Ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον ρεπορτάζ για την εκτόπιση των Εβραίων δημοσιεύει η εφημερίδα των Συντακτών. Για τη Ρόδο αναφέρει τα εξής:
Η πιο δραματική εκτόπιση ήταν αυτή των δωδεκανήσιων Εβραίων. Στις 24 Ιουλίου 1944, οι Εβραίοι της Ρόδου και της Κω (συνολικά 1.673) συνελήφθησαν και στις 31 Ιουλίου τα πλοία κατέπλευσαν στον Πειραιά. Μεταφέρθηκαν στο Αουσβιτς, με ενδιάμεσο σταθμό το Χαϊδάρι. Πέντε άνθρωποι πέθαναν στη διάρκεια του ταξιδιού λόγω των ασφυκτικών συνθηκών διαβίωσης.
Στη συνάντηση ενός Γερμανού αξιωματικού και του προέδρου της κοινότητας για την κοινοποίηση της εντολής της συγκέντρωσης όλων των Εβραίων της Ρόδου με τις ταυτότητες και τις άδειες εργασίας, ο πρόεδρος αντέδρασε με τα εξής λόγια: «Κακός οιωνός. Κάτι τρομερό πρόκειται να συμβεί σε εμάς. Εχω ένα κακό προαίσθημα. Ας μας προστατεύσει ο θεός!».10 Σε εκείνες τις δύσκολες στιγμές, ο Τούρκος πρόξενος στη Ρόδο Σελαχατίν Ουλκουμέν παρενέβη και κατάφερε να σώσει 52 δωδεκανήσιους Εβραίους που είχαν τουρκική υπηκοότητα. Μέχρι σήμερα τον θυμούνται στο νησί ως τον «Τούρκο
Σίντλερ».
Σύμφωνα με τη μαρτυρία του κρατούμενου Μανόλη Κριαρά:
«Οι Εβραίοι της Ρόδου ήταν σε οικτρή κατάσταση στο Χαϊδάρι. Παραζάλη και ξύλο, γέροι να πέφτουνε κάτω, άλλοι να κλαίνε… Τους έβαλαν να καθίσουν κάτω από καυστικό ήλιο. Αρχισαν να διψούν. Μετά πολλά βάσανα τους έφεραν νερό σ’ ένα βρώμικο καζάνι… Νύχτωσε. Δεν τους έδωσαν φαΐ – τους έστειλαν σε χωριστούς θαλάμους, αλλά υπό κτηνώδεις συνθήκες».11
Ο Μποτόν Ανρί στη μαρτυρία του, τονίζει τον αποτρόπαιο τρόπο μεταφοράς τους:
«Ηταν κάπου 3.000 γυναικόπαιδα, κάτω από συνθήκες κόλασης, να χάνει η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα. Κουβαλούσαν απίστευτα πράγματα, κατσαρόλες, τηγάνια…».12
Η Ματίλντε Καπελούτο περιγράφει τη διαδικασία ελέγχου άμα τη αφίξει τους στο Χαϊδάρι: «Μας έγδυσαν, ήμασταν εντελώς γυμνές. Το σοκ ήταν τεράστιο για εμάς καθώς ζούσαμε σε παραδοσιακά περιβάλλοντα».13
Η μεταφορά των δωδεκανήσιων Εβραίων ήταν η τελευταία εκτόπιση από ελληνικό έδαφος. Ο Κόκκινος Στρατός σημείωνε ήδη επιτυχίες στο νοτιοανατολικό μέτωπο και η Στρατιά Ε ετοιμαζόταν για την οριστική αποχώρηση από την Ελλάδα. Η μεταφορά λοιπόν αυτή συνιστούσε απλά και μόνο μια τεράστια σπατάλη των λιγοστών μεταφορικών μέσων στη γραμμή υποχώρησης.14 Στη Ρόδο επέστρεψαν με το τέλος του πολέμου μόνο 163 άτομα. Με την ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων στο ελληνικό κράτος το 1948, και ύστερα από πρωτοβουλία του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου, είκοσι εβραϊκές οικογένειες εγκαταστάθηκαν στη Ρόδο, με αποτέλεσμα να επανασυσταθεί η κοινότητα.15 Μια δύσκολη αρχή, για μια ακόμα δυσκολότερη μεταπολεμική επανένταξη.
