 8, 9 και 10 της Λιβανικής ΑΟΖ , συνολικής επιφανείας 860 τετραγωνικών μέτρων και η οποία εκτείνεται στα συμπεφωνημένα όρια που διαχωρίζουν τις ΑΟΖ του Λιβάνου και του Ισραήλ με την γειτνιάζουσα ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Όπως ήταν αναμενόμενο, η είδηση δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις σε πολιτικό επίπεδο στον Λίβανο. Στις 17 Δεκεμβρίου, ο Πρόεδρος της χώρας Μισέλ Αούν διαμαρτυρήθηκε έντονα στον επικεφαλής της UNIFIL, Ιταλό στρατηγό Στέφανο Ντελ Κολ, ζητώντας του να διατάξει έρευνα για τις συνθήκες υπό τις οποίες το σκάφος «ελληνικών συμφερόντων», παραβίασε τα λιβανικά χωρικά ύδατα «ενεργώντας για λογαριασμό του Ισραήλ».
Το γεγονός ότι από το συμβάν της 27ης Νοεμβρίου μέχρι το έντονο διάβημα του Λιβανέζου Προέδρου προς τον ΟΗΕ είχαν ήδη μεσολαβήσει δύο εβδομάδες, καταδεικνύει με πόση προσοχή η λιβανική πολιτειακή ηγεσία επιθυμεί να διαχειριστεί την όλη κατάσταση – προφανώς λόγω της συνεχιζόμενης κυβερνητικής κρίσης στη χώρα, αλλά και εξ αιτίας της συνεχιζόμενης παρασκηνιακής διαμεσολάβησης με το Ισραήλ, επί τω τέλει συμφωνίας καθορισμού των θαλάσσιων και χερσαίων ισραηλινολιβανικών συνόρων.
Η διαμαρτυρία του Μισέλ Αούν στράφηκε πρωτίστως εναντίον των μεθοδεύσεων του Ισραήλ. Αντιθέτως, το γεγονός ότι το σκάφος ήταν «ελληνικό», αναφέρθηκε μεν, πλην όμως για να περιγράψει καθαυτό το γεγονός και σε καμία περίπτωση δεν τονίσθηκε, ούτε καν υπονοήθηκε ότι πίσω από το σκάφος βρισκόταν η Ελλάδα ή η πολιτική που ακολουθεί η χώρα μας στην περιοχή.
Το αποτέλεσμα του διαβήματος που απηύθυνε ο Λιβανέζος Πρόεδρος προς την UNIFIL στις 17 Δεκεμβρίου 2019 αναμένεται να διαφανεί στο προσεχές μέλλον. Ωστόσο, αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ο τρόπος με τον οποίον έγινε η διαχείριση της συγκεκριμένης είδησης σε επικοινωνιακό επίπεδο.
Στις 7 το απόγευμα της ίδιας μέρας, το τουρκικό ημιεπίσημο πρακτορείο ειδήσεων Anadolu με τηλεγράφημά του από την Βηρυτό, όπως ήταν αναμενόμενο, τόνισε το γεγονός ότι το σκάφος που εισήλθε παράνομα στα λιβανικά ύδατα ήταν ελληνικό. Στις 11 το βράδυ της ίδιας μέρας, το Κινεζικό πρακτορείο ειδήσεων «Νέα Κίνα», βασιζόμενο στα όσα είχε μεταδώσει προηγουμένως το τουρκικό πρακτορείο δεν αρκέστηκε μόνο να τονίσει την ελληνικότητα του σκάφους, αλλά πρόσθεσε ότι πραγματοποιούσε έρευνες εντός της Λιβανικής ΑΟΖ για λογαριασμό των ισραηλινών ενόπλων δυνάμεων (!). Στη συνέχεια, τα εγχώρια τουρκικά ΜΜΕ προσέθεσαν και άλλα δικά τους στοιχεία στην είδηση. Εν τέλει, ελληνικά μέσα αναπαρήγαγαν ό,τι είχε προηγουμένως μεταδοθεί, φέροντας τον Πρόεδρο του Λιβάνου να καταγγέλλει την Ελλάδα ότι παραβιάζει την λιβανική εθνική κυριαρχία και ότι η χώρα του δεν θα ανεχθεί παρόμοια ελληνική πρόκληση(!).
Όλο αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει ακόμα ένα ανώδυνο επεισόδιο της πραγματικότητας των fake news, που βιώνει τα τελευταία χρόνια η ειδησεογραφία όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς. Δυστυχώς όμως, σε ό,τι αφορά τις ειδικές σχέσεις Ελλάδας-Λιβάνου, αυτό το περιστατικό διαστρέβλωσης μίας είδησης, αποτελεί την κορυφή ενός μεγάλου παγόβουνου – που αξίζει να το εξετάσουμε με προσοχή.
Το σκάφος Med Surveyor και η διένεξη Ισραήλ – Λιβάνου επί των θαλασσίων ζωνών
Το ερευνητικό σκάφος Med Surveyor για το οποίο πολύς λόγος έγινε τις τελευταίες μέρες φέρει σημαία Παναμά, και όχι Ελλάδος. Όπως επιβεβαιώνουν έγκυρες πληροφορίες από τη Λευκωσία, το Med Surveyor είναι πράγματι ελληνικών συμφερόντων, καθότι, κατά το παρελθόν, είχε συμμετάσχει σε ανάλογες έρευνες για λογαριασμό ελληνικής εταιρείας υδρογονανθράκων, που δραστηριοποιείται τα τελευταία χρόνια στο Ισραήλ. Επιπλέον, όπως προκύπτει από επίσημη ανακοίνωση, προ διετίας πραγματοποίησε υποθαλάσσιες έρευνες για λογαριασμό του Ισραηλινού Υπουργείου Μεταφορών σε άλλα σημεία της ισραηλινής ΑΟΖ.
Παρ’ όλα αυτά, για τη συγκεκριμένη φερόμενη παρουσία του εντός των λιβανικών χωρικών υδάτων στις 27 Νοεμβρίου 2019, πέραν των λιβανικών καταγγελιών – περαιτέρω αποδείξεις για την δραστηριότητά του δεν υπάρχουν.
Τόσο τα λιβανικά δημοσιεύματα, όσο και η ανακοίνωση που εξέδωσε ο Πρόεδρος της χώρας, Μισέλ Αούν, δεν τονίζουν ιδιαίτερα την ‘ελληνικότητα’ του συγκεκριμένου (παναμαϊκού) σκάφους, όσο το γεγονός ότι εξυπηρετούσε ισραηλινές σκοπιμότητες αμφισβήτησης της λιβανικής κρατικής κυριαρχίας σε συγκεκριμένα τμήματα των Οικοπέδων 8, 9 και 10 της Λιβανικής ΑΟΖ. Με άλλα λόγια, οι λιβανικές διαμαρτυρίες έχουν ως στόχο τους το Ισραήλ και όχι την Ελλάδα, ούτε την εν γένει περιφερειακή της συνεργασία με το Ισραήλ. Εξάλλου, εάν οι Λιβανέζοι είχαν σκοπό να επικρίνουν την ελληνική περιφερειακή πολιτική στην Ανατολική Μεσόγειο , είχαν πλείστες ευκαιρίες να το πράξουν ήδη από το καλοκαίρι του 2010 και εντεύθεν. Ωστόσο, η ειδησεογραφία των περασμένων ετών αποδεικνύει, ότι οι σχέσεις Ελλάδας, Κύπρου και Λιβάνου ουδέποτε διαταράχθηκαν.
Από την άλλη, είναι αλήθεια ότι στον τομέα της ενέργειας, το επίπεδο αμοιβαίας συνεργασίας Ελλάδας – Κύπρου – Λιβάνου είναι χαμηλό. Αυτό όμως οφείλεται εξ ολοκλήρου στην συνεχιζόμενη πολιτική αστάθεια που βιώνει ο Λίβανος τα τελευταία χρόνια, μία πραγματικότητα που ουσιαστικά εμποδίζει την κυβέρνηση της Βηρυτού να λάβει μακροχρόνιες αποφάσεις. Παράλληλα όμως, η Βηρυτός αντιλαμβάνεται ότι η σχέση της με Αθήνα και Λευκωσία αφ’ ενός την φέρνει πιο κοντά στα ευρωπαϊκά κέντρα λήψεως αποφάσεων, αφ’ ετέρου έχει την δυναμική να την εντάξει στους γενικότερους δυτικούς ενεργειακούς σχεδιασμούς της Ανατολικής Μεσογείου.
Ωστόσο, υπάρχει ένα ακανθώδες θέμα που ο Λίβανος εκ των πραγμάτων είναι αδύνατον να αγνοήσει: Μία θαλάσσια ζώνη 860 τετρ. χιλιόμετρα την οποία διεκδικούν το Ισραήλ και ο Λίβανος. Η διένεξη αυτή εμποδίζει τον Λίβανο να ενταχθεί στους γενικότερους ενεργειακούς σχεδιασμούς της Ανατολικής Μεσογείου. Την τελευταία τριετία βρίσκεται σε εξέλιξη μία παρατεταμένη παρασκηνιακή διαμεσολαβητική προσπάθεια, προκειμένου Λίβανος και Ισραήλ να οριοθετήσουν τα κοινά θαλάσσια και χερσαία σύνορά τους.
Στην διαδικασία αυτή αρχικά ενεπλάκησαν ενεργά η ΕΕ, ως επίσης και η Κύπρος κατά το μέτρο του δυνατού. Κομβικής σημασίας ήταν η συμμετοχή των ΗΠΑ στην Τριμερή Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ στην Μπεέρ Σέβα τον Δεκέμβριο του 2018, δεδομένου ότι βρίσκονταν σε εξέλιξη ήδη από τον Φεβρουάριο του 2018 οι αμερικανικές διαμεσολαβητικές προσπάθειες για να δοθεί νέα ώθηση στις διαπραγματεύσεις Ισραήλ-Λιβάνου για τον καθορισμών των κοινών τους συνόρων.
Όμως, οι αμερικανικές ελπίδες αποδείχθηκαν φρούδες : Από τη μια, στις 24 Δεκεμβρίου 2018 προκηρύχθηκαν πρόωρες εκλογές στο Ισραήλ, και έκτοτε η χώρα συνεχίζει να βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα άνευ προηγουμένου πολιτικό αδιέξοδο με αλλεπάλληλες εκλογικές αναμετρήσεις. Από την άλλη, πανομοιότυπα προβλήματα αντιμετωπίζει και ο Λίβανος από τότε και μέχρι αυτή τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές. Παράλληλα, η φιλοϊρανική οργάνωση Χεζμπολάχ που ελέγχει τις νότιες ακτές του Λιβάνου, πράττει ό,τι μπορεί προκειμένου να εμποδίσει την κυβέρνηση της Βηρυτού να επιδείξει διαλλακτικότητα στις αμερικανικές και ισραηλινές επιδιώξεις.
Οι αντιρρήσεις της Χεζμπολάχ πλήττουν παραπλεύρως, όπως είναι επόμενο, τις επιδιώξεις της Κυπριακής Δημοκρατίας και κατ’ επέκταση της Ελλάδας – καθότι τόσο η Κύπρος, η Ελλάδα, αλλά και η ΕΕ έχουν κάθε συμφέρον να επιθυμούν την πλήρη ένταξη του Λιβάνου στον σχεδιαζόμενο ενεργειακό χάρτη της Ανατολικής Μεσογείου.
Οι επιδιώξεις της Άγκυρας
Η παρατεταμένη αναποφασιστικότητα του Λιβάνου εξυπηρετεί τους σχεδιασμούς της Τουρκίας, η οποία βρίσκει την ευκαιρία να διεισδύσει αποτελεσματικά στα κέντρα λήψεως αποφάσεων της Βηρυτού. Αφορμές γι’ αυτό υπάρχουν πολλές: Η παραπαίουσα λιβανική οικονομία, η εξαιρετικά δύσκολη θέση όλων ανεξαιρέτως των πολιτικών κομμάτων έναντι των Λιβανέζων πολιτών, ως επίσης και η ενδυνάμωση του ρόλου της φιλοϊρανικής Χεζμπολάχ που αποτελεί ουσιαστικά τον απόλυτο de facto ρυθμιστή της περιφερειακής πολιτικής της χώρας, και τον κυριότερο υπολογίσιμο παράγοντα αντίστασης ενάντια στις δυτικές (και κατ’ επέκταση, ισραηλινές) ενεργειακές επιδιώξεις.
Καθ’ όλη τη διάρκεια του 2019, η Τουρκία κατάφερε να καλλιεργήσει σημαντικές σχέσεις με το πολιτικό κατεστημένο του Λιβάνου. Σαφής ένδειξη είναι η ακόλουθη: Μία από τις σημαντικότερες επικρίσεις που ακούγονταν στις πλατείες των λιβανικών πόλεων αφορούσαν στους όρους μίας συμφωνίας, που σύναψαν τουρκικές εταιρείες παροχής ρεύματος με το λιβανικό Δημόσιο.
Η συμφωνία αυτή προέβλεπε την παροχή ηλεκτρικού ρεύματος από γεννήτριες που θα βρίσκονταν σε τουρκικά πλοία, αγκυροβολημένα στα ανοικτά των λιβανικών ακτών. Αυτός όμως ο διακανονισμός είχε αποτέλεσμα να αυξηθεί υπέρμετρα η τιμή του ρεύματος για τον μέσο ντόπιο καταναλωτή.
Οι επικρίσεις όμως δεν σταμάτησαν εκεί. Η κοινή γνώμη θεώρησε ότι υπεύθυνος για την σύναψη αυτής της υπέρμετρα επαχθούς συμφωνίας ήταν ο τότε Υπουργός Εξωτερικών του Λιβάνου, Τζιμπράν Μπασίλ (και γαμπρός του Προέδρου Μισέλ Αούν), ο οποίος φέρεται να είχε ιδιαίτερους οικονομικούς δεσμούς με συγκεκριμένα τουρκικά επιχειρηματικά συμφέροντα.
Η Τουρκία, προκειμένου να διαφύγει τον κίνδυνο να απομονωθεί από τον σχεδιαζόμενο ενεργειακό χάρτη, στοχεύει να θέσει υπό τον έλεγχό της κατάλληλες μεσογειακές θέσεις-κλειδιά. Η Λιβύη ήταν μία από αυτές και ο Λίβανος κατατάσσεται στην ίδια ακριβώς κατηγορία. Διεισδύοντας στον Λίβανο, η Τουρκία προσπαθεί σταδιακά να συνδέσει την Λιβανική ΑΟΖ με την λεγόμενη «ΑΟΖ» της «ΤΔΒΚ». Με αυτήν την μεθόδευση, δεν είναι τυχαίο ότι πριν από λίγες μέρες απευθύνθηκε στο Ισραήλ, θέτοντας εκ νέου στο τραπέζι την προοπτική κατασκευής υποθαλάσσιου αγωγού που θα μεταφέρει το ισραηλινό φυσικό αέριο στις τουρκικές ακτές, και στη συνέχεια προς την Ευρώπη.
Μία πρόσθετη θέση-κλειδί στον σχεδιαζόμενο τουρκικό ενεργειακό χάρτη είναι οι μεσογειακές ακτές της Συρίας και αποτελεί ζήτημα χρόνου να προβεί σε ανάλογες κινήσεις προσεταιρισμού προς το καθεστώς που θα τις ελέγχει.
Η Τουρκία δεν έχει καταφέρει να θέσει πλήρως υπό τον έλεγχό της τον Λίβανο. Ωστόσο, οι πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις στη χώρα, φαίνεται να την εξυπηρετούν. Υπό το βάρος των μαζικών διαμαρτυριών, ο πρωθυπουργός Σάαντ Χαρίρι παραιτήθηκε στις 29 Οκτωβρίου και ύστερα από παρατεταμένες διαβουλεύσεις, στις 19 Δεκεμβρίου ο Πρόεδρος της χώρας Μισέλ Αούν ανέθεσε στον μέχρι πρότινος Υπουργό Παιδείας και στηριζόμενο από την Χεζμπολάχ, Χασάν Ντιάμπ, να σχηματίσει κυβέρνηση μέσα σε ενάμισι μήνα.
Η ανάληψη της εντολής σχηματισμού κυβέρνησης από τον συγκεκριμένο πολιτικό έχει προκαλέσει ήδη αντιδράσεις στις τάξεις της Χριστιανικής κοινότητας του Λιβάνου, που βασίμως θεωρεί ότι μία κυβέρνηση που θα ελέγχεται από την Χεζμπολάχ δεν θα σεβαστεί τις υπάρχουσες εθνοτικές ισορροπίες. Πέραν αυτών όμως, σε περίπτωση που τελικά θα σχηματισθεί νέα κυβέρνηση υπό τον Ντιάμπ, θεωρείται βέβαιο ότι οι διαπραγματεύσεις με το Ισραήλ δεν θα καταλήξουν πουθενά. Μία τέτοια εξέλιξη εκτιμάται ότι θα παρατείνει την απομόνωση του Λιβάνου από τους ενεργειακούς σχεδιασμούς των υπολοίπων χωρών της περιοχής. Υπό την παρούσα συγκυρία, αυτό το ενδεχόμενο θα εξυπηρετήσει απόλυτα τις επιδιώξεις της Τουρκίας.
Τι σημαίνουν όλα αυτά;
Από την καταγραφή των ως άνω γεγονότων, καθίσταται σαφές ότι οι σχέσεις του Λιβάνου με τις γειτονικές του χώρες, και ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τη θέση του στην ενεργειακή σκακιέρα της Ανατολικής Μεσογείου, εισέρχονται σε μία εξαιρετικά ευαίσθητη φάση. Εν μέσω πολιτικής αστάθειας και ενόσω η αντιδυτική Χεζμπολάχ επιδιώκει να αναλάβει τα ηνία της χώρας, κάθε είδηση που δημιουργεί στην λιβανική κοινή γνώμη την αίσθηση ότι ξένες χώρες συνωμοτούν εις βάρος των εθνικών συμφερόντων του Λιβάνου, εξυπηρετεί απόλυτα τις σκοπιμότητες της Τουρκίας.
Δεν ήταν καθόλου τυχαίο ότι το συμβάν του Med Surveyor προβλήθηκε με έντονο τρόπο από τα ΜΜΕ που ελέγχει η Χεζμπολάχ. Δεν είναι τυχαία η χαρακτηριστική καθυστέρηση του μαρωνιτικής καταγωγής Προέδρου της χώρας, Μισέλ Αούν, να αντιδράσει. Δεν είναι τυχαίο ότι η «ελληνικότητα» του ερευνητικού σκάφους τονίσθηκε έντονα από το τουρκικό πρακτορείο Anadolu. Ήταν απολύτως αναμενόμενο η είδηση αυτή να αλλοιωθεί από τα τουρκικά εγχώρια ΜΜΕ, παραλλάσσοντάς την ως τελεσίγραφο του Λιβανέζου Προέδρου προς την Ελλάδα, επειδή δήθεν η ελληνική κυβέρνηση παραβιάζει την λιβανική εθνική κυριαρχία (!). Και με αυτό το περιεχόμενο, τα τελευταία εικοσιτετράωρα, η «είδηση» αυτή έχει ήδη κάνει τον γύρο του διαδικτύου ανά τον κόσμο, στην αγγλική γλώσσα.
.
Το μόνο μη αναμενόμενο ήταν το εξής: Η αναπαραγωγή της τουρκικής εκδοχής της συγκεκριμένης είδησης από τα ελληνικά ΜΜΕ. Μίας είδησης, που όπως αναλυτικά επεξηγήθηκε ανωτέρω, αλλοιώθηκε σκόπιμα, με στόχο αφ’ενός να δημιουργήσει κλίμα καχυποψίας στην λιβανική κοινή γνώμη έναντι της Ελλάδας, της Κύπρου και της Δύσης γενικότερα – αφ’ ετέρου να ενισχυθούν οι θέσεις του Χασάν Ντιάμπ που στηρίζεται από την Τουρκία, την Χεζμπολάχ και το Ιράν, ενόψει μάλιστα των προσπαθειών του να σχηματίσει την νέα λιβανική κυβέρνηση, που όλα δείχνουν ότι θα παρατείνει τον λιβανικό απομονωτισμό και την απομάκρυνση της χώρας από τον ενεργειακό χάρτη της Ανατολικής Μεσογείου.
*Ο κ. Γαβριήλ Χαρίτος είναι δικηγόρος – Δρ. διεθνών σχέσεων, Ερευνητής του Ινστιτούτου Μπεν-Γκουριόν – Πανεπιστήμιο Μπεν-Γκουριόν (Ισραήλ) και Senior Fellow, Κυπριακό Κέντρο Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων – Πανεπιστήμιο Λευκωσίας.
