Γράφει η Μένη Μαλλιώρη*
Η Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών, στις 26 Ιουνίου του 2020, φέρνει στην επικαιρότητα τις νέες προκλήσεις και τα νέα δεδομένα, όπως έχουν διαμορφωθεί διεθνώς, μετά την πανδημία και τις συνέπειες της. Τα κυριότερα σημεία των καιρών, σύμφωνα και με το Ευρωπαικό Κέντρο Ναρκωτικών και Τοξικομανίας, αφορούν στα παρακάτω:
· Τα ναρκωτικά είναι παγκόσμια και ψηφιακά, διατίθενται παντού και είναι εύκολα διαθέσιμα μέσω του Διαδικτύου, συμπεριλαμβανομένου του Darknet.
· Η εκτιμώμενη αξία της ευρωπαϊκής αγοράς ναρκωτικών είναι 30 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως και αντιπροσωπεύει σημαντικό ποσοστό του εισοδήματος των Ομάδων Οργανωμένου Εγκλήματος που δραστηριοποιούνται στην ΕΕ.
· Η ποσότητα των διαθέσιμων ναρκωτικών σήμερα πρωτοφανής, κυρίως φυσικής (κάνναβη, κοκαΐνη, ηρωίνη) αλλά και χημικής προέλευσης (αμφεταμίνες, μεθαμφεταμίνες, έκσταση-MDMA).
· Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι σημαντικός παραγωγός και εξαγωγέας ναρκωτικών, κυρίως για φυτική κάνναβη, έκσταση (MDMA), αμφεταμίνες και μεθαμφεταμίνες.
· Υπάρχει αύξηση της καθαρότητας και της ισχύος-επικινδυνότητας των ουσιών που χρησιμοποιούνται στην ΕΕ, ενώ οι τιμές είναι σταθερές ή ακόμη και μειωμένες την τελευταία δεκαετία.
· Περίπου 1,2 εκατομμύρια Ευρωπαίοι πολίτες λαμβάνουν θεραπεία κάθε χρόνο για παράνομη χρήση ναρκωτικών (ΕΕ-28).
· Παρατηρείται αυξημένη συμμετοχή εξαρτημένων χρηστών σε εγκληματικές δραστηριότητες κυρίως για την πληρωμή των ναρκωτικών τους, εκτός εάν τους παρέχεται επαρκής και προσβάσιμη θεραπεία.
· Τα τελευταία πέντε χρόνια παρατηρήθηκε σε ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ αύξηση θανάτων που σχετίζονται με τα ναρκωτικά. Πάνω από 9.500 θάνατοι που αφορούσαν ένα ή περισσότερα παράνομα ναρκωτικά αναφέρθηκαν το 2018 στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τη Νορβηγία και την Τουρκία (σε σύγκριση με 72.000 θανάτους από υπερβολική δόση στις ΗΠΑ το 2018, οι μισοί από αυτούς αφορούσαν τη χρήση φαιντανύλης, ενός συνθετικού οπιούχου) .
· Η βία και η διαφθορά που σχετίζονται με τα ναρκωτικά έχουν αυξηθεί και είναι ποιο ορατές στην ΕΕ τα τελευταία πέντε χρόνια.
· Το 2019, μια νέα ψυχοδραστική ουσία (NPS) εντοπίστηκε κάθε εβδομάδα στην ΕΕ.
· Υπάρχει αύξηση χρήσης φαρμάκων χωρίς ιατρική σύσταση (βενζοδιαζεπίνες).
Αλλαγές
Μελέτες σχετικά με την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008, έδειξαν αλλαγές στα πρότυπα χρήσης ναρκωτικών και στην παροχή υπηρεσιών. Παρόμοιες τάσεις εκτιμάται ότι θα προκύψουν από την οικονομική ύφεση που σχετίζεται με το COVID-19. Ο αντίκτυπος της οικονομικής κρίσης του 2008 οδήγησε σε περικοπές στους προϋπολογισμούς των υπηρεσιών που σχετίζονται με την αντιμετώπιση των ναρκωτικών, από 2-44%.
Το 2008, υπήρξε επίσης αύξηση στη χρήση ναρκωτικών και μετάβαση από ακριβά σε φθηνότερα ναρκωτικά, στροφή προς ενέσιμες ουσίες και με αυξημένο κίνδυνο βλάβης λόγω συχνότερης ενέσιμης χρήσης. Στην Ιταλία, για παράδειγμα, υπήρξε μείωση τη χρήση ηρωίνης και κοκαΐνης και ταυτόχρονη αύξηση της χρήσης κάνναβης και μεθαμφεταμίνης, η οποία πιθανώς αντικατοπτρίζει τα μειωμένα επίπεδα εισοδήματος των ατόμων. Σε άλλες χώρες, όπως η Ελλάδα και η Ισπανία, παρατηρήθηκε αύξηση της χρήσης ναρκωτικών, ιδίως μεταξύ των ηλικιωμένων και των ανέργων, όπου οι περισσότεροι ερωτηθέντες, το 49,4%, ανέφεραν την ένεση αμφεταμίνης και μόνο το 38,1% ηρωίνης.
Στην Ελλάδα, αναφέρθηκε επίσης αύξηση της ενέσιμης χρήσης ενός φτηνού διεγερτικού ναρκωτικού του «sisa» (μεθαμφεταμίνη), που παρασκευαζόταν σε συνθήκες σπιτιού χρησιμοποιώντας εφεδρίνη, υδροχλωρικό οξύ, αιθανόλη και υγρό μπαταρίας αυτοκινήτου. Η στενή παρακολούθηση των αγορών και η παρακολούθηση των τιμών και της καθαρότητας μπορούν να βοηθήσουν στον εντοπισμό των τάσεων εγκαίρως, κάτι οδηγεί στον σχεδιασμό αποτελεσματικών πολιτικών για την αντιμετώπιση του προβλήματος.
Τα παραπάνω δεδομένα υπογραμμίζουν την ανάγκη αυξημένης προτεραιότητας στο πρόβλημα των ναρκωτικών διεθνώς, στην ΕΕ και στα κράτη μέλη. Πρέπει να ενώσουμε τις δυνάμεις μας για να βελτιώσουμε την άμεση ανίχνευση των νέων προκλήσεων και να αναβαθμίσουμε την ικανότητα παρέμβασης τόσο στους τομείς της υγείας όσο και της ασφάλειας των πολιτών.
* Η Μένη Μαλλιώρη είναι Ομότιμη Καθηγήτρια Ψυχιατρικής – Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών-ΕΚΠΑ
