Δύο ημέρες πριν από τα Χριστούγεννα του 2013 δέκα αγόρια από το ίδρυμα παιδικής προστασίας Χατζηκώνστα έφταναν στο Μέγαρο Μαξίμου. Με αφορμή τα 160 χρόνια λειτουργίας του ιδρύματος, ο διευθυντής του, Λεωνίδας Δραγουμάνος, είχε καταφέρει να κλείσει το «δύσκολο ραντεβού» για κάλαντα στον πρωθυπουργό. H πραγματική ατζέντα, όμως, ήταν άλλη: «Βοηθήστε μας, έχουμε γονατίσει. Σε λίγο δεν θα τα βγάζουμε πέρα», είπε στον κ. Σαμαρά. Στο ίδρυμα, όπου φιλοξενούνται σήμερα 300 παιδιά, ο κ. Δραγουμάνος ξεκίνησε να δουλεύει ως παιδαγωγός το 2009 και έχει ζήσει τα χρόνια της κρίσης. «Ποιο είναι το πρόβλημα;», τον ρώτησε ο πρωθυπουργός. «Μόνο σε φόρους από το 2010 έχουμε πληρώσει πάνω από 2 εκατ. ευρώ», απάντησε ο κ. Δραγουμάνος. Ο πρωθυπουργός τον διέκοψε. «Σε αυτό δεν μπορώ να σε βοηθήσω. Πες μου οτιδήποτε άλλο». Ο κ. Δραγουμάνος έφυγε απογοητευμένος. Συμπτωματικά, την ίδια ώρα, στα γραφεία της διοίκησης υπογραφόταν η συνέχιση της συνεργασίας του Χατζηκώνστα με το Ζάννειο.
Έπειτα από τρία χρόνια εξοντωτικής φορολόγησης και προβληματικών μισθωμάτων, το ιστορικό ίδρυμα του Ζαννείου είχε βρεθεί σε οικονομικό αδιέξοδο. Στα 10 πιο σημαντικά ακίνητα του ιδρύματος, όπου μισθωτής ήταν το Δημόσιο, τα μισθώματα καταβάλλονταν είτε καθυστερημένα είτε καθόλου. Από το 2010 μάλιστα, το Δημόσιο επέβαλε με το «έτσι θέλω» μείωση 30%. Ταυτόχρονα, έφυγε χωρίς προειδοποίηση ή αποζημίωση από τρία από τα ακίνητα, ενώ το ίδρυμα είχε χρεωθεί με πανάκριβες ανακαινίσεις.
Όταν πέρυσι, ο πρόεδρος του ιδρύματος Γιώργος Γαβριήλ, αντιμέτωπος με το οικονομικό αδιέξοδο, παρακαλούσε τουλάχιστον να γίνει συμψηφισμός των φόρων (350.000 ευρώ) με τις οφειλές του ίδιου του Δημοσίου προς το ίδρυμα (40.000 ευρώ), το Δημόσιο όχι μόνο δεν δέχθηκε, αλλά πλέον τον διώκει προσωπικά για τα χρέη που το ίδρυμα αδυνατεί να καταβάλει. Σήμερα τα 38 παιδιά του Ζαννείου βρίσκονται στο Ίδρυμα Χατζηκώνστα.
Αδιέξοδα σαν αυτά του Ζαννείου, αντιμετωπίζουν πλέον τα περισσότερα μεγάλα ιδρύματα παιδικής προστασίας της χώρας. Αυτό σχετίζεται σε πολλές περιπτώσεις με τον βασικό τους πόρο: την ακίνητη περιουσία. Μία σειρά φόρων, επιβαρύνσεων, καθυστερήσεων αλλά και γραφειοκρατικά εμπόδια καθιστούν την – μέχρι πρότινος πρόσφορη στην Ελλάδα – επένδυση στην ακίνητη περιουσία ένα δυσβάσταχτο βάρος. Και στην περίπτωση των ιδρυμάτων, το βάρος μετακυλίεται στα παιδιά που έχουν ανάγκη.
Ξαφνική φορολόγηση
«Στην αρχή της κρίσης δεν είχαμε καταλάβει τίποτα», λέει ο κ. Δραγουμάνος. Ιδρύματα «πλούσια» όπως το δικό τους, με μεγάλη ακίνητη περιουσία, θεωρούσαν πως ήταν θωρακισμένα. Όταν όμως άρχισε η συζήτηση του πρώτου φορολογικού νόμου του Μνημονίου και άκουσαν πως πλέον θα φορολογούνται τα εισοδήματα από τα ενοίκιά τους και θα καταργούνταν οι φοροαπαλλαγές που είχαν κατοχυρώσει, θορυβήθηκαν.
Οι επικεφαλής των τεσσάρων μεγαλύτερων κληροδοτημάτων της χώρας, που έχουν ως βασικό τους πόρο τα ενοίκια από την ακίνητη περιουσία τους – το Χατζηκώνστα, το Χατζηκυριάκειο, το Ζάννειο και το Αμαλίειο– ξεκίνησαν σειρά συναντήσεων, με σκοπό να προλάβουν τα χειρότερα.
Πήγαν στην κυβέρνηση, στην αντιπολίτευση, έστειλαν επιστολές σε όποιον θα μπορούσε να επηρεάσει εκείνον τον νόμο. Άκουσαν διάφορα: για άλλους έφταιγαν το Μνημόνιο και η τρόικα, η ανάγκη για άμεσα έσοδα, ενώ ενημερώθηκαν πως ένας από τους λόγους ήταν και η μέχρι τότε καταστρατήγηση των φοροαπαλλακτικών διατάξεων από ιδρύματα «μαϊμού».
Ελλείψει ελεγκτικού μηχανισμού που θα έδινε μια έγκυρη εικόνα για το τι ακριβώς κάνουν τα περίπου 6.000 κοινωφελή ιδρύματα της χώρας, ο νόμος αυτός ήταν η εύκολη λύση του κράτους για να αντιμετωπίσει αυτούς που εκμεταλλεύονταν την κοινωνική πολιτική για τους ευπαθείς. «Μα τι φταίμε εμείς αν δεν μπορείτε να κάνετε ελέγχους;», ρωτούσαν αγανακτισμένοι οι υπεύθυνοι των ιδρυμάτων.
«Πίσω από κλειστές πόρτες λόγια συμπάθειας και κατανόησης, υποσχέσεις, αλλά μετά τίποτα», θυμάται ο Μιχαήλ Στρουμπούλης, που βρίσκεται στο Δ.Σ. του Χατζηκυριάκειου εδώ και 16 χρόνια. Ο δικός του αγώνας είχε ξεκινήσει πολύ πριν «φταίξει» το Μνημόνιο με αφορμή τον μεγάλο σεισμό του 1999 που άφησε πληγές στο ιστορικό κτίριο του ιδρύματος.
Χτισμένο το 1889 από τον Χατζηκυριακό – καπνέμπορα από τη Σμύρνη, ο οποίος είχε οραματιστεί ένα πρότυπο ορφανοτροφείο για κορίτσια, το κτίριο πέρα από χιλιάδες παιδιά, έχει φιλοξενήσει τραυματίες από δύο πολέμους και πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία.
Στην τελευταία μεγάλη κρίση της χώρας, όμως, παρέμεινε άδειο. Ο χαρακτηρισμός του ως εθνικού μνημείου εκτόξευσε το κόστος της κατασκευής στα ύψη. «Είναι απαγορευτικό», τους έλεγαν οι κυβερνήσεις. Την ίδια στιγμή, απαγορευτική ήταν και οποιαδήποτε παρέμβαση στον χώρο ή στο κτίριο – αν και το ίδιο δεν ίσχυε για το κράτος, που απαλλοτρίωσε χωρίς τη συναίνεση του ιδρύματος 10 στρέμματα για να φτιάξει σχολεία.
Δεκαπέντε χρόνια μετά τον σεισμό, 130 κορίτσια από 6 έως 18 ετών μένουν ακόμη σε 8 προκατασκευασμένα σπιτάκια, δίπλα στο κτίριο που δεσπόζει σαν φάντασμα στο οικόπεδο. Πρόσφατα, οι προσπάθειες απέδωσαν και μέσα στο επόμενο έτος προγραμματίζονται εργασίες με ευρωπαϊκά κονδύλια. Εν τω μεταξύ, όμως, το ίδρυμα πληρώνει τα τελευταία 4 χρόνια 33.000 ευρώ ετησίως σε φόρους για το ερειπωμένο ακίνητο.
Με τα χρόνια το Χατζηκυριάκειο απέκτησε και άλλα σημαντικά κτίρια που κανονικά θα έπρεπε να εξασφαλίζουν την απρόσκοπτη λειτουργία του ιδρύματος, αλλά έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια «πρόβλημα».
Το τριώροφο νεοκλασικό στη γωνία Σταδίου και Κοραή, άλλοτε φημισμένο ξενοδοχείο Grand Hôtel d’ Athène, που μεταπολεμικά παρήκμασε, μπήκε πριν από μερικά χρόνια σε διαγωνισμό από το ίδρυμα. Η ισπανική εταιρία ZARA θα αναλάμβανε εξ ολοκλήρου την ανακαίνιση και θα το εκμεταλλευόταν για 19 χρόνια. Το ίδρυμα θα εξασφάλιζε ένα σταθερό εισόδημα και στο τέλος ένα κτίριο ανακαινισμένο.
Καθυστερήσεις στην έκδοση αδειών και στο Αρχαιολογικό Συμβούλιο όταν εντοπίστηκαν αρχαία και μία προσφυγή στο ΣτΕ για να μην αλλάξει η εσωτερική διαμόρφωση του κτιρίου παραλίγο να τινάξουν τα πάντα στον αέρα.
«Εάν χάσουμε το έργο, θα καταστραφούμε», προσπαθούσε να εξηγήσει ο κ. Στρουμπούλης στον Π. Λαφαζάνη – τότε δημοτικό σύμβουλο του ΚΚΕ που πρωτοστατούσε με κάποιους αρχιτέκτονες σε εκείνη την προσφυγή. Εκείνοι ανένδοτοι. Η ισπανική επιχείρηση αναγκάστηκε να βγάλει εκ νέου άδειες, με τους επικεφαλής της στην Αθήνα να προσπαθούν να εξηγήσουν στη μητρική εταιρεία τα ανεξήγητα. Υστερα από έξι χρόνια καθυστέρησης, το κατάστημα εγκαινιάστηκε. Σήμερα το ενοίκιό του αποτελεί πάνω από το μισό συνολικό εισόδημα του ιδρύματος.
Εικοσαετής περιπέτεια
Αντίστοιχη περιπέτεια – με όχι τόσο αίσιο τέλος – έχει το ίδρυμα με το ιστορικό κτίριο, στη γωνία Βουλής και Κολοκοτρώνη.
Ο τελευταίος ενοικιαστής, ένας υαλοπώλης, εξαφανίστηκε την δεκαετία του ‘90. Είκοσι χρόνια αργότερα, το ίδρυμα βρίσκεται ακόμη στα δικαστήρια διεκδικώντας 60.000 ευρώ. Εν τω μεταξύ τρεις φορές βρέθηκε ενδιαφερόμενος, τρεις φορές υπέγραψαν συμβόλαια, τρεις φορές ξεκίνησαν εργασίες, αλλά έπειτα από λίγο όλοι τα παράτησαν μπροστά στα γραφειοκρατικά εμπόδια και τους απίστευτους περιορισμούς που έβαζε το κράτος στον βωμό της προστασίας του διατηρητέου κτιρίου. Σήμερα το ακίνητο καταρρέει πίσω από σκαλωσιές, οι οποίες στοιχίζουν στο ίδρυμα μαζί με τον φόρο ακίνητης περιουσίας 14.000 ευρώ τον χρόνο.
«Εχουμε ένα αστείο μεταξύ μας», λέει ο κ. Στρουμπούλης, «αντί να προστατεύουμε τα παιδιά, έχουμε καταλήξει να προστατεύουμε την αρχαιολογική κληρονομιά. Ε, μα δεν είναι αυτό το έργο μας!».
«Περιορίσαμε τα παιδιά που βοηθάμε»
Στο Χατζηκυριάκειο γίνεται καθημερινά ένας αγώνας περικοπών για να τα βγάλουν πέρα με μειωμένα έσοδα. Από την άλλη ολοένα και περισσότερες οικογένειες ζητάνε βοήθεια.
Το προσωπικό είναι μειωμένο και στα όριά του. Κάθε μεσημέρι π.χ. πέντε γυναίκες περιμένουν 134 παιδιά να γυρίσουν από το σχολείο, να τα ταΐσουν, να τα αγκαλιάσουν, να τα κανακέψουν, να τα μαλώσουν. Τα βγάζουν πέρα, με την βοήθεια των εθελοντών και με δωρεές σε είδος: από την ψαριά που τους χαρίζει ο αλιευτικός όμιλος Π. Φαλήρου, ή τα δημητριακά για το πρωινό που ανέλαβε εξ’ ολοκλήρου μια ΜΚΟ.
Η ίδια εικόνα και σε άλλα ιδρύματα παιδικής προστασίας της χώρας. Στο Χατζηκώνστα, όπου οι περικοπές στον προϋπολογισμό αγγίζουν το 40%, ο γιατρός που υπήρχε μέσα στο ίδρυμα έχει πλέον φύγει και τα παιδιά τα παρακολουθούν εθελοντές στους Γιατρούς του κόσμου, στο Πέραμα. Οι κοινωνικές δράσεις έχουν περιοριστεί. Και οι άνθρωποι του ιδρύματος έχουν αναγκαστεί να αρνηθούν βοήθεια σε οικογένειες.
«Πριν δυο χρόνια βοηθούσαμε 450 οικογένειες τώρα έχουμε αναγκαστικά περιορίσει την βοήθεια σε 280-300 παιδιά και έχουμε σταματήσει και την βοήθεια προς την επαρχία. Αυτό μας έχει πονέσει», εξηγεί ο Δραγουμάνος.
«Εφόσον διαρκεί η κρίση, εφόσον έχουμε διαρκώς περισσότερα αιτήματα για εισαγωγή παιδιών, και εφόσον το κράτος συνεχίζει να μας αντιμετωπίζει σα να είμαστε κερδοσκοπική επιχείρηση και να μας φορολογεί τόσο βάναυσα, είναι δύσκολη η επόμενη μέρα», συμπληρώνει ο κ. Στρουμπούλης.
Οι άνθρωποι των ιδρυμάτων όμως δεν το βάζουν κάτω. Ο πρόεδρος του Ζαννείου κ.Γαβριήλ μαζί με τους ανθρώπους του Χατζηκώνστα, συναντιούνται συχνά σε μαραθώνιες συσκέψεις προσπαθώντας να βρουν τις λύσεις που θα τους βγάλουν από το αδιέξοδο: «Είχαμε από καιρό συμβιβαστεί με την ιδέα πως το κράτος δεν μπορεί να βοηθήσει στο έργο που κάνουμε. Αλλά ας σταματήσουν να μας βάζουν εμπόδια. Νομίζω είναι σαφές, δεν υπάρχουν πλέον περιθώρια», λέει.
Καθημερινή
