• Η επαναφορά του μειωμένου ΦΠΑ θεωρείται από όλους τους φορείς απαραίτητο μέτρο όχι μόνο για την οικονομική ανακούφιση των κατοίκων αλλά και για τη συγκράτηση του πληθυσμού και την αναστροφή της δημογραφικής καθίζησης • Η κατάσταση αυτή ενισχύει την ανάγκη για την επαναφορά ειδικών πολιτικών ενίσχυσης της νησιωτικότητας
Τα Δωδεκάνησα, παραδοσιακά σύμβολο εξωστρέφειας και ανάπτυξης, βρίσκονται σήμερα αντιμέτωπα με ένα πολυδιάστατο δημογραφικό ζήτημα.
Παρά την αύξηση του πληθυσμού σε βασικά νησιά, όπως η Ρόδος και η Κως, τα δεδομένα της τελευταίας απογραφής του 2021 καταγράφουν μια ανησυχητική πορεία πληθυσμιακής γήρανσης και συρρίκνωσης.
Η Ρόδος, με πληθυσμό που ανήλθε στους 125.113 κατοίκους το 2021 από 115.490 το 2011, σημείωσε αύξηση της τάξεως του 8,3%. Η Κως ακολούθησε με ακόμη μεγαλύτερη άνοδο, φτάνοντας στους 37.089 κατοίκους, αυξημένη κατά 11,1%. Παρόμοια θετική εικόνα παρουσιάζει και η Κάρπαθος, με άνοδο 10,8%. Ωστόσο, σε όλα αυτά τα νησιά παρατηρείται ταυτόχρονα σημαντική άνοδος του δείκτη γήρανσης, με τη Ρόδο να φτάνει στους 154,2 ηλικιωμένους ανά 100 ανηλίκους και την Κω στους 146,8.
Αντίθετα, σε νησιά όπως η Κάλυμνος, η Λέρος, η Πάτμος και η Σύμη, τα δεδομένα είναι δυσοίωνα. Η Κάλυμνος είδε τον πληθυσμό της να μειώνεται κατά 6,4%, η Λέρος κατά 7,6% και η Πάτμος κατά 11,4%.
Η γήρανση σε αυτά τα νησιά είναι ακόμη πιο έντονη, με τον δείκτη γήρανσης να ξεπερνά σε ορισμένες περιπτώσεις τους 200 ηλικιωμένους ανά 100 ανηλίκους. Ειδικότερα στην Πάτμο, το 35% του πληθυσμού είναι άνω των 65 ετών, γεγονός που προδιαγράφει μια κοινωνία γηραιών με μειωμένες προοπτικές βιώσιμης ανάπτυξης.
Στα θετικά παραδείγματα συγκαταλέγεται η Αστυπάλαια, που όχι μόνο αύξησε τον πληθυσμό της κατά 7,9% αλλά διατήρησε και έναν σχετικά χαμηλό δείκτη γήρανσης. Η περίπτωση της Αστυπάλαιας δείχνει ότι στοχευμένες πολιτικές και ένα βιώσιμο μοντέλο τοπικής ανάπτυξης μπορούν να αποδώσουν ακόμη και σε μικρά νησιά.
Τα παραπάνω στοιχεία κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για το μέλλον της νησιωτικής Ελλάδας. Αν και τα μεγάλα νησιά φαίνεται να συγκρατούν ή να αυξάνουν το πληθυσμιακό τους μέγεθος, η ποιοτική σύνθεση του πληθυσμού αλλάζει δραματικά.
Η νεολαία συνεχίζει να μετακινείται προς μεγάλα αστικά κέντρα για σπουδές και εργασία, ενώ οι γεννήσεις δεν επαρκούν για να αντισταθμίσουν τους θανάτους. Το αποτέλεσμα είναι η επιταχυνόμενη γήρανση ακόμη και σε αναπτυσσόμενους δήμους, ενώ στα μικρότερα νησιά η απώλεια πληθυσμού φαντάζει ήδη μη αναστρέψιμη.
Σύμφωνα με τη μελέτη του Ινστιτούτου Τοπικής Αυτοδιοίκησης, η γήρανση του πληθυσμού στους μεγάλους και μεσαίους νησιωτικούς δήμους αυξήθηκε με ταχύτερους ρυθμούς σε σχέση με τον εθνικό μέσο όρο, με το 51,4% των Δήμων να παρουσιάζει άνοδο άνω του μέσου όρου μεταξύ 2011 και 2021.
Στους μικρούς νησιωτικούς Δήμους, όπως η Πάτμος και η Σύμη, το ποσοστό είναι ακόμη πιο ανησυχητικό: 55,6% των δήμων εμφάνισαν πολύ υψηλή αύξηση του δείκτη γήρανσης στην τελευταία δεκαετία.
Σύμφωνα με τις προβλέψεις, αν δεν αναληφθούν άμεσα δράσεις, νησιά όπως η Πάτμος και η Λέρος θα μπορούσαν να υποστούν περαιτέρω πληθυσμιακή μείωση της τάξης του 10% έως το 2030. Ακόμη και σε νησιά με θετικό ισοζύγιο σήμερα, όπως η Ρόδος και η Κως, η μέση ηλικία αναμένεται να αυξηθεί περαιτέρω.
Για την αποτροπή ενός τέτοιου σεναρίου απαιτούνται άμεσα και τολμηρά μέτρα από το κεντρικό κράτος. Χρειάζεται ενίσχυση της δημόσιας υγείας και της εκπαίδευσης στα νησιά, παροχή φορολογικών και στεγαστικών κινήτρων σε νέες οικογένειες, υποστήριξη της τοπικής απασχόλησης και αξιοποίηση του τουρισμού σε δωδεκάμηνη βάση.
Η καθημερινότητα των νησιωτών επιβαρύνεται σταθερά χρόνο με τον χρόνο, καθώς το κόστος ζωής αυξάνεται με ρυθμούς ανώτερους εκείνων της ηπειρωτικής Ελλάδας. Το κόστος των ακτοπλοϊκών εισιτηρίων έχει αυξηθεί σημαντικά, καθιστώντας ακριβότερη όχι μόνο την πρόσβαση στα νησιά αλλά και τις μετακινήσεις των κατοίκων για βασικές ανάγκες. Παράλληλα, οι λογαριασμοί ρεύματος έχουν εκτοξευθεί λόγω της ενεργειακής κρίσης, χωρίς να υπάρχουν ουσιαστικά μέτρα αντιστάθμισης του κόστους για τις νησιωτικές περιοχές.
Η αύξηση στις τιμές των καυσίμων, που σε ορισμένα νησιά υπερβαίνει το μέσο όρο της επικράτειας, επηρεάζει αλυσιδωτά όλα τα επίπεδα της οικονομικής δραστηριότητας και διογκώνει περαιτέρω τις τιμές των τροφίμων και των βασικών αγαθών. Το αποτέλεσμα είναι μια συνεχής ανοδική πίεση στα έξοδα των νοικοκυριών, που δυσκολεύει την επιβίωση και εντείνει τις τάσεις φυγής, ιδιαίτερα στις νεότερες ηλικίες.
Η εικόνα αυτή δεν είναι στιγμιαία αλλά αποτελεί διαρκή τάση. Κάθε έτος, οι νησιώτες βλέπουν τις τιμές να αυξάνονται σχεδόν σε κάθε πτυχή της ζωής τους, από την καθημερινή κατανάλωση έως τις μεταφορές και τις βασικές υπηρεσίες.
Η κατάσταση αυτή ενισχύει την ανάγκη για την επαναφορά ειδικών πολιτικών ενίσχυσης της νησιωτικότητας, με πρώτη και επιτακτικότερη την αποκατάσταση των μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ, μέτρο που μπορεί να ανακουφίσει άμεσα το κόστος ζωής και να στηρίξει την κοινωνική και δημογραφική συνοχή των νησιών.
Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, οι τοπικοί φορείς της Δωδεκανήσου έχουν επανειλημμένα ζητήσει την επαναφορά των μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ. Το αίτημα αυτό συνδέεται άρρηκτα με την ανάγκη για επιβίωση της νησιωτικής καθημερινότητας.
Η κατάργηση των μειωμένων συντελεστών σήμανε αύξηση του κόστους ζωής έως και 24% για βασικά αγαθά στα νησιά, σύμφωνα με εκτιμήσεις τοπικών επιμελητηρίων. Η επαναφορά του μειωμένου ΦΠΑ θεωρείται από όλους τους φορείς απαραίτητο μέτρο όχι μόνο για την οικονομική ανακούφιση των κατοίκων αλλά και για τη συγκράτηση του πληθυσμού και την αναστροφή της δημογραφικής καθίζησης.
Η ανάγκη για στοχευμένες πολιτικές δεν περιορίζεται στην οικονομία. Η ενίσχυση της πρόσβασης σε ποιοτικές υπηρεσίες υγείας, παιδείας και μεταφορών, η ανάπτυξη προγραμμάτων κοινωνικής στήριξης για ηλικιωμένους και η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας για τους νέους, είναι αδιαπραγμάτευτοι όροι για τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής και της ζωτικότητας στα νησιά.
Η Δωδεκάνησος και η νησιωτική Ελλάδα συνολικά δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται με όρους ηπειρωτικής λογικής.
Απαιτούν ειδικές πολιτικές, προσαρμοσμένες στις ιδιαιτερότητες και τις ανάγκες τους, γιατί η νησιωτικότητα δεν είναι μειονέκτημα, αλλά ζωτικός πυλώνας του ελληνισμού.
