Η Χρυσάνθη Κόζα, επί 20 χρόνια συγκεντρώνει παραμύθια που επί χρόνια μεταφέρονται από γενιά σε γενιά, με «εχθρό» τον χρόνο αλλά με την αγάπη των παραμυθάδων του Αρχαγγέλου, να τα κρατούν ακόμα ζωντανά…
Στον πρώτο τόμο του βιβλίου της με τίτλο «Ευτό το παραμύτι που είπα ήτο του…», θα βρει κανείς παραμύθια -θησαυρούς μιας άλλης εποχής- που φτάνουν μέχρι και την εποχή του Ομήρου!
Η Δρ Χρυσάνθη Κόζα, γεννήθηκε και μεγάλωσε στον Αρχάγγελο της Ρόδου, είναι δασκάλα με ειδίκευση στην Ειδική Αγωγή, master στις Επιστήμες της Αγωγής με χρήση Νέων Τεχνολογιών και Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αιγαίου. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα στρέφονται γύρω από την παιδαγωγική αξιοποίηση λαϊκών παραμυθιών σε συνδυασμό με τη χρήση των Τ.Π.Ε. και την εγγράμματη προφορικότητα.
Το βιβλίο της, βασίζεται στην επεξεργασία λαϊκών παραμυθιών που συγκεντρώθηκαν από μια μακρόχρονη, επιτόπια, εθνογραφική έρευνα συλλογής και καταγραφής προφορικού υλικού από αφηγητές που ζουν στον Αρχάγγελο όπου γεννήθηκε και η ίδια. Ο Αρχάγγελος διαθέτει πλούσια λαογραφική παράδοση, η οποία μεταλαμπαδεύεται από γενιά, σε γενιά υιοθετώντας στοιχεία από τον σύγχρονο τρόπο ζωής.
Το έργο αυτό περιλαμβάνει τα παραμύθια καταγεγραμμένα στο τοπικό ιδίωμα, όπως δηλαδή τα έχουμε ακούσει από τους αφηγητές, καθώς και επιμέρους σχόλια, αφού τα ταξινομούμε σύμφωνα με τις επιταγές του διεθνούς καταλόγου λαϊκών παραμυθιών (ATU) ενώ σύντομα πρόκειται να ακολουθήσει και ο δεύτερος τόμος.
Στη συνέντευξή της σήμερα στη «δημοκρατική», μιλά για αυτό το δύσκολο αλλά πολύ ενδιαφέρον ταξίδι των 20 ετών και πώς η ιδέα για τη συγγραφή του βιβλίου, ξεκίνησε όταν η ίδια ήταν ακόμη φοιτήτρια στο πλαίσιο μιας εργασίας που την οδήγησε στην καταγραφή και την ανάδειξη θησαυρών μιας άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς του Αρχαγγέλου.
• Κυρία Κόζα, πώς ξεκίνησε η ιδέα για τη συγγραφή του βιβλίου;
Ήμουν φοιτήτρια όπου στο πλαίσιο μαθήματος με την κ. Μάνια Καπλάνογλου, μιας από τις σπουδαιότερες λαογράφους για τα λαϊκά παραμύθια στα Βαλκάνια, κληθήκαμε να βρούμε έναν αφηγητή, να μας πει και να καταγράψουμε ένα παραμύθι.
Μου ήταν δύσκολο, θυμάμαι, πέρασε ένα τρίμηνο και όποιον συγχωριανό ρωτούσα, ή ντρεπόταν ή δεν ήξερε να μου πει ένα παραμύθι. Ώσπου μια μέρα ήρθε στο πατρικό μου μια οικογενειακή φίλη και της ζήτησα να μου πει ένα παραμύθι, μια ιστορία. Όταν άρχισε να αφηγείται δε σταματούσε. Μετά με έστειλε σε άλλον που γνώριζε «τέτοιου είδους ιστορίες», όπως μου ανέφερε, εννοώντας παραμύθια, ο άλλος σε άλλον και η αλήθεια μέχρι σήμερα ακόμα συγκεντρώνω παραμύθια. Τώρα δε, με την έκδοση των βιβλίων με συναντούν στο δρόμο και μου ζητούν να καταγράψω τις αφηγήσεις τους.
Ήταν σαν να ανακάλυπτα ένα θησαυρό και αν το σκεφτείτε κυρία Φώτη, για θησαυρό πρόκειται, άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς. Έτσι ξεκίνησε η ιδέα της συγγραφής σχετικού βιβλίου.
Ζήτησα από την κ. Καπλάνογλου η οποία προλογίζει και το βιβλίο, τη βοήθειά της για να αποτυπώσω όσο πιο επιστημονικά μπορώ την προφορική παράδοση του Αρχαγγέλου. Εκείνη, ως μέντορας με καθοδήγησε, αρκετές φορές πηγαίναμε μαζί σε αφηγητές και ηχογραφούσαμε τα παραμύθια τους. Στο μεταπτυχιακό ασχοληθήκαμε με τα παιδιά ως αφηγητές παραμυθιών από την ίδια περιοχή. Ως διδάκτωρ Πανεπιστήμιου Αιγαίου πλέον, κι έχοντας γνώσεις και εμπειρία πάνω στα λαϊκά παραμύθια, της πολυτροπικότητάς τους ως κείμενα και της προφορικότητας, η ενασχόληση και η επιμέλεια γίνεται με πιο συνειδητό τρόπο.
Εδώ είναι σκόπιμο να αναφέρω, όπως επισημαίνει η κοινωνική λαογράφος Άννα Λυδάκη, οι σύγχρονοι Έλληνες λαογράφοι δεν αρκούνται στη συλλογή παραμυθιών όπως έκαναν οι παλιότεροι, (Πολίτης, Μέγας, Μερακλής), αλλά παράλληλα διερευνούν τις σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσά τους. Έτσι και η εθνογραφική μου έρευνα, δεν είχε σκοπό μόνο την καταγραφή των λαϊκών παραμυθιών, αλλά έδινε βαρύτητα και στην προσωπικότητα κάθε αφηγητή.
• Πάντως παρότι το εγχείρημα ήταν αρκετά δύσκολο τελικά καταφέρατε να εκδώσετε αυτό το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο.
Ναι, όπως προείπα, στην αρχή ήταν πολύ δύσκολο. Σκεφτείτε κυρία Φώτη ότι έχω σχεδόν 20 χρόνια που καταγράφω, δηλαδή ηχογραφώ, απομαγνητοφωνώ, αναλύω και επεξεργάζομαι τις αφηγήσεις των παραμυθάδων… Έπειτα, αφού, όπως είναι γνωστό, το παραμύθι είναι η λογοτεχνία των λαών και δεν υπάρχει λαός που να μην έχει παραμύθια, ταξινομώ τις αφηγήσεις αυτές σύμφωνα με τν διεθνή κατάλογο παραμυθιών (ΑΤU), ώστε να υπάρχει μια αντιστοιχία με τα διεθνή πρότυπα. Η πιο δύσκολη όμως φάση της έρευνάς μου ήταν η εύρεση των ανθρώπων εκείνων που είχαν τη διάθεση να μου αφηγηθούν, να χάσουν προσωπικό χρόνο και να με δεχθούν στο σπίτι τους. Βέβαια, το τελευταίο στον Αρχάγγελο είναι το πιο εύκολο αφού το χωριό φημίζεται για τους φιλόξενους ανθρώπους του…
Από την άλλη μεριά αν δεν είχα την υποστήριξη από τη δική μου οικογένεια και συγκεκριμένα από τη μητέρα και τον πατέρα μου, το όλο εγχείρημα θα δυσκόλευε ακόμα περισσότερο. Οι γονείς μου έρχονταν σε επαφή – με τους γνωστούς τους ή με τους ανθρώπους που ήξεραν παραμύθια ή με έστελναν οι άλλοι αφηγητές σε αυτούς – και μου έκλειναν ραντεβού για συνέντευξη. Τους οφείλω ένα μεγάλο ευχαριστώ και δημόσια.
• Οι Ροδίτες αγκάλιασαν αυτή την προσπάθεια από τις πρώτες μέρες της κυκλοφορίας του βιβλίου, δείχνοντας ότι παραμένουμε κοντά στην παράδοση και τις ρίζες μας.
Η κυκλοφορία του πρώτου τόμου πάει πολύ καλά κι ελπίζω και ο δεύτερος να έχει την τύχη του πρώτου. Εξάλλου, τα παραμύθια δεν είναι δικά μου είναι αφηγήματα ανθρώπων από την τοπική κοινωνία του Αρχαγγέλου, άρα λογικό κι επόμενο να αγκαλιάσουν με αγάπη το βιβλίο. Επίσης θα ήθελα σε αυτό το σημείο να ευχαριστήσω τον Δήμο Ρόδου και ιδιαίτερα τον ΔΟΠΑΡ που αγκάλιασαν αυτή την προσπάθεια. Στον πρώτο τόμο παραθέτω παραμύθια με ήρωες ζώα και μια άλλη μεγάλη κατηγορία παραμυθιών, τα μαγικά. Στον δεύτερο τόμο υπάρχουν πιο πολλές κατηγορίες είναι νουβέλες, θρησκευτικά παραμύθια, ευτράπελες διηγήσεις… Βέβαια θα ήθελα να τονίσω ότι και οι δύο τόμοι δεν ήταν αρκετοί για να δημοσιευτεί το υλικό που έχει συλλεχθεί και επεξεργαστεί. Ίσως χρειαστεί να εκδοθεί και τρίτος ή τέταρτος ακόμα τόμος ώστε να παραθέσουμε όλες τις αφηγήσεις! Ωστόσο το δίτομο αυτό βιβλίο επισφραγίζει την πλούσια άυλη πολιτιστική κληρονομιά του τόπου μας.
• Αναδεικνύεται πάντως μέσα από το βιβλίο η πλούσια λαϊκή παράδοση του Αρχαγγέλου…
Ο Αρχάγγελος είναι ένας τόπος που διαθέτει πλούσια λαογραφική παράδοση, η οποία μεταλαμπαδεύεται από γενιά, σε γενιά υιοθετώντας στοιχεία από το σύγχρονο τρόπο ζωής. Ο τόπος αυτός, διαθέτει έναν αστείρευτο πολιτισμό˙ υλικό (κεντήματα, ενδυμασίες, τάπητες, αγγεία, πιάτα, εδέσματα κ.α.) και άυλο (ήθη, έθιμα, παραδόσεις, τραγούδια, λαϊκά παραμύθια, λογοπαίγνια, ανέκδοτα κ.α.). Με το βιβλίο αυτό επισφραγίζεται και αναδεικνύεται επιστημονικά η άυλη πολιτιστική κληρονομιά μας. Είμαι πολύ περήφανη για αυτό όχι τόσο επειδή είναι τόπος καταγωγής μου, αλλά γιατί αυτός ο λαογραφικός μας πλούτος είναι αστείρευτος και πολυεπίπεδος. Ερχόμενη στο λαϊκό παραμύθι και στην έρευνά μου, θα ήθελα να τονίσω τη σημασία της προφορικής μετάδοσης των παραμυθιών. Ένα παραμύθι που ειπώθηκε και υπάρχει στον δεύτερο τόμο χρονολογείται από την εποχή του Ομήρου! Φανταστείτε κυρία Φώτη πόσο σημαντικό είναι αυτό το γεγονός ένα παραμύθι που λεγόταν τότε να ακούγεται και στις μέρες μας…
• Ποια είναι η ιστορία που θυμάστε πιο έντονα ή που σας συγκίνησε περισσότερο;
Όλα τα παραμύθια έχουν κάτι ιδιαίτερο για να αγγίξουν τη ψυχή του καθενός. Θυμάμαι αρκετά παραμύθια λόγω ενασχόλησής μου με αυτά. Η ίδια πλέον αφηγούμαι παραμύθια περιστασιακά στα σχολεία αλλά και στις ανιψιές μου. Τα παιδιά έχουν ανάγκη την αφήγηση και φαίνεται από τη λάμψη στα ματάκια τους όταν ακούνε ένα παραμύθι. Ένα από αυτά που μου αρέσει να αφηγούμαι στα παιδιά είναι το «έξυπνο κοκοράκι» που το έχει μάθει και η μεγάλη ανιψιά μου να το λέει. Αυτό για μένα είναι πολύ συγκινητικό, γιατί τότε συνειδητοποιείς τη μεγάλη αξία που έχει αυτή η καταγραφή για τις μελλοντικές γενιές.
• Πώς αισθανθήκατε όταν κρατήσατε το βιβλίο στα χέρια σας;
Είναι συγκινητικό να κρατάς στα χέρια σου ένα βιβλίο που εμπεριέχει τους κόπους τόσων χρόνων, τα παραμύθια, τους αφηγητές και όλα τα ανείπωτα/ ανάμικτα συναισθήματα που ζήσαμε (παραμυθάδες και ακροατές) κατά τη διάρκεια των αφηγήσεων. Όφειλα άλλωστε και στους ίδιους τους αφηγητές και στις οικογένειές τους αυτήν την έκδοση. Αυτές οι ώρες, οι στιγμές που έζησα με τους αφηγητές, κατά την επιτόπια έρευνα, είναι βαθιά χαραγμένες μέσα στην καρδιά μου. Είμαι πλημμυρισμένη από ευγνωμοσύνη για αυτούς τους ανθρώπους που διέθεσαν χρόνο από τη ζωή τους, από την οικογένειά τους ώστε να καταγραφεί αυτή η άυλη κληρονομιά μας. Νιώθω περήφανη για αυτόν τον τόπο και δεν έπαψα ποτέ να προβάλλω στοιχεία του πολιτισμού του όποτε μου δίνεται η ευκαιρία, τόσο σε εισηγήσεις σε επιστημονικά συνέδρια όσο και σε δημοσιεύσεις μου.
