Ανατρέχοντας στην καθημερινότητα που βιώναμε μόλις πριν λίγο καιρό, τις αυτοματοποιημένες κινήσεις μας, τις κοινωνικές μας σχέσεις, τις ανάγκες και τις αγωνίες μας, διαπιστώνουμε ότι όλα τα παραπάνω ήταν ρυθμισμένα χωρίς την δική μας βούληση, ότι αποτελούσαμε μονάδες διαρθρωμένες σε μια κοινωνία, ένα σύστημα, ένα κράτος, μια παγκόσμια κοινότητα που η ατομικότητα ήταν εκμηδενισμένη.
Οι άνθρωποι μέσα σ΄αυτό το περιβάλλον είναι συνειδητά υποκινούμενοι και ασυνείδητα υποταγμένοι να κινούν ατέρμονα ένα τροχό που ανά τακτά διαστήματα επανέφερε προγραμματισμένες οικονομικές ή πολιτικές ή πολιτισμικές κρίσεις στο περιβάλλον τους. Μόνο η εξασφάλιση της καθημερινής επιβίωσης λειτουργούσε γι΄αυτούς κατευναστικά, καταπραυντικά και ως κύριο σημείο διεκδίκησης και αντίδρασης αφού η προηγούμενη τάξη πραγμάτων είχε αποκτήσει πλέον τη δική της αυτόνομη ηθική και ιδεολογική κάλυψη που χρειαζόταν για να αποκτήσει υπόσταση και συνείδηση συνόλων, ομάδων, θρησκειών, εθνοτήτων.
Οι οργανωμένες κοινότητες προσέβλεπαν να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες ενός οικονομικού συστήματος και μιας σταθερότητας στην ανάπτυξη μέσα σε κανόνες και ηθική που προέτασσαν αυτές τις ανάγκες ως δημόσιο συμφέρον και ωφέλεια. Η ελεύθερη διακίνηση και ανάπτυξη της προσωπικότητας αποτελούσαν κατ΄ευφημισμό αγαθά ενώ στην πραγματικότητα ήταν προσαρμοσμένα κι εξυπηρετούσαν το ίδιο σύστημα.
Η φορολογία, η διανομή του κεφαλαίου, η χειραγώγηση του καταναλωτισμού ουδόλως έθεταν σαν παρανομαστή τον άνθρωπο. Περιβάλλον, μεταναστευτικό, πολεμικές συγκρούσεις, όριο φτώχειας είχαν κι αυτά σαν παρανομαστή οικονομικά συμφέροντα που οι ισχυροί θεωρούσαν ότι δύνανται να ρυθμίζουν με θεμιτές και αθέμιτες αποφάσεις στα πλαίσια του ανταγωνισμού τους.
Κι ερχόμαστε πλέον σε μια πρωτοφανή κατάσταση που η χάραξη κοινής πορείας εκ των πραγμάτων δεν μπορεί να χειραγωγηθεί ούτε με αποφάσεις ούτε με πράξεις.
Σε μια κατάσταση που δεν μπορεί να ρυθμιστούν ούτε να εξισορροπηθούν οικονομία και σταθερότητα. Αποδείχθηκε ότι ο άνθρωπος δεν είναι εξουσιαστής των πάντων αλλά ξενιστής σε ένα περιβάλλον το οποίο θα πρέπει να σέβεται να διαφυλάσσει. Η αλαζονεία της εξουσίας ταπεινώθηκε από ανέλεγκτους εξωτερικούς παράγοντες. Ως “από μηχανής θεός” η πανδημία ανάγκασε την παγκόσμια κοινότητα να θέσει σαν πρωταρχικό μέλημά της την δημόσια υγεία, την υγεία του καθενός παραμερίζοντας όλα όσα μέχρι σήμερα αποτελούσαν το κύριο μέλημά τους. Τα εξαρτήματα που εξυπηρετούσαν μέχρι τώρα τις ανάγκες και τα συμφέροντα της παγκοσμιοποίησης, οι άνθρωποι, όχι μόνο αδυνατούν να χρησιμεύσουν σ΄ένα αποπροσανατολισμένο σύστημα σαν σύνολο ή σαν επιμέρους ενότητες, αλλά έχουν ανέβει πλέον στο προσκήνιο, στο όνομα της δημόσιας υγείας . Προτάσσεται η ατομικότητα του καθενός, η προστασία της έναντι όλων. Το δημόσιο συμφέρον πλέον δεν νοείται ως συμφέρον του συνόλου αλλά ως συμφέρον των ανθρώπων που το αποτελούν, δημιουργώντας αμηχανία στην ιθύνουσα παγκόσμια κοινότητα, αφού ακούσιά της οδηγήθηκε προς τα εκεί.
Και βέβαια η αμηχανία είναι αμφίπλευρη γιατί με τα σημερινά δεδομένα οι άνθρωποι δεν μπορούν να καθοδηγηθούν, δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Βρίσκονται κι αυτού σε ακούσια αδράνεια αλλά και σε σημείο εκκίνησης για τον αναπροσδιορισμό της θέσης τους και της λειτουργικότητάς τους.
Η περίοδος κρίσης που βιώνουν θα αποτελέσει το έναυσμα αντίδρασης καθώς το σύστημα αδυνατεί να προσφέρει και να καλύψει την ανάγκη της καθημερινής επιβίωσης. Ο εγκλωβισμός των ανθρώπων για την ώρα τους δημιουργεί το αίσθημα της ασφάλειας και της “υποτυπώδους” πρόνοιας που έχουν συνηθίσει να τους προσφέρεται σαν αντίτιμο των υπηρεσιών τους προς το σύνολο, μη αντιλαμβανόμενοι ακόμη ότι αυτοί οι ίδιοι που αποτελούσαν το καύσιμο, την κινητήριο δύναμη, στη νέα πραγματικότητα βρίσκονται πλέον στο προσκήνιο προσωπικά, ατομικά με ανάγκες αποκλειστικά δικές τους.
Σε σύντομο διάστημα θα αρχίσουν και να ανεξαρτητοποιούνται και να προτάσσουν τις ατομικές ανάγκες τους έναντι του συστήματος, ενώ καταλυτικό ρόλο στη συνειδητοποίηση της νέας κατάστασης θα παίξει επιβαλλόμενη “αποστειρωμένη” καθημερινότητά τους.
Είναι δε ακόμη σε πρώιμο στάδιο το σύστημα, ο μηχανισμός που αντί να τον υπηρετήσουμε οφείλει να μας εξυπηρετήσει και να μας προσφέρει. Δεν είναι όμως ένα σύστημα σκοπιμότητας γιατί δημιουργήθηκε από την άμεση ανάγκη, από έναν αόρατο εχθρό τον οποίο όσο πιο γρήγορα εξαλείψουν τόσο πιο γρήγορα θα αποδυναμώσουν την ασυνείδητη ακόμη ισχύ της ατομικότητας.
Πρωταρχικό αγαθό στη νέα πραγματικότητα θα είναι η εξασφάλιση της υγείας και της διαβίωσης σ΄ένα περιβάλλον που θα έχει στο επίκεντρο τους ανθρώπους και όχι τα δημοσιονομικά ζητήματα για επίτευξη γενικότερων στόχων που έθεταν τα όρια της υπόστασής τους. Τα κύματα αλληλεγγύης και αλληλοστήριξης που αναπτύσσονται δεν έχουν πλέον παρανομαστή το συμφέροντα της οικονομίας και της πολιτικής αλλά της διάσωσης ανθρώπων ανεξαρτήτως οποιασδήποτε ειδικότερης ταυτότητας.
Θα αποτελέσει αυτή η αλλαγή της καθημερινότητας και της αντιστοιχίας ατόμου-κοινότητας το έναυσμα για την αλλαγή της κοσμοθεωρίας μας. Την επόμενη μέρα της υγειονομικής κρίσης θα τεθούν τα νέα δεδομένα ώστε να προχωρήσουμε παραπέρα συνειδητοποιώντας ότι οφείλει η ανθρωπότητα να προχωρήσει σε ένα νέο “διαφωτισμό” και ότι δεν πρέπει να αφεθούμε στους επιτήδειους που θα προσπαθήσουν να εκμεταλλευτούν την παγκόσμια κρίση για να βγούν και πάλι κυρίαρχοι έναντι άλλων. Ας αποτελέσει η κατάσταση αυτή που βιώνουμε το κοινό δίδαγμα ότι οι κοινοί κίνδυνοι που διατρέχει η ανθρωπότητα είναι μεγαλύτεροι της κυριαρχίας της.
Aρθρο του δικηγόρου κ. Βασίλη Καταβενάκη
