Τα νούμερα είναι αποκαλυπτικά. Μόνο τις πρώτες εβδομάδες του Σεπτεμβρίου πέρασαν τα ελληνικά σύνορα πάνω από επτά χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες. Πρόκειται για έναν ρυθμό αφίξεων που έχει σημάνει συναγερμό στο υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου. Βρισκόμαστε άραγε στα πρόθυρα μιας νέας προσφυγικής κρίσης; Το σίγουρο είναι ότι σφίγγει ο κλοιός γύρω από την Ευρώπη, με αλλεπάλληλα προσφυγικά κύματα να καταφθάνουν στις ακτές, πρωτίστως της Ιταλίας, αλλά δευτερευόντως άλλων χωρών, όπως η Βρετανία. Το γερμανικό περιοδικό Σπίγκελ αναρωτιόταν στο τελευταίο του πρωτοσέλιδο αν η Γερμανία «θα τα καταφέρει», όπως το 2015, καθώς οι αιτήσεις ασύλου αυξάνονται και οι τοπικές κοινωνίες διχάζονται. Οι ελληνικές αρχές αισθάνονται πλέον την πίεση. Μέσα σε οκτώ μήνες του 2023 (Ιαν.-Αύγουστος) οι προσφυγικές ροές αριθμούν 18.244 ανθρώπους, όταν ολόκληρο το 2022 ήταν 17.122 και το 2021 μόλις 8.745. Πληροφορίες αναφέρουν ότι η κορύφωση των αφίξεων αναμένεται να πραγματοποιηθεί τον Νοέμβριο, αλλά ο υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου Δημήτρης Καιρίδης, απαντώντας σε ερωτήσεις της «Κ» είναι προσεκτικός: «Το πρόβλημα είναι διεθνές, η Ιταλία αντιμετωπίζει πολύ πιο έντονο πρόβλημα, στην Ελλάδα είμαστε σε εγρήγορση, αλλά πάντως εδώ το πρόβλημα είναι απολύτως διαχειρίσιμο».
Το σύνδρομο της Πύλου
Τουλάχιστον στην ενδοχώρα είχαµε ξεχάσει το προσφυγικό. Είναι πολύ μακρινές οι εικόνες από την άνοιξη του 2015, όταν εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες «λιάζονταν στην Ομόνοια». Οι κυβερνήσεις της Νέας Δημοκρατίας (πρωτίστως) έβαλαν τα πράγματα σε τάξη σε μεγάλο βαθμό, αν και βοήθησε και ο κορωνοϊός, που ουσιαστικά «απαγόρευσε» τις μετακινήσεις κάθε είδους σε όλο τον κόσμο. Καθώς όμως μπήκε το φθινόπωρο του 2023, οι φήμες είναι πολλές και μία από αυτές λέει ότι μετά το ναυάγιο της Πύλου, στις 14 Ιουνίου, το Λιμενικό Σώμα, που ανήκει στο υπουργείο Ναυτιλίας, έλαβε αυστηρές εντολές που απηχούν αποφάσεις του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη για πολύ πιο προσεκτική επιτήρηση όλων των διερχόμενων πλοίων και λέμβων.
Κάποιοι λένε, πιο συγκεκριμένα, ότι το Λιμενικό Σώμα σταμάτησε τα pushbacks, με αποτέλεσμα τώρα οι διακινητές να τρίβουν τα χέρια τους, καθώς έχουν πάρει το μήνυμα ότι μπορούν να επιταχύνουν το επικερδές έργο τους και να εργάζονται διπλοβάρδια. Οι εκτιμήσεις αυτές, ωστόσο, δεν επιβεβαιώνονται από την κυβέρνηση. Αλλωστε, το ελληνικό κράτος, παρά την επιμονή των ξένων μέσων ενημέρωσης σε αυτό το ζήτημα, διαψεύδει σταθερά και κατηγορηματικά ότι υπήρχε άρρητη πολιτική εντολή ή απόφαση για pushbacks. Οι ψύχραιμοι και οι νουνεχείς λένε ότι δεν είναι η Πύλος (και η αναμενόμενη αυξημένη ευαισθησία του Λιμενικού Σώματος απέναντι στις ψυχές που ταξιδεύουν στη Μεσόγειο) το στοιχείο εκείνο που λειτουργεί σήμερα ως «προσκλητήριο» νέων μεταναστευτικών ροών.
Οι βάρκες μιας χρήσης made in Turkey
Οι τελευταίες εξελίξεις που δείχνουν αυξημένες ροές έχουν πολλές εξηγήσεις. Η κυριότερη εξήγηση σχετίζεται με την επιστράτευση νέων τεχνικών μέσων και συγκεκριμένα νέων λέμβων, που κατασκευάζονται από βιοτεχνίες της Τουρκίας και είναι «λέμβοι μιας χρήσης». Πρόκειται για φθηνές λέμβους με ξύλινο πάτωμα και απλές μηχανές, που κινούνται με ταχύτητα 4-5 κόμβων. Μόλις φτάνουν στα ελληνικά χωρικά ύδατα, και ιδίως μόλις συναντήσουν πλοίο του Λιμενικού, εύκολα τρυπιούνται, ξεφουσκώνουν και βυθίζονται, με αποτέλεσμα το Λιμενικό να προχωρεί σε επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης. Μέχρι πρόσφατα, οι αφίξεις γίνονταν με λέμβους πολλαπλών χρήσεων που δεν βυθίζονταν τόσο εύκολα (γιατί έπρεπε να επιστρέψουν στην Τουρκία), αλλά τώρα η νέα τεχνολογία «εγγυάται» τη βύθιση και τη μη επιστροφή, ενώ η λόγω Πύλου αυξημένη ευαισθησία του Λιμενικού εξασφαλίζει εν πολλοίς μια σίγουρη θέση στις δομές φιλοξενίας (παρά το γεγονός ότι και τώρα η δοκιμασία αυτή είναι επικίνδυνη για παιδιά ή όσους δεν γνωρίζουν κολύμπι). Αξίζει να σημειωθεί ότι με τις ίδιες λέμβους γίνεται πλέον το πέρασμα στη Μεγάλη Βρετανία, κάτι που οδήγησε την κυβέρνηση Σούνακ να ζητήσει από την Αγκυρα την επιβολή κυρώσεων στις τουρκικές βιοτεχνίες που τις κατασκευάζουν.
Η Τουρκία έχει αναδειχθεί στον πιο σημαντικό κόμβο παράνομης μετανάστευσης παγκοσμίως, εξηγούν στην «Κ» πρόσωπα με γνώση όσων συμβαίνουν. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η Τουρκία δεν απαιτεί βίζα για πολίτες από την υποσαχάρια Αφρική, τη Μέση Ανατολή και τη Νότια Ασία, οι οποίοι με φθηνά εισιτήρια της Turkish Airlines καταφθάνουν στην Κωνσταντινούπολη. Και από εκεί τα δίκτυα που έχουν δημιουργηθεί προωθούν τους ανθρώπους, είτε διά της ξηράς είτε διά των παραλίων, στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Ο ρωσικός δάκτυλος στην Αφρική
Κι εδώ ερχόμαστε στον άλλο λόγο της νέας έξαρσης του προσφυγικού, που έχει καθαρά γεωπολιτική διάσταση. Η Ρωσία έχει αντικαταστήσει τη Γαλλία ως χώρα με επιρροή στην υποσαχάρια Αφρική (Σαχέλ) και καθώς βρίσκεται σε αντιπαράθεση με την Ευρώπη λόγω της Ουκρανίας εικάζεται ότι ενθαρρύνει την παράνομη μετανάστευση προς την Ευρώπη και χρησιμοποιεί και πάλι τους πρόσφυγες ως όπλο (όπως έκανε και με τον βομβαρδισμό της Συρίας το 2015) για να προκαλέσει αποσταθεροποίηση στις ευρωπαϊκές χώρες. Οι Τούρκοι μάλλον τους βοηθούν εμμέσως (όπως κάνουν και σε άλλα θέματα), όμως, η σκληρή αλήθεια είναι ότι οι Ρώσοι δεν χρειάζεται να κάνουν και πολλά για να πείσουν ανθρώπους να σηκωθούν και να φύγουν από τις χώρες του Σαχέλ. Ο ίδιος ο πόλεμος στην Ουκρανία προκαλεί επισιτιστική κρίση στις χώρες αυτές, με αποτέλεσμα ολοένα και περισσότεροι, κυρίως νέοι, να αποφασίζουν να κάνουν το επικίνδυνο ταξίδι στην Ευρώπη.
Στο τραπέζι της Νέας Υορκης
Ο τέταρτος λόγος αφορά το τελεσίγραφο του Τούρκου προέδρου Ταγίπ Ερντογάν προς τους Σύρους πρόσφυγες που ζουν στην Κωνσταντινούπολη, και αριθμούν πάνω από μισό εκατομμύριο. Τους ζητεί να εγκαταλείψουν την Πόλη, από σήμερα, 24 Σεπτεμβρίου, και να επιστρέψουν στις περιοχές και στις δομές της νοτιοανατολικής Τουρκίας που φτιάχτηκαν γι’ αυτούς. Οπως εξηγεί στην «Κ» ο Δημήτρης Καιρίδης, η απόφαση αυτή του Τούρκου προέδρου δεν θα είναι εύκολο να υλοποιηθεί, αλλά σε κάθε περίπτωση αποτελεί μια πρόσθετη πίεση που ασκείται στον συγκεκριμένο πληθυσμό. Ας θυμηθούμε ότι τον Μάρτιο του 2024 διενεργούνται δημοτικές εκλογές και ο Τούρκος πρόεδρος θέλει να κερδίσει την Κωνσταντινούπολη και την Αγκυρα. Στο πλαίσιο αυτό, αναπτύσσει πρωτοβουλίες περιορισμού του προσφυγικού πληθυσμού, με αποτέλεσμα ήδη να αυξάνεται ο αριθμός των Σύρων που φτάνουν στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου.
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης έβαλε το προσφυγικό στην ατζέντα της συνάντησής του με τον Τούρκο πρόεδρο, την περασμένη Τετάρτη, στη Νέα Υόρκη. Σύμφωνα με πληροφορίες, ο πρωθυπουργός ζήτησε από τον Ερντογάν να υπάρχει επικοινωνία μεταξύ του Λιμενικού και της τουρκικής ακτοφυλακής, ώστε, όταν εντοπίζεται από την ελληνική επιτήρηση μια βάρκα στα τουρκικά χωρικά ύδατα, να κινητοποιούνται οι Αρχές εκεί, προκειμένου να επιστρέφει αμέσως στις τουρκικές ακτές. Πηγές με γνώση των συνομιλιών έλεγαν πως η τουρκική πλευρά έδειξε να ακούει με κατανόηση το ελληνικό αίτημα.
Ανταπόκριση, πάντως, του Ρόιτερς από την Κωνσταντινούπολη, την Παρασκευή, φαίνεται να επιβεβαιώνει τους ελληνικούς φόβους. Η αντιμεταναστευτική πολιτική, οι οικονομικές δυσκολίες και οι πολιτικές πιέσεις εξωθούν πολλούς εκ των 3,3 εκατ. Σύρων προσφύγων που ζουν στην Τουρκία να εξετάζουν το ενδεχόμενο της παλιννόστησης ή της αναζήτησης καταφυγίου σε κάποια χώρα στην Ευρώπη, αναφέρει το πρακτορείο. Μόνο η ελληνική πίεση προς την Τουρκία μάλλον δεν αρκεί.
«Θέλουμε μια νέα συμφωνία Ευρώπης – Τουρκίας»
Επί του πεδίου, η Ελλάδα έχει εξελιχθεί πολύ μετά την κρίση του 2015. «Σήμερα η Ελλάδα έχει ένα πρότυπο σύστημα υποδοχής και ασύλου», λέει ο υπουργός Μετανάστευσης. «Εχουμε 33 δομές, όπου με ασφάλεια και αποτελεσματικότητα μπορούμε να προσφέρουμε ανθρώπινη φιλοξενία σύμφωνα με τις διεθνείς δεσμεύσεις της χώρας και παράλληλα έχουμε εγκαθιδρύσει μια γρήγορη και αποτελεσματική διαδικασία ασύλου». Ο κ. Καιρίδης δεν θέλει να επεκταθεί, αλλά τι σημαίνει πρακτικά η «διαδικασία ασύλου»; Ανθρωποι που γνωρίζουν εξηγούν ότι όσοι δεν λαμβάνουν άσυλο θα πρέπει να επιστρέψουν στην Τουρκία ή θα πρέπει να απελαθούν στις χώρες προέλευσής τους. Τίποτε από τα δύο δεν εφαρμόζεται στην πράξη, αφού δεν τους αποδέχεται ούτε η Τουρκία ούτε οι χώρες προέλευσης. Στις δομές δεν μπορούν να παραμείνουν πέρα από περιορισμένο χρονικό διάστημα (συνήθως ένα μήνα), οπότε ουσιαστικά κινούνται ελεύθεροι στην Ελλάδα και όπως δείχνουν τα διαθέσιμα στοιχεία κατευθύνονται σε χώρες της Βόρειας Ευρώπης. Βάσει όσων ισχύουν διεθνώς, στους πρόσφυγες χορηγείται το λεγόμενο ειδικό προσφυγικό διαβατήριο (TDV). Από το 2021 έως το τέλος Αυγούστου 2023 έχουν χορηγηθεί 91.555 προσφυγικά διαβατήρια. Επιπλέον, έχουν επαναπατριστεί είτε εθελουσίως είτε υποχρεωτικά άλλες 20.000. Την ίδια περίοδο έχουν εισέλθει στη χώρα 44.111 άνθρωποι. Κατά συνέπεια, την τελευταία τριετία έφυγαν από την Ελλάδα υπερδιπλάσιος αριθμός από όσους εισήλθαν.
Οι πρόσφυγες από το Αφγανιστάν ή το Κονγκό δεν έχουν ως προορισμό την Ελλάδα. Αυτό όμως δεν πρέπει να μας προκαλεί εφησυχασμό ότι θα είμαστε για πάντα χώρα διέλευσης, γιατί αν η Ευρώπη δεν ακολουθήσει μια σαφή μεταναστευτική πολιτική τότε τα μελλοντικά προσφυγικά κύματα μπορεί να είναι τεράστια και οι δίοδοι προς την Ευρώπη να κλείσουν απροειδοποίητα. Σε μια τέτοια περίπτωση, πολλοί πρόσφυγες μπορεί να αναγκαστούν να συνυπάρξουν μαζί μας για άδηλο χρόνο, ακριβώς ό,τι συμβαίνει σήμερα στην Τουρκία, όπου σχεδόν 4 εκατομμύρια πρόσφυγες βρίσκονται «ακινητοποιημένοι».
Στο υπουργείο Μετανάστευσης προφανώς υπάρχει αυτός ο προβληματισμός και γι’ αυτό αναλαμβάνουν μια διπλή πρωτοβουλία, αφενός για την προώθηση του νέου Ευρωπαϊκού Συμφώνου Μετανάστευσης (με απλά λόγια: τη συμφωνία μεταξύ των 27 χωρών για το τι θέλουν και τι δεν θέλουν στη μεταναστευτική πολιτική) και αφετέρου για μια νέα συμφωνία Ε.Ε. – Τουρκίας. «Θέλουμε μια νέα συμφωνία Ευρώπης – Τουρκίας», λέει ευθαρσώς ο Δημήτρης Καιρίδης. Η Γερμανία μετά τη Μέρκελ είναι σήμερα ακόμη πιο αργή, επιφυλακτική και αναποφάσιστη, καθώς εκδηλώνονται διαφωνίες μέσα στην τρικομματική κυβέρνηση για την πολιτική που πρέπει να εφαρμοστεί. Γεγονός που επιτείνει την ευρωπαϊκή ασυνεννοησία. Εχουμε λοιπόν μια Ευρώπη όπου η Πολωνία και η Ουγγαρία δεν πιστεύουν στις ευρωπαϊκές λύσεις (και γι’ αυτό έχουν διώξει τον Frontex επιτηρώντας τα σύνορά τους με τις δικές τους δυνάμεις), την ίδια ώρα που σε άλλες χώρες οι κάθε λογής ριζοσπαστικές και αντισυστημικές πολιτικές δυνάμεις θέλουν «ανοιχτά σύνορα».
Η αντίφαση
«Ανοιχτά σύνορα είναι μια αντίφαση, γιατί το σύνορο είναι κάτι που θα πρέπει να φυλάσσεται», λέει ο κ. Καιρίδης και προσθέτει ότι «εκείνο που θέλει η Ελλάδα είναι ένας ισχυρός Frontex». Παράλληλα, όπως συμπληρώνει ο υπουργός, «η Τουρκία είναι χώρα-κλειδί για την αντιμετώπιση του προβλήματος της παράνομης μετανάστευσης. Η προηγούμενη συμφωνία Ε.Ε. – Τουρκίας έχει “παγώσει”, δεν είμαστε υπέρμετρα αισιόδοξοι, αλλά οφείλουμε να διερευνήσουμε τη δυνατότητα μιας τέτοιας συμφωνίας από την οποία και η Τουρκία έχει πράγματα να κερδίσει». Ο υπουργός βρίσκεται σε επαφές τόσο με το Βερολίνο όσο και με τον Τούρκο υπουργό Εσωτερικών, Αλί Γερλικαγιά. Ο στόχος είναι να ενεργοποιηθεί περισσότερο η Τουρκία στην πάταξη των δικτύων των διακινητών και στην αυστηρή επιτήρηση των συνόρων, ενώ ταυτόχρονα να αποδεχθεί και πάλι επιστροφές. Αυτό, φυσικά, είναι μια κουβέντα, διότι η Τουρκία για να τα κάνει όλα αυτά απαιτεί να ενταχθεί στη ζώνη Σένγκεν (δηλαδή να ταξιδεύουν οι Τούρκοι πολίτες στην Ευρώπη χωρίς βίζα), αλλά αυτό είναι αμφίβολο αν μπορεί ποτέ η Ευρώπη να το προσφέρει.
Πηγή kathimerini.gr
Παύλος Παπαδόπουλος
