Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ) εξέδωσε καταδικαστική απόφαση εις βάρος της Ελλάδας (υπόθεση A.R.E. κατά Ελλάδας, προσφυγή αριθ. 15783/21), διαπιστώνοντας παραβίαση των άρθρων 3, 5 §§1, 2 και 4 και 13 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, λόγω της άτυπης κράτησης και επαναπροώθησης Τουρκάλας υπηκόου χωρίς να εξεταστεί το αίτημά της για άσυλο.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η προσφεύγουσα, αφότου πέρασε τον ποταμό Έβρο τον Μάιο του 2019 για να ζητήσει διεθνή προστασία, συνελήφθη από τις ελληνικές αρχές, κρατήθηκε άτυπα και χωρίς καμία νομική διαδικασία και τελικά επαναπροωθήθηκε στην Τουρκία. Εκεί συνελήφθη εκ νέου και φυλακίστηκε.
Η Ελλάδα καταδικάστηκε για παραβίαση της απαγόρευσης απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης, για παραβίαση του δικαιώματος στην ελευθερία και ασφάλεια, καθώς και για απουσία αποτελεσματικού ενδίκου μέσου.
Η υπόθεση και τα στοιχεία
Η A.R.E. κατέθεσε μέσω συνηγόρων και διεθνών οργανισμών πλήθος αποδεικτικών στοιχείων: φωτογραφίες, μηνύματα, βίντεο και συντεταγμένες τοποθεσίας που αποδείκνυαν την παρουσία της στο ελληνικό έδαφος. Παράλληλα, υπήρξαν επώνυμες μαρτυρίες δικηγόρων και δημοσιογράφων που πιστοποιούσαν την άτυπη κράτησή της από τις ελληνικές αρχές και την επαναπροώθησή της στην Τουρκία.
Η ελληνική κυβέρνηση αρνήθηκε κατηγορηματικά όλες τις κατηγορίες, κάνοντας λόγο για αναξιόπιστα στοιχεία και «κατασκευασμένες αφηγήσεις». Παρά τις αντιρρήσεις αυτές, το Δικαστήριο έκρινε ότι υπήρχαν επαρκείς αποδείξεις για να στοιχειοθετηθούν σοβαρές παραβιάσεις της Σύμβασης.
Η απόφαση του Δικαστηρίου
Το ΕΔΔΑ στάθηκε ιδιαίτερα στο γεγονός ότι:
• Δεν υπήρχε καμία νόμιμη βάση για την κράτηση της A.R.E.
• Δεν της δόθηκε καμία δυνατότητα να προσφύγει κατά της κράτησης ή της μεταφοράς της.
• Οι ελληνικές αρχές αγνόησαν συνειδητά τις αιτήσεις της για διεθνή προστασία.
• Υπήρχαν ισχυρές ενδείξεις για γενικευμένη πρακτική επαναπροωθήσεων.
Με βάση τα παραπάνω, το Δικαστήριο υποχρέωσε την Ελλάδα να καταβάλει αποζημίωση 20.000 ευρώ στην προσφεύγουσα για ηθική βλάβη. Η απόφαση καταγράφηκε με ψήφους 6 προς 1 υπέρ της καταδίκης της Ελλάδας, ενώ μόνο σε σχέση με τον κίνδυνο απώλειας ζωής κατά την επαναπροώθηση (άρθρα 2 και 3 της Σύμβασης) δεν διαπιστώθηκε παραβίαση.
Το ζήτημα των εσωτερικών ένδικων βοηθημάτων: η θέση της κυβέρνησης και η νομολογία της Ρόδου
Ιδιαίτερη σημασία στην απόφαση του ΕΔΔΑ δόθηκε στην επιχειρηματολογία της ελληνικής κυβέρνησης αναφορικά με το κατά πόσο υπήρχαν διαθέσιμα και αποτελεσματικά ένδικα βοηθήματα στο εσωτερικό δίκαιο. Η Κυβέρνηση επικαλέστηκε συγκεκριμένα τη δυνατότητα αγωγής αποζημίωσης βάσει του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ ενώπιον των διοικητικών δικαστηρίων.
Στο πλαίσιο αυτό προσκομίστηκαν συγκεκριμένες αποφάσεις των ελληνικών δικαστηρίων, και κυρίως του Διοικητικού Πρωτοδικείου Ρόδου, που εξετάζουν παρόμοιες υποθέσεις:
1. Υπόθεση Alkhatib και λοιποί κατά Ελλάδας (αρ. 3566/16): Οι αγωγές που ασκήθηκαν απορρίφθηκαν από το Διοικητικό Πρωτοδικείο Ρόδου με τις αποφάσεις υπ’ αριθμ. 464/2023 και 75/2023. Η πρώτη απορρίφθηκε ως αβάσιμη, ενώ κατά της δεύτερης εκκρεμεί έφεση στο Διοικητικό Εφετείο Πειραιά.
2. Υπόθεση Safi και λοιποί κατά Ελλάδας (αρ. 5418/15): Αγωγή που κατατέθηκε το 2019 κρίθηκε με την απόφαση Α128/2024 του Διοικητικού Πρωτοδικείου Ρόδου. Το δικαστήριο αναγνώρισε το δεδικασμένο της απόφασης του ΕΔΔΑ του 2022 και επιδίκασε αποζημιώσεις λόγω ηθικής βλάβης στους ενάγοντες, με την επισήμανση ότι το ποσό από το ΕΔΔΑ δεν κάλυπτε πλήρως τη ζημία κατά το εσωτερικό δίκαιο.
3. Υπόθεση F.M. και λοιποί κατά Ελλάδας (αρ. 17622/21): Εκκρεμεί και αγωγή αποζημίωσης που κατατέθηκε στις 29 Δεκεμβρίου 2023 στο Διοικητικό Πρωτοδικείο Πειραιά.
Η Κυβέρνηση υποστήριξε ότι οι αποφάσεις αυτές αποδεικνύουν πως τα ελληνικά διοικητικά δικαστήρια εξετάζουν επί της ουσίας τέτοιες υποθέσεις, εφαρμόζουν τις αρχές του ΕΔΔΑ, και δεν δεσμεύονται από τυχόν αρχειοθέτηση ποινικών υποθέσεων.
Επικαλέστηκε επιπλέον τις αποφάσεις 842/2023 και 998/2023 του Διοικητικού Εφετείου Αθηνών, όπου επιδικάστηκε αποζημίωση σε συγγενείς αιτούντων άσυλο που πέθαναν σε κέντρα υποδοχής.
Το ΕΔΔΑ, ωστόσο, επεσήμανε ότι τα διοικητικά δικαστήρια σπάνια προβαίνουν σε ουσιαστική επανεξέταση των πραγματικών περιστατικών όταν η υπόθεση έχει ήδη αρχειοθετηθεί ποινικά. Ειδικά για τις επαναπροωθήσεις, έκρινε ότι υπάρχει πρακτική αδυναμία προσκόμισης επαρκών αποδείξεων από τα θύματα, γεγονός που καθιστά το ένδικο βοήθημα ανεπαρκές στην πράξη. Το Δικαστήριο ανέφερε ότι ακόμη και η απόφαση Α128/2024 στηρίχθηκε σε προηγούμενη καταδίκη της Ελλάδας από το ίδιο το ΕΔΔΑ και όχι σε ανεξάρτητη διακρίβωση των περιστατικών.
Κατά συνέπεια, έκρινε ότι η αγωγή αποζημίωσης του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ, υπό τις περιστάσεις της παρούσας υπόθεσης, δεν αποτελούσε επαρκές και αποτελεσματικό ένδικο βοήθημα.
Η Ελλάδα καταδικάζεται για επαναπροωθήσεις στην Τουρκία
