Δεν επιβεβαιώνεται από τις πηγές, επιζεί όμως ως ιστορικό ανέκδοτο για το βρετανικό φλέγμα: ακριβώς 219 χρόνια πριν, στις 25 Ιουλίου του 1797, ο ναύαρχος Νέλσον τραυματίστηκε σοβαρά σε μια έφοδο στην ξηρά στην Τενερίφη. Αναγκάστηκε να επιστρέψει στο πλοίο του με βαριά αιμορραγία, όπου του έκαναν επέμβαση ακρωτηριασμού του δεξιού του χεριού με τα υποτυπώδη ιατρικά μέσα της εποχής. Λέγεται ότι –διατηρώντας τις αισθήσεις του κατά το «χειρουργείο»– ζήτησε να βγάλουν ένα δαχτυλίδι από τα δάχτυλα του κομμένου του μέλους με τη φράση: «Αυτό είναι δικό μου».
Ακόμα και αν πρόκειται περί ιστορικής υπερβολής, αυτό που ξέρουμε σίγουρα για την ημέρα εκείνη είναι ότι ο εθνικός ήρωας των Βρετανών κατάφερε μισή ώρα μετά τον ακρωτηριασμό να επιστρέψει στην πολεμική δράση με διαταγές προς τους άνδρες του, όπως τεκμαίρεται από έγγραφα ναυτικών αρχείων που είδαν το φως για πρώτη φορά το 2009. Βέβαια, μέχρι τον θάνατό του στη ναυμαχία του Τραφάλγκαρ, έζησε ως μονόχειρας, και για να μπορεί να τρώει μόνος του, είχε παραγγείλει ένα ειδικό μαχαιροπίρουνο που μπορούσε να χρησιμοποιεί με το αριστερό χέρι.
Αυτό το περίεργο αντικείμενο παρουσιάζεται ανάμεσα σε πολλά άλλα στο Παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου, στη Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου, στο πλαίσιο της περιοδικής έκθεσης με τίτλο «Ο Νέλσον και η εποχή του» («Nelson and his times»), η οποία διοργανώνεται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου και το Ιδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη, και εγκαινιάστηκε πριν από μερικές ημέρες. Το ίδρυμα διαθέτει μια από τις μεγαλύτερες εκτός Μεγάλης Βρετανίας συλλογές που σχετίζονται με τη ναυτική δράση, τη ζωή και τον θάνατο του ναυάρχου, η οποία περιλαμβάνει μια πληρέστατη βιβλιογραφία, ιδιόχειρες επιστολές του, προσωπικά του είδη, αποκόμματα από εφημερίδες της εποχής που αναφέρονται στα κατορθώματά του. Στη Ρόδο εκτίθενται επίσης αντικείμενα που χρησιμοποιούνταν εν πλω κατά τον 18ο και 19ο αιώνα, όργανα πλοήγησης, ιατρικά εργαλεία καθώς και κοκάλινα μοντέλα πλοίων, έργα Γάλλων αιχμαλώτων των Ναπολεόντειων Πολέμων, τα οποία σκιαγραφούν μια ολόκληρη ιστορική περίοδο.
Τμήματα της συλλογής έχουν εκτεθεί στο παρελθόν στο Ναυτικό Μουσείο της Κρήτης και στην Κεφαλονιά, ενώ το 2017 θα ταξιδέψουν στην Υδρα. Θα φιλοξενούνται μέχρι και τα τέλη Σεπτεμβρίου σε πέντε συνεχόμενες αίθουσες στη βορειoανατολική γωνία του ορόφου του Παλατιού του Μεγάλου Μαγίστρου. Οι χώροι αυτοί ήταν έως σήμερα μη επισκέψιμοι στο κοινό και αποτελούν από μόνοι τους έναν λόγο για να δει κανείς το αφιέρωμα. Οι οροφές τους είναι ξύλινες και οι τοίχοι τους διακοσμημένοι με τοιχογραφίες που φιλοτεχνήθηκαν κατά την περίοδο της Ιταλοκρατίας. Το μνημείο αυτό, που βρίσκεται στην Παλιά Πόλη και είναι από τα πλέον δημοφιλή για τους επισκέπτες του νησιού, ταιριάζει πολύ με τα αντικείμενα της έκθεσης. Πρόκειται για κτίσμα του 14ου αιώνα και κατασκευάστηκε από τους Ιωαννίτες Ιππότες.
Μελέτη και συλλογή
Θα αναρωτιέται κανείς πώς ένα ελληνικό ίδρυμα συγκέντρωσε έναν τέτοιο θησαυρό που σχετίζεται με τη θαλασσοκρατία της Βρετανίας. Η συλλογή έχει την εκκίνησή της στα φοιτητικά χρόνια του Πάνου Λασκαρίδη στο Λονδίνο: «Οταν πήγα να κάνω ένα μεταπτυχιακό δίπλωμα Ναυπηγικής, εγγράφηκα σε ένα ειδικό τμήμα που είχε οργανωθεί από το Βρετανικό Ναυτικό, στο Γκρίνουιτς, και είχε μόλις ενταχθεί στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, το UCL», λέει ο εφοπλιστής στην «Κ». «Οι φοιτητές ήταν όλοι αξιωματικοί, είτε Βρετανοί είτε από τις χώρες της Κοινοπολιτείας, και δέχονταν μονάχα έναν πολίτη, που έτυχε εκείνη τη χρονιά να είμαι εγώ. Μέσα από τη φοίτηση ήρθα σε επαφή με το πνευματικό κληροδότημα του Νέλσον και έτσι ανέπτυξα ενδιαφέρον για τη σπουδαία αυτή προσωπικότητα. Μετά την αποφοίτησή μου διατήρησα σχέση με τους συμφοιτητές και τους καθηγητές μου και ξεκίνησα σταδιακά να μελετώ τον ναύαρχο μέσα από την επιστημονική βιβλιογραφία. Κάπως έτσι έφτασα να έχω μια τεράστια συλλογή που φτάνει τους 1.000 τίτλους. Λίγο αργότερα, άρχισα να αγοράζω αντικείμενα που σχετίζονταν με τον ίδιο και την εποχή του μέσα από δημοπρασίες στο εξωτερικό».
Ανάμεσα στα αποκτήματα από πλειστηριασμούς, όπως μας εξηγεί ο πρόεδρος του Ιδρύματος Λασκαρίδη, είναι 90 ιδιόχειρες επιστολές του ναυάρχου προς τη γυναίκα της ζωής του, την Εμα Χάμιλτον, αλλά σε άλλους παραλήπτες. Πολλές είναι ανέκδοτες και στο προσεχές μέλλον θα γίνει μια ειδική έκδοση γι’ αυτές.
«Αγόρασα επίσης πολλά ναυτικά ημερολόγια πλοίων εκείνης της εποχής, πίνακες και χαρακτικά με θέματα από τη ζωή του ναυάρχου και πάνω από 100 αντικείμενα. Μέσα σε αυτά είναι το ειδικό μαχαιροπίρουνό του και ένα τμήμα ασημένιου σερβίτσιου, το οποίο ταξίδεψε το 2005 στο Λονδίνο για τον εορτασμό 200 χρόνων από τη ναυμαχία του Τραφάλγκαρ. Ηταν σύνηθες μετά τις νικηφόρες ναυμαχίες να κάνουν ένα τέτοιο δώρο στους ναυάρχους και τα κομμάτια που έχουμε ανήκουν στο σερβίτσιο που του δόθηκε μετά τη ναυμαχία του Νείλου. Επίσης, έχουμε μία από τις σφραγίδες του, που είναι μάλλον το σπουδαιότερό μας απόκτημα, και μια τούφα από τα μαλλιά του. Μεγάλες συλλογές για τον Νέλσον υπάρχουν στο Γκρίνουιτς και στο Πόρτσμουθ. Πρόσφατα δεχθήκαμε την επίσκεψη μελών του Nelson Society, που ενθουσιάστηκαν με τη συλλογή».
Ποιος ήταν
Ο ναύαρχος Οράτιος Νέλσον (1758-1805) σταδιοδρόμησε στο Βρετανικό Ναυτικό το δεύτερο μισό του 18ου και τα πρώτα χρόνια του 19ου αιώνα. Ηταν η εποχή που τα ιστιοφόρα πλοία αρμένιζαν στις θάλασσες για μήνες, κάνοντας μακρινά ταξίδια, γεμάτα κινδύνους και αντιξοότητες. Η περίοδος στην οποία έζησε σημαδεύθηκε από τη Γαλλική Επανάσταση και τους Ναπολεόντειους Πολέμους. Σε αυτή την ταραγμένη περίοδο αναδείχθηκε η ηγετική μορφή του λόρδου, ο οποίος διακρίθηκε χάρη στις στρατηγικές του ικανότητες και τη ναυτική του αντίληψη. Τραυματίστηκε πολλές φορές κατά τη διάρκεια ναυμαχιών, χάνοντας το ένα μάτι και το ένα χέρι του. Η πιο γνωστή από τις νίκες του, που θεμελίωσαν τη θαλασσοκρατία της Μεγάλης Βρετανίας, είναι αυτή στη ναυμαχία του Τραφάλγκαρ, το 1805, κατά την οποία και σκοτώθηκε.
Ο άνεμος, ο πλοίαρχος και η… τύχη
Η έκθεση «Ο Νέλσον και η εποχή του» διαρθρώνεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος παρουσιάζεται, μέσα από χρηστικά αντικείμενα, η ζωή στα ιστιοφόρα πλοία στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα. Οργανα πλοήγησης της εποχής και ιατρικά εργαλεία ανασυνθέτουν το σκηνικό της ζωής των ναυτικών που ταξίδευαν για μήνες στα πλοία της εποχής του Νέλσον, γεμάτης κινδύνους και αντιξοότητες, όταν όλα εξαρτώντο από τον άνεμο, τον πλοίαρχο, την πειθαρχία του πληρώματος αλλά και την τύχη.
Στη δεύτερη ενότητα παρουσιάζονται έργα Γάλλων αιχμαλώτων οι οποίοι βρέθηκαν φυλακισμένοι στη Βρετανία κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων Πολέμων. Πρόκειται για ομοιώματα πλοίων κατασκευασμένα από κόκαλο, πραγματικά έργα τέχνης, από χέρια έμπειρων τεχνιτών στην επεξεργασία ελεφαντόδοντου, που βρέθηκαν να υπηρετούν ως στρατιώτες του Ναπολέοντα και αιχμαλωτίστηκαν σε μάχες που συντάραξαν την Ευρώπη στις αρχές του 19ου αιώνα. Στις δύσκολες συνθήκες υπό τις οποίες ζούσαν, οι αιχμάλωτοι αυτοί χρησιμοποίησαν το μόνο πράγμα που διέθεταν σε αφθονία, τα απομεινάρια του φαγητού τους, για να δημιουργήσουν έργα που θα τους εξασφάλιζαν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης.
Η ζωή και η δράση του ναυάρχου παρουσιάζονται στην τρίτη ενότητα, μέσα από προσωπικά αντικείμενα, επιστολές και δημοσιεύματα του Τύπου της εποχής. Η οικογενειακή του ζωή, σημαδεμένη από τον πρόωρο χαμό της μητέρας του, έρχεται σε αντιδιαστολή με τη σκανδαλώδη ερωτική σχέση του με τη λαίδη Εμα Χάμιλτον, σύζυγο του Αγγλου απεσταλμένου στη Νάπολη σερ Ουίλιαμ Χάμιλτον. Η επιλογή του να ζήσει αδιαφορώντας ουσιαστικά για τις κοινωνικές επιταγές σόκαρε την αγγλική κοινωνία, που φαινόταν να τον συγχωρεί γι’ αυτά του τα παραπτώματα μόνο λόγω της στρατιωτικής του μεγαλοφυΐας. Ξεκίνησε την καριέρα του στο Βασιλικό Ναυτικό της Μεγάλης Βρετανίας σε ηλικία 12 ετών, ανήλθε όλες τις βαθμίδες και πρωτοστάτησε σε τρεις μεγάλες ναυτικές νίκες της πατρίδας του: στη ναυμαχία του Αγίου Βικεντίου, στη ναυμαχία του Νείλου και στη ναυμαχία της Κοπεγχάγης. Βρήκε τον θάνατο την ώρα που κατατρόπωνε τον ενωμένο γαλλοϊσπανικό στόλο στη ναυμαχία του Τραφάλγκαρ. Η Μεγάλη Βρετανία τον τίμησε με μεγαλόπρεπη κηδεία, αναγνωρίζοντας τη μεγάλη απώλεια. Οι νίκες του αποτέλεσαν το θεμέλιο της βρετανικής θαλασσοκρατίας τον 19ο αιώνα.
Η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι και τα τέλη Οκτωβρίου.
Καθημερινή
