Συνέντευξη στον Δημήτρη Γκαρτζώνη
Η Κυρία Μαρίτσα Μαντικού-Hödlmoser δεν είναι απλά η πρώτη επαγγελματίας ξεναγός της Ρόδου, είναι πολλά περισσότερα. Λειτούργησε ως πρέσβειρα του ροδιακού τουρισμού, όταν ακόμη βρισκόταν στα σπάργανα. Βίωσε το λεγόμενο τουριστικό θαύμα και την πορεία της τουριστικής δραστηριότητας. Ξενάγησε μεγάλες προσωπικότητες της Ευρώπης και με την υψηλή της κατάρτιση προώθησε το «ιδεώδες» του ροδιακού τουρισμού.
Σε συνέντευξη που παραχώρησε στη «δημοκρατική» μιλάει για τις εμπειρίες της, οι οποίες είναι τόσες πολλές που δεν μπορούν να χωρέσουν σε λίγες μόνο σελίδες…
• Είστε μια από τις πρώτες ξεναγούς στη Ρόδο. Πώς ξεκίνησε αυτή η διαδρομή;
Τη δεκαετία του 1960 ο Κωνσταντίνος Καραμανλής σκεπτόμενος προφανώς ότι η Ελλάδα έπρεπε να επωφεληθεί από τον πολιτισμό της, τις ασύγκριτες ομορφιές και την ηλιοφάνεια, ιδρύει τη σχολή Τουριστικών Επαγγελμάτων και τις σχολές ξεναγών. Η Ρόδος είναι ο πρώτος τόπος στην Ελλάδα όπου λειτούργησε η σχολή ξεναγών. Τον Οκτώβριο του 1963 η σχολή είχε 120 εισακτέους και αποφοιτήσαμε 28 άτομα τον Ιούνιο του 1964.
• Είχε τουρισμό εκείνη την εποχή η Ρόδος;
Η Ρόδος είχε τουρισμό, ήδη από το 1939, όπως μου αφηγήθηκαν. Το τουριστικό θαύμα θα το ζήσει όταν πλέον η κυβέρνηση Καραμανλή έρχεται να εκπαιδεύσει προσωπικό. Δημιουργήθηκε και αναπτύχθηκε αυτό που λέμε τουριστική συνείδηση.
Τότε είχαμε επισκέπτες με τα καράβια των Χανδρή, Ποταμιάνου, Τυπάλδου… Οι τουρίστες έρχονταν μέσω της Βενετίας στην Αθήνα και από την Αθήνα άλλοι έκαναν το κλασσικό γύρο της Πελοποννήσου και άλλοι κατέβαιναν στα νησιά, ανάλογα ποια εκδρομή προτιμούσαν. Οι εφοπλιστές είχαν αντιληφθεί ότι η Ρόδος είναι πανέμορφη και έστελναν τα πλοία τους στο νησί. Όταν, λοιπόν, έφταναν οι τουρίστες στη Ρόδο μοιράζονταν σε γκρουπ και τα ανελάμβανε ο κάθε ξεναγός. Πηγαίναμε πρώτα στη Λίνδο και οπωσδήποτε περνούσαμε από τα φιλόξενα σπίτια των Λινδιακών. Κάποιος Άγγλος έγραψε τότε ότι η Λίνδος είναι ένα ανοιχτό στούντιο για όσους θέλουν να σπουδάσουν αρχιτεκτονική και να δουν παραδοσιακούς οικισμούς. Επιστρέφαμε από τη Λίνδο στο ξενοδοχείο των Ρόδων, το οποίο ήταν ακόμη εν λειτουργία. • Ποιο ρόλο έπαιξαν οι απλοί κάτοικοι του νησιού στην ανάπτυξη του τουρισμού;
Οι καθημερινοί άνθρωποι κράτησαν τα ήθη και τα έθιμα της Ρόδου. Κάθε νοικοκυρά φρόντιζε να καθαρίζει το δρόμο μπροστά από το σπίτι της. Τα πεζοδρόμια έλαμπαν και υπήρχε πάντα ένας βασιλικός, ένα κάποιο λουλούδι. Υπήρχε τότε αυθεντική φιλοξενία, υπήρχε νοικοκυριό. Έτσι ήταν πάντα οι νησιώτες, φιλόξενοι και νοικοκυραίοι. Ακόμη και οι καταστηματάρχες δεν υπήρχε περίπτωση να αφήσουν τα εμπορεύματά τους στο πεζοδρόμιο. Όταν έμπαινες από την Πύλη του Αρνάλδου στη Μεσαιωνική Πόλη έβλεπες μία ομορφιά, μία ευταξία, τώρα βλέπεις κουρελούδες, εισαγόμενες. Η ομορφιά βρίσκεται στην απλότητα και στην ευταξία.
Η Ποπίκα Σισμάνη, διευθύντρια του ΕΟΤ τότε, μας είπε όταν πήραμε τα πτυχία μας πώς θα πρέπει να μάθουμε να κολυμπάμε στα βαθιά. Δεν υπήρχε κανείς να μας μάθει. Την παράδοση την είχαμε μέσα μας… Τη Ρόδο την αγαπούσαμε, είμαστε από εδώ, δεν ήρθαμε από αλλού επειδή το νησί …μύριζε χρήμα.
Επιτρέψτε μου να αναφέρω ότι η Ποπίκα Σισμάνη που καταγόταν από εξαιρετική οικογένεια ευπατρίδων Ελλήνων και ο Παντελής Καραγιάννης, διοικητής τουριστικής αστυνομίας τότε, ήταν δύο άνθρωποι οι οποίοι έβαλαν γερά θεμέλια στον τουρισμό μας.
• Πόσο έχουν αλλάξει σήμερα τα πράγματα για τον τουρισμό;
Η Ρόδος από την αρχή γοήτευε τους τουρίστες. Περνούσαμε από τον Αίθωνα σταματούσαμε στα κηπούλια να κόψουμε πορτοκάλια και μανταρίνια ή απλά περπατούσαμε να απολαύσουμε τη φύση. Πίναμε μία λεμονάδα στην πάνω καφετέρια, από λεμόνια που είχε κόψει ο ιδιοκτήτης από τις λεμονιές του. Δεν ξέρετε πόσο το ευχαριστιόντουσαν αυτό οι τουρίστες. Πηγαίναμε έπειτα στα κεραμικά του Σάββα στον Αρχάγγελο, στου Νάσου και στον Ίκαρο… Ανάρπαστα γινόντουσαν όλα τα κεραμικά.
Αυτό που έχω να πω είναι ότι δεν έχουν αλλάξει οι εποχές. Έχουν αλλάξει οι άνθρωποι. Πλέον όλα περιστρέφονται γύρω από το χρήμα. Κοιτούν όλοι τον τουρίστα στο πορτοφόλι… Από την αυθεντική φιλοξενία, καταλήξαμε στην εκμετάλλευση. .
• Πώς θα περιμένατε να εξελιχθεί η Ρόδος τουριστικά;
Οι Ιταλοί είχαν προβλέψει την ανοικοδόμηση ξενοδοχείων, αλλά όχι πάνω στην παραλιακή οδό και 20 μέτρα πιο μέσα από τον κεντρικό άξονα του δρόμου για να είσαι προστατευμένος από το χειμέριο κύμα και από το ενδεχόμενο ενός παλιρροϊκού κύματος. Σε επισφαλή ζώνη από άποψη σεισμών βρισκόμαστε… Οι Ιταλοί δεν επέτρεπαν επίσης να χτιστούν σπίτια ύψους πάνω από 20 μέτρα. Όλα αυτά προφανώς και δεν τα τηρήσαμε και χάσαμε πολύτιμο ζωτικό χώρο και αυτό έχει αντίκτυπο αρνητικό στον τουρισμό. Μπαίνοντας στο λιμάνι δεν μπορείς να βρεις πλέον το Καστέλο όπως δέσποζε πριν. Δυστυχώς είμαστε καταστροφικός λαός.
• Πιστεύετε ότι επηρεάζει αρνητικά ή θετικά τη Ρόδο το all inclusive;
Το all inclusive είναι καταστρεπτικό. Πρέπει να περιοριστεί. Όταν ένας ξενοδόχος παίρνει επιδοτήσεις με χρήματα των Ελλήνων φορολογουμένων, για να χτίσει καινούρια ξενοδοχεία, θα πρέπει και να έχει κάποιες υποχρεώσεις. Δεν μπορεί να δίνονται έτσι απλά οι επιδοτήσεις για επενδύσεις που αποσκοπούν στην εισροή τουριστικού συναλλάγματος, κάτι το οποίο τελικά δεν γίνεται ούτως ή άλλως έτσι όπως εξελίχθηκαν τα πράγματα. Σε αυτά τα καινούρια ξενοδοχεία δεν θα πρέπει να υπάρχει το all inclusive ώστε να προσελκύουν ποιοτικότερο τουρισμό. Άλλωστε πού έχουν επενδυθεί τα κέρδη όλων αυτών των ξενοδοχείων;
• Είναι μόνο το all inclusive…βλαβερό για τον τουρισμό της Ρόδου;
Μία από τις καταστρεπτικότερες συνήθειες της Ρόδου ήταν οι…αέρηδες. Στην οδό Σωκράτους οι ιδιοκτήτες των καταστημάτων που δεν ήθελαν, για δικούς τους λόγους να τα δουλέψουν και δεν είχαν κάποιο συγγενικό τους πρόσωπο να συνεχίσει την επιχείρηση, τα νοίκιαζαν σε κάποιον τρίτο στις προβλεπόμενες τιμές που ίσχυαν στην αγορά… Στη συνέχεια, οι ενοικιαστές τα υπενοικίαζαν σε πανωμερίτες ζητώντας μεγάλους “αέρηδες”. Αυτά τα χρήματα ο νέος επενδυτής ήθελε να τα βγάλει μέσα σε μία σεζόν και οι τιμές ανέβαιναν… Έτσι ξεκίνησε να ακριβαίνει η αγορά…
• Πώς κρίνετε το επίπεδο των παρεχόμενων υπηρεσιών σήμερα;
Οι ξεναγοί πλέον το μόνο που νοιάζονται είναι να παίρνουν την αμοιβή τους… Βλέπουν διεκπεραιωτικά το ρόλο τους, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων. Υπάρχει γενικώς ασυδοσία, ένας εκμαυλισμός. “Φέρε να σου δώσω”, αυτό επικρατεί στην αγορά και λειτουργεί βέβαια σε βάρος του τουρισμού αυτή η τακτική…
• Ποιοι είναι κατά την άποψή σας οι καλύτεροι τουρίστες;
Οι Άραβες ήταν οι καλύτεροι… Δεν τους έχουμε πια και δεν ξέρω πού οφείλεται αυτό. Οι τουρίστες που έχουμε είναι πλέον όλοι τους μετρίου εισοδήματος. Θα έπρεπε ίσως να επενδύσουμε τον ιστιοπλοϊκό τουρισμό. Αυτοί είναι ποιοτικοί τουρίστες.
Οι Σκανδιναβοί ήταν επίσης ποιοτικοί τουρίστες. Ξεκινούσαν οι αφίξεις Μάρτιο και τελείωναν Νοέμβριο. Ήταν ήσυχοι, δεν δημιούργησαν ποτέ πρόβλημα. Τους τουρίστες του all inclusive δεν τους βλέπουμε πλέον στην αγορά….
• Παλαιότερα βέβαια υπήρχαν και οι Έλληνες τουρίστες.
Η Ρόδος ήταν παλιά πιο προσιτή και ελκυστική για τον Έλληνα τουρίστα. Δεν υπήρχε τότε το δασμολόγιο. Τα νέα ζευγάρια κατέβαιναν να κάνουν το νοικοκυριό τους, έπαιρναν από κρύσταλλα, μαχαιροπίρουνα μέχρι και υφάσματα. Είχαμε καταστήματα που ήταν γνωστά για την ποιότητα των εμπορευμάτων τους. Έφευγαν τα καράβια φορτωμένα. Αυτές οι εποχές πέρασαν ανεπιστρεπτί…
Είναι απαράδεκτο να παρέχεις στον τουρίστα χαμηλού επιπέδου τη δυνατότητα να περάσει τις διακοπές του στη Ρόδο και στον Έλληνα του ιδίου εισοδήματος να είναι απαγορευτικές οι τιμές σε ξενοδοχεία και στα απλά καταλύματα. Ας μη κρυβόμαστε, δεν είναι σήμερα και τόσο προσιτή η Ρόδος στο μέσο Έλληνα, αντίθετα ο κάθε άνεργος Άγγλος έρχεται και μεθοκοπά χωρίς να αφήνει κάτι στην αγορά.
• Κλείνοντας κυρία Μαντικού, μιλήστε μας για προσωπικότητες που ξεναγήσατε…
Η πρώτη μου εμπειρία ξενάγησης ήταν με τον Λούντβιχ Έρχαρτ, τον υπουργό Οικονομικών της Γερμανίας. Το ελληνικό κράτος τον φιλοξένησε στον Προφήτη Ηλία και ήμουν τρεις μέρες κοντά του. Μου χάρισε ένα πορτοφόλι με το γερμανικό θυρεό με 100 μάρκα, ασύλληπτα χρήματα για την εποχή. Μου έδωσε δε καλές συμβουλές πώς να επενδύσω τα χρήματα. Ήταν μία εξέχουσα προσωπικότητα. Ακολούθησαν διάφορες άλλες προσωπικότητες. Ξενάγησα τον Χέλμουτ Κολ, τον Χανς Ντίτριχ Γκένσερ, τον Κουρτ Waldheim, γενικό γραμματέα του ΟΗΕ…
Ήμουν για 25 ολόκληρα χρόνια ξεναγός του πιο γνωστού γραφείου της Γερμανίας με ποιοτικούς τουρίστες, του Studiosus. Δυστυχώς από όταν αποχώρησα, το πρόγραμμα της Ρόδου δεν είναι πλέον στον κατάλογο. Ξενάγησα μεγάλα ιδρύματα της Γερμανίας, την εμπορική ένωση Brinckmann. Αυτή η ξενάγηση ξεκίνησε από Ρόδο και συνεχίστηκε σε Κω, Αλικαρνασσό και Έφεσο και κατέληξε στη Σάμο όπου παρέδωσα το γκρουπ. Είχα πάρει άδεια να ξεναγήσω στην Τουρκία. Σε ένα συνέδριο των ευρωπαϊκών λαϊκών κομμάτων που έγινε επί Μητσοτάκη, στο ξενοδοχείο όπου σήμερα είναι το Αμαθους, είχα ξεναγήσει τον Μεσούτ Γιλμάζ. Το προηγούμενο βράδυ, είχε βρέξει και δεν ξέρω αν το έχετε προσέξει…, μετά τη βροχή τα απέναντι παράλια φαίνονται πιο κοντά μας. Όπως βγήκαμε από το ξενοδοχείο μού λέει ο Γιλμάζ… να δω πόσο κοντά είναι στην Τουρκία η Ρόδος. Του απάντησα ότι κάνει λάθος, καθώς είναι πολύ κοντά στη Ρόδο τα τουρκικά παράλια, οι άλλοτε αποικίες των Ροδίων, απάντηση που έκανε τον Γιλμάζ να απορήσει εάν έκανα στο διπλωματικό σώμα. Ο ίδιος ο Γιλμάζ μού έδωσε την άδεια να ξεναγήσω στην Τουρκία το Ινστιτούτο Brinckmann. Η τελευταία μου ξενάγηση ήταν πριν εννέα χρόνια της υπουργού Εξωτερικών της Αυστρίας, Ούρσουλας Πλάσνικ. Τότε η Ευρωβουλευτής κ. Κράτσα είχε οργανώσει μία συγκέντρωση στο Ρόδος Παλάς για τις γυναίκες πολιτικούς της Ευρώπης. Ο τότε πρόξενος της Αυστρίας Σ. Παπαγεωργίου, που χάσαμε πρόσφατα, μου ζήτησε να ξεναγήσουμε την κ. Μπλάσνικ. Περάσαμε πολύ ωραία και η υπουργός το χάρηκε πολύ.
Είχα ξεναγήσει επίσης 120 άτομα γκρουπ της Ιντερπόλ, ήταν επίσης μία εμπειρία που θα θυμάμαι για πάντα… Οπωσδήποτε δεν μπορώ να μην αναφέρω το πρόγραμμα της Ελληνο-Αυστριακής κοινότητας για την κατανόηση της ελληνικής γλώσσας και κουλτούρας, που αγάπησα πάρα πολύ. Δεν ξέρω τι άλλο να αναφέρω, είναι τόσα πολλά…
