Κάθε ρύθμιση για τη νομιμοποίηση αυθαιρέτων οδήγησε νομοτελειακά στην επόμενη γενιά αυθαιρέτων. Το συμπέρασμα αυτό προκύπτει στην πράξη, καθώς από το 1977 έως σήμερα η πολιτεία θέσπισε εννέα νόμους για τη νομιμοποίηση αυθαιρέτων, χωρίς ωστόσο να καταφέρει να σταματήσει την αυθαίρετη δόμηση. Εντός του Σεπτεμβρίου αναμένεται να έρθει νέο πλαίσιο, αυτήν τη φορά με μικρότερα πρόστιμα για αρκετές κατηγορίες παρανομιών.
Η πρώτη ρύθμιση στη μεταπολίτευση έγινε το 1977 (νόμος 720) και έδινε εκτεταμένη δυνατότητα οριστικής εξαίρεσης αυθαιρέτων από την κατεδάφιση. Η ρύθμιση όμως κρίθηκε αντισυνταγματική το 1980. Το 1979 και το 1983, η πολιτεία επανήλθε, αναδιατυπώνοντας το πλαίσιο για την οικιστική ανάπτυξη. Η νέα νομοθεσία οδήγησε σε μαζικές δηλώσεις αυθαιρέτων (έμεινε ιστορικό το «δήλωσέ το και σώσε το»), στο πλαίσιο μιας ευρύτερης πολεοδομικής αναδιάταξης, με μια διαδικασία ωστόσο που στις περισσότερες περιπτώσεις δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Καθώς όμως η ρύθμιση αφορούσε συνολικά την αντιμετώπιση των βασικών προβλημάτων του πολεοδομικού σχεδιασμού, το ΣτΕ δέχθηκε τους δύο νόμους (ν. 947.1979, ν.1337/1983), ορίζοντας ως «κόκκινη γραμμή» εκείνη του 1983, πέραν της οποίας απαγορευόταν η νομιμοποίηση αυθαιρέτου.
Για αρκετά χρόνια, η «κόκκινη γραμμή» παρέμεινε ισχυρή. Το Συμβούλιο της Επικρατείας παρέμεινε με ελάχιστες εξαιρέσεις συνεπές στη γραμμή αυτή, ακυρώνοντας νόμους για τα αυθαίρετα το 2002 και το 2009. Δέχθηκε ωστόσο τη «ρύθμιση Μπιρμπίλη» για τους ημιυπαίθριους, επειδή αφορούσε παρανομίες εντός του περιγράμματος νόμιμων κτιρίων και προέβλεπε μηχανισμό ανακούφισης των περιοχών αυθαιρέτων, μέσω της απόκτησης ελεύθερων χώρων από το Πράσινο Ταμείο. Ο μηχανισμός αυτός, βέβαια, ακυρώθηκε στη συνέχεια με σειρά νόμων, καθώς το Πράσινο Ταμείο αρχικά μετετράπη σε όχημα κάλυψης αναγκών των δήμων και στη συνέχεια απέκτησε ένα πολύ χαμηλό όριο στην ετήσια διάθεση των πόρων του. Πάντως, με τον «νόμο Μπιρμπίλη» νομιμοποιήθηκαν περίπου 550.000 παράνομοι χώροι (υπόγεια, ημιυπαίθριοι, σοφίτες κ.λπ.) και εισπράχθηκε περί το 1 δισ. ευρώ.
Σημαντική στροφή
Η εκτεταμένη νομιμοποίηση πολεοδομικών παρανομιών επανήλθε για πρώτη φορά μετά το 1983 με τον ν. 4014/11, ο οποίος αφορούσε σχεδόν σε όλες τις κατηγορίες αυθαιρέτων. Ο νόμος προσβλήθηκε και το ΣτΕ, συνεπές στη μακρά νομολογία του, τον ακύρωσε το 2013. Με δεδομένο ότι εκατοντάδες χιλιάδες ακίνητα «βρέθηκαν στον αέρα», το υπουργείο Περιβάλλοντος θέσπισε μια νέα ρύθμιση το 2013 (ν. 4178) στην ίδια φιλοσοφία, προκειμένου να «απορροφήσει» τις δηλώσεις του ν. 4014/11. Ο νόμος προσβλήθηκε, αλλά αυτήν τη φορά το Συμβούλιο της Επικρατείας έκανε σημαντική στροφή, δεχόμενο τη συνταγματικότητά του λόγω των ειδικών συνθηκών που είχαν διαμορφωθεί. Ο νόμος αυτός παραμένει και σήμερα σε ισχύ, έχοντας παραταθεί για 7η φορά.
Ο 4178 αναμένεται να αντικατασταθεί με ένα νέο πλαίσιο για τη νομιμοποίηση αυθαιρέτων, το οποίο κατατέθηκε στη νομοπαρασκευαστική επιτροπή της Βουλής στις αρχές του καλοκαιριού και αναμένεται να συζητηθεί μέσα στον Σεπτέμβριο. Το σχέδιο νόμου των 180 σελίδων καλύπτει ευρεία θεματολογία, από τα συμβούλια αρχιτεκτονικής και τα λοιπά εποπτικά όργανα μέχρι την έκδοση οικοδομικών αδειών, τη μεταφορά συντελεστή, την ταυτότητα κτιρίου, τη δημιουργία νέας δομής για παρακολούθηση της δόμησης. Ωστόσο, ένα σημαντικό μέρος αφορά την τροποποίηση των διατάξεων περί αυθαιρέτων, προτείνοντας μείωση παραβόλων και προστίμων «τακτοποίησης», αύξηση δόσεων, ειδικές εκπτώσεις και μια ατελείωτη περιπτωσιολογία. Σύμφωνα με την εκδοχή του σχεδίου νόμου που παρουσιάστηκε στις αρχές του καλοκαιριού, το νέο πλαίσιο φιλοδοξεί να έχει διάρκεια δύο ετών…
