Με μεγάλη επιτυχία κι ένα κατάμεστο συνεδριακό χώρο πραγματοποιήθηκε το 3ο Συνέδριο Αρχιτεκτονικής και Τουρισμού στη Ρόδο. Το Συνέδριο Αρχιτεκτονικής και Τουρισμού στη Ρόδο αποτελεί θεσμό που διοργανώνεται από το Σύλλογο Αρχιτεκτόνων Δωδεκανήσου, Το Τεχνικό Επιμελητήριο Δωδεκανήσου, Το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, την ηλεκτρονική πλατφόρμα Αρχιτεκτονικής Archisearch, την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Δωδεκανήσου, τον Δήμο Ρόδου, την Ένωση Ξενοδόχων Ρόδου, τον ΠΡΟΤΟΥΡ και το Πανεπιστήμιο Αιγαίου. – φωτογραφίες Μαρία Πάχου
Φέτος, η διοργάνωση που πραγματοποιήθηκε στο Rodos Palace υπό την επιμέλεια της εταιρείας παραγωγής Design Ambassador του Βασίλη Μπαρτζώκα και της ηλεκτρονικής πλατφόρμας Archisearch.gr υποδέχτηκε τον Tom Lindblom, Hospitality Leader και Studio Director του κορυφαίου διεθνούς γραφείου Gensler, με έδρα το Λονδίνο, καθώς και εκπροσώπους πολλών μεγάλων γραφείων του εξωτερικού. Η Μαργαρίτα Μπουλάκη, εκπροσώπησε το μεγάλο γραφείο του Λονδίνου Squire and Partners, η Ιωάννα Μητροπούλου την Ennismore, ο Δημήτρης Γροζόπουλος το γραφείο Fletcher Priest. Παράλληλα, ο Κώστας Πουλόπουλος από το γραφείο SquareOne, ο Λαέρτης Βασιλείου με το γραφείο LAAV Architects και η αρχιτέκτονας και βραβευμένη φωτογράφος και instagrammer Ειρήνη Γιωτοπούλου πραγματοποίησαν workshops.
Η πρώτη ημέρα του 3ου Συνεδρίου Αρχιτεκτονικής και Τουρισμού, ξεκίνησε με τους χαιρετισμούς και τις εισηγήσεις των εκπροσώπων των τοπικών και εθνικών φορέων, καθώς και των διοργανωτών. Χαιρετισμούς απηύθυναν ο σεβασμιότατος Μητροπολίτης Ρόδου, Κύριλλος· ο βουλευτής Δωδεκανήσου κ. Δημήτρης Γάκης· ο περιφερειάρχης κ. Χατζημάρκος· ο δήμαρχος Ρόδου, κ Χατζηδιάκος· ο κ. Παπασταματίου, αντιπρόεδρος του Επιμελητηρίου Δωδεκανήσου· ο κ. Καμπουράκης, πρόεδρος της Ένωσης Ξενοδόχων· ο πρόεδρος του ΤΕΕ, κ. Στασινός· ο πρόεδρος του τεχνικού επιμελητηρίου Δωδεκανήσου, κ. Ιωάννης Γλυνός.
Ακολούθησε απόδοση τιμής στον αγαπητό δάσκαλο Γεράσιμο Βλάχο για την προσφορά του.
Στη συνέχεια, ο κ. Γιώργος Σκιαδόπουλος, πρόεδρος του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Δωδεκανήσου, μίλησε για το τετράπτυχο του τουρισμού (φορέας- πολίτης- αρχιτέκτονας- επενδυτής/ξενοδόχος) και την ανάγκη εύρεσης κοινών σημείων. Τόνισε ότι ο αρχιτέκτονας μπορεί να επέμβει στην καθημερινότητα, όσο δύσκολο κι αν είναι, και ότι τα έργα μπορούν να ωφελήσουν ταυτόχρονα τους τουρίστες και τους ντόπιους.
Πρώτος από τους προσκεκλημένους εισηγητές μίλησε ο κ. Κώστας Πουλόπουλος, αρχιτέκτων, ιδρυτής του γραφείου SQ-1 με έδρα τη Δανία. Τίτλος της ομιλίας ήταν “Sommerhaus”.
Εστίασε στους λόγους που η Ελλάδα υπολείπεται σε πωλήσεις κατοικιών σε Σκανδιναβούς, σε σχέση με αγορές όπως η Ισπανία και η Γαλλία, και ανέλυσε τα στοιχεία που ζητούν οι Σκανδιναβοί σε ένα “καλοκαιρινό σπίτι”.
Επόμενη προσκεκλημένη ήταν η κα Μαργαρίτα Μπουλάκη, του βρετανικού γραφείου Squire and Partners. Τίτλος της ομιλίας της ήταν “Urban Tourism – Destination London”
Μίλησε για τον αστικό τουρισμό, με βάση το παράδειγμα του Λονδίνου, που δέχεται 20.000.000 επισκέπτες ετησίως. Κατέληξε πως πρόκειται για έναν μεγάλο κύκλο: πώς προσελκύουμε επισκέπτες, πώς τους υποδεχόμαστε, τι αλλαγές φέρνουν, πώς επηρεάζουν τους κατοίκους. Ο τουρισμός είναι δύναμη και εργαλείο αλλαγής, αφού σε αναγκάζει να τον λάβεις υπόψη σου στο σχεδιασμό πολλών άλλων στοιχείων, αλλά και της ίδιας της πόλης.
Στη συνέχεια, η κα Ιωάννα Μητροπούλου, του γραφείου Ennismore, παρουσίασε την ομιλία της με τίτλο “Hospitality that inspires discovery. Developing concepts, creating identities and mastering storytelling.”
Μίλησε για σειρά ξενοδοχείων που γίνονται μέρος της γειτονιάς και οι πόρτες τους είναι πάντα ανοιχτές για όποιον θέλει να τα επισκεφθεί, καθώς και για τη δημιουργία δυνατών concept σε πιο πολυτελή ξενοδοχεία, με στόχο την αυθεντικότητα και τη μοναδική εμπειρία.
Το λόγο πήρε στη συνέχεια ο Tom Lindblom, του γραφείου Gensler, του οποίου η ομιλία είχε τίτλο “Experience and the uncertainty principle. Research and design”.
Θέμα ήταν το experience index που έχει αναπτύξει το ερευνητικό τμήμα του γραφείου, μια προσπάθεια να μετρηθεί και να ποσοτικοποιηθεί η “εμπειρία” των επισκεπτών ενός ξενοδοχείου. Μια πληθώρα από ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία οδήγησαν, μεταξύ άλλων, στα εξής συμπεράσματα: να σχεδιάζουμε για τον πελάτη που μπορεί να απαιτήσει οτιδήποτε· να κάνουμε τον κάθε πελάτη να αισθάνεται ότι σχεδιάσαμε ειδικά για αυτόν· να προσφέρουμε μοναδικές εμπειρίες· να έχουμε διεθνή προσέγγιση.
Ο κ. Δημήτρης Γροζόπουλος, του γραφείου Fletcher Priest Architects, παρουσίασε το θέμα “Regeneration as a catalyst of tourist development”.
Ο κ. Γροζόπουλος τόνισε την επιτακτική ανάγκη επαναπροσδιορισμού του τουρισμού: τα έργα για τον τουρισμό οφείλουν να είναι κοινωνικά, οικονομικά και περιβαλλοντικά βιώσιμα. Με βάση το Stratford master plan, τόνισε τη συμμετοχή και τη διαβούλευση του κοινού, την ισορροπημένη αναλογία χρήσεων, το ευέλικτο νομικό πλαίσιο, την προσαρμοστικότητα ώστε να αντέξει τη μεταβλητότητα του μέλλοντος και τη συμμετοχή όσο το δυνατόν περισσότερων φορέων και επιστημόνων από ποικίλα πεδία.
Τη σκυτάλη πήρε ο κ. Κωνσταντίνος Σακαντάμης, επίκουρος καθηγητής ΑΠΘ, του οποίου η ομιλία είχε τίτλο “Περιβαλλοντικός σχεδιασμός και ταυτότητα της πόλης”
Αναλύοντας πρώτα τις έννοιες του place branding και του place marketing, εστίασε στη συνέχεια στις περιβαλλοντικές προσεγγίσεις, το πράσινο branding. Η διασύνδεση του branding με το βιοκλιματικό σχεδιασμό προσφέρει μετρήσιμα αγαθά σε πολλούς τομείς, βελτίωση σε πραγματικό επίπεδο και προσελκύει επενδύσεις. Προϋποθέτει όμως πολυετή προσπάθεια και την πλήρη αφοσίωση και δραστηριοποίηση των πολιτών.
Η ροδίτισσα Σωτηρία Κορναροπούλου, του Βελγικού γραφείου 51Ν4Ε, παρουσίασε την ομιλία “Αρχιτεκτονική ανάπτυξη στα Τίρανα”.
Η κα Κορναροπούλου παρουσίασε δύο αρχιτεκτονικά πρότζεκτ του γραφείου 51Ν4Ε στα Τίρανα.
Ο πύργος TID είναι ένα πολυτελές ξενοδοχείο, που με τον ξεχωριστό του σχεδιασμό καταφέρνει να γίνει και τοπόσημο. Το δεύτερο πρότζεκτ, η ανάπλαση της κεντρική πλατείας των Τιράνων, με την ταυτόχρονη δημιουργία αστικού δάσους, έχει υπάρξει ακόμα πιο επιδραστικό στην εικόνα της πόλης. Σε συνεργασία με διάφορους φορείς, συζήτηση και ενσωμάτωση προτάσεων και αναγκών, δημιουργήθηκε ένας χώρος με πολλές χρήσεις, που ζωντανεύει και συγκεντρώνει πολύ κόσμο. Απευθύνεται καταρχήν στους πολίτες, αλλά ταυτόχρονα έχει κάνει την πόλη πιο ελκυστική ως προορισμό.
Στη συνέχεια, ο κ. Αγαπητός Ξάνθης, προϊστάμενος της περιφερειακής Υπηρεσίας Τουρισμού Δωδεκανήσου, παρουσίασε τη μελέτη του με θέμα “Η Μεσαιωνική πόλη της Ρόδου ως πεδίο αστικού παιγνίου στο δρόμο της αειφορίας”.
Ο κ. Ξάνθης τόνισε για τη Μεσαιωνική Πόλη ότι μετατρέπεται σε ένα μεγάλο παζάρι, από όπου οι κάτοικοι είναι υπό φυγή. Το πρόβλημα δεν είναι κτηριακό αλλά κοινωνικό, αφού δεν υπάρχει σύμπραξη κατοίκων και καταστηματαρχών. Τόνισε ότι απαιτείται να καταστεί η Μεσαιωνική Πόλη ζωντανός οργανισμός, να υπάρξει αλληλοκατανόηση των ενδιαφερόμενων μέσω μιας κοινωνικής συμφωνίας, να προωθηθούν ήπιες μορφές τουρισμού, να υπάρξει διαρκής εκπαίδευση των πολιτών και αίσθηση ευθύνης, να αναγνωριστεί και να προστατευτεί το πολιτιστικό κεφάλαιο και να υπάρξει συνεργασία όλων των παικτών.
Τις ομιλίες της πρώτης ημέρας του συνεδρίου, έκλεισε ο κ. Γεώργιος Μπαρμπούτης, εμπειρογνώμων Marketing τουρισμού, παρουσιάζοντας την ομιλία “Η αναβίωση του Κολοσσού της Ρόδου”.
Ο κ. Μπαρμπούτης τόνισε ότι με μια μακροπρόθεσμη και οραματική οπτική θα μπορέσουμε να έχουμε τουριστικά, πολιτιστικά, οικονομικά, διπλωματικά και κοινωνικά οφέλη και πλεονεκτήματα, μετατρέποντας την εθνική μας εσωστρέφεια σε παγκόσμια πολιτιστική εξωστρέφεια.
Η πρώτη ημέρα έκλεισε με την απονομή αναμνηστικών πλακετών στους ομιλητές. Θετική εντύπωση άφησε σε όλους το νεαρό της ηλικίας πολλών από τους καλεσμένους, που παρόλα αυτά έχουν καταφέρει να εδραιωθούν και να αναγνωρισθούν επαγγελματικά σε απαιτητικές αγορές του εξωτερικού. Ιδιαίτερο στοιχείο ήταν και η θερμή συμπαράσταση του κοινού όταν το άγχος λύγισε κάποιον από τους ομιλητές· το ζεστό χειροκρότημα και η αυθόρμητη στήριξη επέτρεψαν την ολοκλήρωση της κατά τα άλλα εξαίρετης ομιλίας χωρίς περαιτέρω προβλήματα.
Η δεύτερη ημέρα του 3ου Συνεδρίου Αρχιτεκτονικής και Τουρισμού ξεκίνησε το πρωί της Κυριακής 21/10 με τον κ. Σπύρο Σπυρόπουλο, Αναπληρωτή Πρύτανη Διεθνών Συνεργασιών του Πανεπιστημίου Αιγαίου, ο οποίος έκανε μια ιστορική αναδρομή, μιλώντας για τη σχέση της Ρόδου με την αρχιτεκτονική δια μέσου των αιώνων. Ανέφερε ότι από τον πληθυντικό των (πολλών) πολιτισμών, φτάνουμε στον ενικό του (ενός) πολιτισμού – το σημαντικό δεν είναι το σταυροδρόμι των πολιτισμών αλλά όταν οι πολιτισμοί στέκονται ο ένας δίπλα στον άλλο, φτιάχνοντας τον ενικό.
Ακολούθησε το workshop της κας Ειρήνης Γιωτοπούλου με τίτλο “The Importance of Photography in Architecture & Social Media”.
Ξεκίνησε αναφέροντας ότι σήμερα το Instagram αποτελεί το κατ’ εξοχήν μέσο προβολής εικόνων, ένα είδος ανοιχτής έκθεσης και μέσο δωρεάν προώθησης έργων. Μέσα από την εμπειρία της από τον διεθνώς αναγνωρισμένο λογαριασμό της στο Instagram, έδωσε συμβουλές τόσο για τη λήψη επιτυχημένων φωτογραφιών αρχιτεκτονικής, όσο και για την διαχείριση ενός επιτυχημένου λογαριασμού.
Ο ροδίτης αρχιτέκτων Λαέρτης Βασιλείου, ιδρυτής του γραφείου LAAV Architects με έδρα το Λονδίνο, παρουσίασε το εργαστήρι με τίτλο “Viral Holidays”.
Μίλησε για την επιρροή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης τόσο στην αρχιτεκτονική, όσο και στον τουρισμό και το πώς μπορεί να γίνει η αρχιτεκτονική viral. Έκλεισε, όμως, τονίζοντας ότι όσο όμορφα και καλοσχεδιασμένα κι αν είναι τα ξενοδοχεία, το μεγαλύτερο και πιο ελκυστικό προτέρημα της Ελλάδας είναι η ομορφιά του ίδιου το τοπίου. Για αυτό και οφείλουμε να προστατεύσουμε το φυσικό τοπίο.
Οι ομιλίες συνεχίστηκαν με τον κ. Κώστα Πουλόπουλο, ο οποίος παρουσίασε ένα πρότζεκτ της ομάδας του στη Δανία, τον Πύργο Νερού του Τårnby. Προέτρεψε τους αρχιτέκτονες να μη φοβούνται να καταγράψουν και να παρουσιάσουν τις καλές τους ιδέες· τους επενδυτές να μη φοβούνται το διαφορετικό· τους τοπικούς άρχοντες να μην παραβλέπουν τις υπάρχουσες κτηριακές υποδομές· και τα ΜΜΕ να ενθαρρύνουν το διάλογο. Τέλος, προέτρεψε όλους τους παρόντες να κοιτούν δραστήρια την πόλη τους και να σκεφτούν μέρη στη Ρόδο που θα μπορούσαν να ωφεληθούν από μια τέτοια προσέγγιση.
Η κα Βασιλική Καραδήμου εκπροσώπησε την εταιρία LG, παρουσιάζοντας τις επαγγελματικές λύσεις που προσφέρει η εταιρεία για κοινόχρηστους χώρους του ξενοδοχείου, οι οποίοι αποτελούν και τη βιτρίνα των ξενοδοχείων. Οι λύσεις περιλαμβάνουν τον κλιματισμό, τον εξαερισμό και τη σήμανση και βοηθούν στη διαμόρφωση των κοινόχρηστων χώρων προς όφελος τόσο των επισκεπτών, όσο και των εργαζομένων.
Ακολούθησε το διάλειμμα και με την επανέναρξη των εργασιών το βήμα πήρε ο κ. Νίκος Κανταρτζής, αρχιτέκτων μηχανικός, κάνοντας εισήγηση με θέμα “Δίκτυο τουριστικών λιμένων και καταφυγίων τουριστικών σκαφών στο Ν-Α Αιγαίο. Η περίπτωση της Κω”.
Τονίστηκε η έλλειψη στρατηγικού πλαισίου για τον θαλάσσιο τουρισμό και ο πολύ μικρός αριθμός θέσεων ελλιμενισμού ανά χιλιόμετρο ακτής σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Η πρόταση που παρουσιάστηκε προβλέπει τη δυνατότητα 330 νέων θέσεων ελλιμενισμού με επεμβάσεις στις υπάρχουσες λιμενικές εγκαταστάσεις, φέρνοντας πολλαπλά οφέλη στην οικονομία και την κοινωνία των νησιών.
Στη συνέχεια, η κα Εύη Οικονομίδου, χημικός μηχανικός, παρουσίασε τις “Προκλήσεις διαχείρισης υδάτινων πόρων σε τουριστικές περιοχές, τη Ρόδο και τα Δωδεκάνησα”.
Ξεκίνησε τονίζοντας ότι παρά τις εντυπωσιακές νέες τουριστικές εγκαταστάσεις και την εξαιρετική αρχιτεκτονική των ξενοδοχείων, τα συστήματα ύδρευσης παραμένουν απαρχαιωμένα και παρατηρείται ελλιπής συντήρηση. Για την αντιμετώπιση των προβλημάτων με τους υδάτινους πόρους που έχουν παρουσιαστεί τα τελευταία χρόνια, απαιτείται η διαχείριση νερού συνολικά στη λεκάνη απορροής, με μείωση της άντλησης, διαχείριση γεωτρήσεων, λήψη υπόψη του ανάγλυφου του τοπίου και την υποστήριξη και εκσυγχρονισμό των υποδομών. Έκλεισε τονίζοντας τις ευθύνες των ίδιων των πολιτών.
Ο κ. Θεόφιλος Ζωίδης, πολιτικός μηχανικός, συνέχισε με την “Παρουσίαση διακεκριμένου έργου σε ανοιχτή πρόσκληση του ΤΕΕ σε συνεργασία με το ελληνικό τμήμα της UIA με αντικείμενο βιοκλιματικά ξενοδοχεία με χρήση ΑΠΕ”. Η πρόταση βασίζεται στις αρχές της αειφόρου δόμησης, αναζητώντας το μίνιμουμ περιβαλλοντικό αποτύπωμα, την οικονομία και το κοινωνικό όφελος. Με έμπνευση από τα σχέδια origami, η πρόταση βασίζεται στο συνδυασμό πύργου αερισμού και ηλιακής καμινάδας, για να επιτύχει το φυσικό εξαερισμό του κτηρίου. Με την επιπλέον χρήση συστημάτων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η μονάδα καθίσταται κτήριο (σχεδόν) μηδενικής ενέργειας.
Μέσω μιας βιβλιογραφικής έρευνας, ο κ. Εμμανουήλ Κυριαζάκος, Msc “Περιβαλλοντική εκπαίδευση” στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, τόνισε ότι η τουριστική ανάπτυξη πολλές φορές δε συμβαδίζει με την αειφορία. Η χρήση φυσικών πρώτων υλών χωρίς σχεδιασμό οδηγεί στην καταστροφή του οικοσυστήματος λόγω υπέρβασης της φέρουσας ικανότητας. Ως λύση προτείνεται η συνεχής εκπαίδευση πολιτών στα πλαίσια της αειφόρου ανάπτυξης, που θα οδηγήσει σε ευαισθητοποίηση, απόκτηση γνώσεων και μετά ικανοτήτων, αλλά κυρίως σε συγκεκριμένη περιβαλλοντική κουλτούρα. Απαιτούνται ηθικές και περιβαλλοντικές αξίες και η συμμετοχή όλων για την επίτευξη της για αειφόρου ανάπτυξης που εξασφαλίζει την ποιότητα του περιβάλλοντος, κάνοντας τον προορισμό πιο ελκυστικό.
Ο κ. Γιώργος Περνάρης, Αντιπρόεδρος Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Δωδεκανήσου, παρουσίασε την ομιλία “Βιώσιμος τουρισμός και εφαρμογή της πολιτικής: διδάγματα από το ισπανικό τουριστικό μοντέλο”. Η παρουσίαση εστίασε στην Κάλβια, δημοφιλή προορισμό στη Μαγιόρκα, όπου η ανεξέλεγκτη τουριστική ανάπτυξη των προηγούμενων δεκαετιών προκάλεσε κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα που έφεραν, μεταξύ άλλων, σημαντική μείωση των επισκεπτών. Μετά από ευρύ κοινωνικό διάλογο ελήφθησαν πολιτικές πρωτοβουλίες, οι οποίες όμως δεν είχαν το προσδοκώμενο αποτέλεσμα. Τελικά απαιτήθηκαν κατεδαφίσεις περίπου 30 υπαρχόντων κτηρίων, κυρίως ξενοδοχείων.
Η παρουσίαση του κου Επαμεινώνδα Βενετσάνου, αρχιτέκτονα μηχανικού, είχε θέμα “Θεματικός τουρισμό στους Αγίους Θεοδώρους Κορινθίας”, έναν δημοφιλή προορισμό, κυρίως λόγω της φυσικής του ομορφιάς και της εγγύτητάς του προς την Αθήνα, που όμως αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα λόγω κακού σχεδιασμού και μεγάλης ανάπτυξης. Η πρόταση του κου Βενετσάνου εστιάζει σε τρία σημεία: την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς και την σύνδεση των χώρων του κέντρου με το παραλιακό μέτωπο· τη δημιουργία παραγωγικής ζώνης με την εκμετάλλευση ακαλλιέργητης γης και σύνδεσής της με προτεινόμενη μαρίνα για καΐκια· τη ζώνη αναψυχής με μικρές τουριστικές μονάδες.
Τελευταία μίλησε η κα Ελένη Καρύδη, πρόεδρος της ΕΥΘΥΤΑ, η οποία αναφέρθηκε στην οδική ασφάλεια και την ανάγκη σχεδιασμού και διαχείρισης του δομημένου περιβάλλοντος. Τόνισε ότι οι τουριστικοί προορισμοί πρέπει να είναι σε πρώτη προτεραιότητα για την οδική ασφάλεια και ανέφερε ότι τα τροχαία έχουν κόστος περί τα 3-4 δισ. ευρώ ετησίως για το ελληνικό κράτος. Για τη βελτίωση της κατάστασης είναι αναγκαία η ισχυρή πολιτική βούληση, η συναίνεση των πολιτών, η δέσμευση και ενεργός συμμετοχή των φορέων, καθώς και η αίσθηση του επείγοντος.
Το 3ο Συνέδριο Αρχιτεκτονικής και Τουρισμού έκλεισε με την απονομή αναμνηστικών στους ομιλητές, καθώς και με τις απαραίτητες αναμνηστικές φωτογραφίες. Στη σκηνή ανέβηκαν καταχειροκροτούμενοι και οι πολυάριθμοι εθελοντές που βοήθησαν στην άψογη λειτουργία της διοργάνωσης.
Συνοψίζοντας τα πολλά ενδιαφέροντα που αναφέρθηκαν το διήμερο αυτό, μπορούμε να πούμε ότι κοινή συνισταμένη πολλών ομιλητών ήταν ότι η ανεξέλεγκτη τουριστική ανάπτυξη μπορεί να αποβεί επιζήμια για τον τόπο. Η βιώσιμη και υπεύθυνη ανάπτυξη είναι απαραίτητη όχι μόνο για τους κατοίκου, αλλά και για να διατηρηθεί ελκυστικό το ίδιο το τουριστικό προϊόν. Για να επιτευχθεί η αειφόρος τουριστική ανάπτυξη απαιτείται σύμπραξη και ομόνοια όλων των κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών παραγόντων και τονίστηκε ιδιαίτερα το αίσθημα ευθύνης που οφείλουν όλοι να έχουν για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και του πολιτιστικού μας πλούτου.
