Προ των πυλών είναι το νέο νομοσχέδιο της κυβέρνησης των ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ για την αναμόρφωση του Καλλικράτη, που θα περιλαμβάνει σημαντικές ρυθμίσεις στον τρόπο διακυβέρνησης των νησιωτικών δήμων.
Η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ φαίνεται να προχωράει το σχέδιο για σαρωτικές αλλαγές στην Τοπική Αυτοδιοίκηση με σχεδόν συνολική επανεξέταση του ‘Καλλικράτη”.
Το νομοσχέδιο σκοπεύει να φέρει στη Βουλή η κυβέρνηση έως το τέλος του έτους, ενώ στο πλαίσιο της διαβούλευσης που έχει ξεκινήσει από το γενικό γραμματέα του Υπουργείου Εσωτερικών κ. Κώστα Πουλάκη, δεν έχει προγραμματιστεί εως τώρα επίσκεψη στα Δωδεκάνησα.
Εάν τελικώς υπάρξει αυτή τοποθετείται χρονικά μετά την Διεθνή Έκθεση της Θεσσαλονίκης λόγω των αυξημένων υποχρεώσεων του Γενικού.
«Μπούσουλα» για τις μεταρρυθμίσεις αποτελεί η πρόταση της Επιτροπής, που συστάθηκε από το Υπουργείο Εσωτερικών, για την αναθεώρηση του θεσμικού πλαισίου της Tοπικής Aυτοδιοίκησης.
Η Επιτροπή για την Αναθεώρηση του θεσμικού πλαισίου της Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι 27μελής, με πρόεδρο τον κ. Πουλάκη και με τη συμμετοχή επτά επιτελικών στελεχών των αρμόδιων υπηρεσιών του Υπουργείου, έντεκα ειδικών επιστημόνων και εμπειρογνωμόνων για θέματα Τοπικής Αυτοδιοίκησης και οκτώ εκπροσώπων των κυριότερων αυτοδιοικητικών φορέων.
Με την πρόταση της επιτροπής ανοίγει ουσιαστικά και ο διάλογος για την διοικητική αναδιάρθρωση των νησιωτικών δήμων, χωρίς ωστόσο να γίνεται σαφής αναφορά στα όρια αυτών ανά νησί.
Όπως αναφέρεται στην πρόταση: «Με την εφαρμογή του «Καλλικράτη», τα δημοτικά και τοπικά διαμερίσματα του «Καποδίστρια» διαδέχονται οι δημοτικές και τοπικές κοινότητες ως μονάδες ενδοδημοτικής αποκέντρωσης, με κριτήριο διάκρισης μεταξύ τους τον πληθυσμό. Οι δημοτικές και τοπικές κοινότητες συναποτελούν τις δημοτικές ενότητες του νέου δήμου, οι οποίες ταυτίζονται με τα όρια των συνεννούμενων Δήμων και Κοινοτήτων και έχουν κυρίως γεωγραφικό χαρακτήρα (δεν αποτελούν δηλ. αυτοτελές οργανωτικό επίπεδο), ωστόσο αποτελούν τις εκλογικές περιφέρειες για την ανάδειξη των δημοτικών συμβούλων, ενώ μπορούν να διαθέτουν και ίδιο, κατά τόπο αρμόδιο, αντιδήμαρχο.
Σε ό,τι δε αφορά τις αρμοδιότητες των δομών ενδοδημοτικής αποκέντρωσης, ο «Καλλικράτης», ακολουθώντας την παλαιότερη επιλογή του «Καποδίστρια», παραχωρεί αποφασιστική εξουσία μόνο στα κεντρικά όργανα του Δήμου για όλα τα ζητήματα της περιφέρειας τους, περιορίζοντας τα όργανα ενδοδημοτικής αποκέντρωσης στην άσκηση κυρίως γνωμοδοτικών αρμοδιοτήτων για ένα ευρύ φάσμα θεμάτων».
Αξιολογώντας την υφιστάμενη κατάσταση η Επιτροπή σημειώνει στην πρόταση της τα εξής:
«Σε αδρές γραμμές, θα μπορούσε να πει κανείς ότι καθένα από τα «κύματα» συνένωσης των Ο.Τ.Α. δεν καταργούσε πλήρως, αλλά διατηρούσε στο εσωτερικό του, ως αποκεντρωτικούς θεσμούς, τους προϋφιστάμενους Ο.Τ.Α., με αποτέλεσμα σήμερα, ειδικά στην πρωτοβάθμια Αυτοδιοίκηση, να υπάρχουν πολλαπλά και επάλληλα επίπεδα.
Στην πραγματικότητα δε, οι δημοτικές και τοπικές κοινότητες είναι ιδιαίτερα αποδυναμωμένες, αφού στερούνται αποφασιστικών αρμοδιοτήτων.
Έτσι, μολονότι μετά την τελευταία διοικητική μεταρρύθμιση το μέγεθος των πρωτοβάθμιων ΟΤΑ αυξήθηκε σημαντικά, χωρικά και πληθυσμιακά, με αποτέλεσμα την απομάκρυνση, αντικειμενικά, ως ένα βαθμό, των δημοτικών αρχών από τους δημότες, οι αποκεντρωτικοί θεσμοί παραμένουν σε μεγάλο βαθμό συμβολικού χαρακτήρα. Η δυνητική πρόβλεψη για μεταβίβαση σε αυτές από το δημοτικό συμβούλιο συγκεκριμένων αρμοδιοτήτων, η λήψη μάλιστα της οποίας απαιτεί αυξημένη πλειοψηφία του δημοτικού συμβουλίου, στην πράξη δεν υλοποιείται ποτέ».
Επισημαίνονται και τα εξής από την Επιτροπή:
«Συνολικά, η υφιστάμενη κατάσταση παρουσιάζει πέντε (5) βασικές αδυναμίες :
1ον. Πολλαπλότητα θεσμών: Σήμερα υπάρχουν οι Δημοτικές Ενότητες, οι οποίες εκπροσωπούνται στο Δημοτικό Συμβούλιο από τους εκεί εκλεγόμενους Δημοτικούς Συμβούλους και (μπορούν να) διαθέτουν δικό τους, τοπικά αρμόδιο Αντιδήμαρχο, ενώ την ίδια στιγμή στο εσωτερικό κάθε Δημοτικής Ενότητας υπάρχουν άμεσα εκλεγόμενα Συμβούλια, με τους δικούς τους προέδρους και εκπροσώπους. Το αποτέλεσμα είναι να δημιουργείται μία πολλαπλότητα τοπικών θεσμών ενδοδημοτικής αποκέντρωσης και να αυξάνονται οι επικαλύψεις.
2ον. Διαιώνιση τοπικιστικών διαιρέσεων: Παρά το γεγονός ότι τα τελευταία είκοσι (20) χρόνια έχουν γίνει δύο διαδοχικές μεταβολές στη διοικητική διαίρεση των ΟΤΑ, οι παλιοί Δήμοι και Κοινότητες παραμένουν (υπό τη μορφή Δημοτικών/Τοπικών Κοινοτήτων και Δημοτικών Ενοτήτων) υφιστάμενοι κατά κάποιον τρόπο, με αποτέλεσμα να μην προωθείται η καλλιέργεια ενιαίας συνείδησης για τους δημότες των νέων Δήμων και να διαιωνίζονται τοπικιστικές διαιρέσεις.
3ον. Αποδυνάμωση του ρόλου των αποκεντρωτικών δομών: Οι αποκεντρωτικές δομές παραμένουν σχεδιασμένες με γνώμονα την προ εικοσαετίας διοικητική διαίρεση της χώρας, μη λαμβάνοντας υπόψη πραγματικές ανάγκες και δυνατότητες. Την ίδια στιγμή, η διατήρηση δύο, επί της ουσίας, επιπέδων ενδοδημοτικής αποκέντρωσης, με διαφορετική εδαφική περιφέρεια, διαφορετικά όργανα και αρμοδιότητες και χωρίς σαφή οριοθέτηση καταλήγει στην αποδυνάμωση αμφοτέρων, με αποτέλεσμα οι μεν Δημοτικές Ενότητες να υφίστανται μόνο ως εκλογικές περιφέρειες, οι δε Δημοτικές/Τοπικές Κοινότητες να έχουν μόνο γνωμοδοτικές αρμοδιότητες. Η δυνητική δε πρόβλεψη για μεταβίβαση σε αυτές από το δημοτικό συμβούλιο συγκεκριμένων αρμοδιοτήτων, η λήψη μάλιστα της οποίας απαιτεί αυξημένηπλειοψηφία του δημοτικού συμβουλίου, στην πράξη δεν υλοποιείται ποτέ.
4ον. Περιορισμός της συμμετοχής των πολιτών: Η διατήρηση άμεσα εκλεγόμενων οργάνων σε ένα τόσο «χαμηλό» επίπεδο, όπως αυτό των Δημοτικών και Τοπικών Κοινοτήτων διαιωνίζει μία λογική «ανάθεσης», υποκαθιστώντας αμεσοδημοκρατικές, συμμετοχικές διαδικασίες που θα μπορούσαν και θα έπρεπε να λαμβάνουν χώρα στο μικροεπίπεδο του χωριού ή της γειτονιάς.
5ον. Αύξηση της γεωγραφικής και πολιτικής απόστασης μεταξύ των επιπέδων εκπροσώπησης : Ο «Καλλικράτης» διατήρησε τις ίδιες γεωγραφικές οντότητες ως επίπεδα ενδοδημοτικής αποκέντρωσης, μετονομάζοντας τα τοπικά και δημοτικά διαμερίσματα σε τοπικές και δημοτικές κοινότητες, την ίδια στιγμή που μέσα από εκτεταμένες συνενώσεις και ο πρώτος (Δήμοι) και ο δεύτερος βαθμός Αυτοδιοίκησης (Περιφέρειες) απέκτησαν ευρύτατη γεωγραφική βάση, άρα και πολιτική νομιμοποίηση και ισχύ. Συνεπώς, τα όργανα των Δημοτικών και Τοπικών Κοινοτήτων έχουν πλέον μεγάλη γεωγραφική απόσταση και, κυρίως, μεγάλη διαφορά ισχύος, σε σύγκριση με τους αιρετούς των Δήμων και, πολλώ δε μάλλον, των Περιφερειών. Μάλιστα, αν ληφθεί υπόψη ότι οι εκπρόσωποι των Τοπικών/Δημοτικών Κοινοτήτων εκλέγονται υποχρεωτικά στο πλαίσιο των ίδιων με το κεντρικό επίπεδο συνδυασμών, είναι σαφές ότι η ανεξαρτησία τους και τα περιθώρια διαφοροποίησής τους, αν χρειαστεί, με τις κεντρικές δημοτικές αρχές είναι ακόμα πιο περιορισμένα».
Η πρόταση της Επιτροπής για τους νησιωτικούς δήμους περιλαμβάνει τα εξής:
«Προτείνεται η κατάργηση των σημερινών δημοτικών και τοπικών κοινοτήτων ως δομών ενδοδημοτικής αποκέντρωσης. Τη θέση τους μπορούν να διαδεχτούν συμβούλια στα όρια των σημερινών δημοτικών ενοτήτων, των πρώην δηλ. δήμων και κοινοτήτων που καταργήθηκαν και συνενώθηκαν με τον Καλλικράτη, τα οποία θα ενισχυθούν με αποφασιστικές αρμοδιότητες. Οι δημοτικές και τοπικές κοινότητες παραμένουν μόνο ως γεωγραφικές έννοιες και ως επίπεδο οργάνωσης των αμεσοδημοκρατικών και συμμετοχικών διαδικασιών. Για λόγους απλούστευσης και ομοιομορφίας θα μπορούσαν να ονομαστούν όλες δημοτικές (ή όλες τοπικές) κοινότητες.
Ειδικότερα :
i. Εδαφική διάρθρωση
Προτείνεται η εξής εδαφική διάρθρωση :
• Δημοτικές ενότητες θα είναι, κατ΄αρχήν, όπως και σήμερα, όλοι οι «Καποδιστριακοί» Δήμοι, περιλαμβανομένης και της έδρας του Δήμου. Δήμοι με ενιαία σήμερα δομή, οι οποίοι δεν προήλθαν από συνένωση βάσει του ν. 3852/2010 και στους οποίους δεν υφίστανται, επομένως, δομές ενδοδημοτικής αποκέντρωσης, προτείνεται να παραμείνουν ως έχουν.
• Δημοτική ενότητα θα συγκροτούν επίσης και τα πρώην δημοτικά διαμερίσματα στα οποία διαιρούνταν οι δήμοι άνω των 100.000 κατοίκων.
• Νησιωτικοί Δήμοι, με μικρό πληθυσμό, που δεν προήλθαν από συνένωση (επομένως δεν έχουν σήμερα Δημοτικές Ενότητες, έχουν ωστόσο δημοτικές και τοπικές κοινότητες), δεν θα συγκροτούν συμβούλια δημοτικών ενοτήτων αλλά θα εκλέγουν μόνο δημοτικό συμβούλιο (π.χ. Δήμος Αμοργού).
Αντιθέτως, σε νησιωτικούς δήμους που εκτείνονται σε περιφέρεια πέραν αυτής του ενός νησιού (π.χ. Δήμος Νάξου και Μικρών Κυκλάδων) θα συγκροτούνται δημοτικές ενότητες ως δομές ενδοδημοτικής αποκέντρωσης.
• Προβληματισμό δημιουργεί το πώς θα πρέπει να αντιμετωπιστούν οι περιπτώσεις πολύ μικρών δημοτικών ενοτήτων που ταυτίζονται με μία τοπική κοινότητα. Για παράδειγμα στο Δήμο Γρεβενών υπάρχουν 7 δημοτικές ενότητες με πληθυσμό από 35 έως 384 κατοίκους η κάθε μία. Οι τοπικές αυτές κοινότητες αποτελούν τη συνέχεια παλαιών κοινοτήτων που δεν είχαν καταργηθεί με τον Καποδίστρια λόγω του ορεινού τους χαρακτήρα και καταργήθηκαν και συγχωνεύθηκαν με τον Καλλικράτη.
Προτείνεται: η διατήρηση των υφιστάμενων δημοτικών ενοτήτων ως δομών ενδοδημοτικής αποκέντρωσης ή, εναλλακτικά, η συγχώνευσή τους, εφόσον είναι γειτονικές, με έκδοση προεδρικού διατάγματος ύστερα από γνώμη του οικείου Δήμου.
• Σε κάθε περίπτωση, οι νησιωτικοί και ορεινοί δήμοι θα πρέπει να αντιμετωπιστούν διακριτά ανά περίπτωση, σύμφωνα και με τη συνολική «μοντελοποίηση».
• Οι υφιστάμενες σήμερα Δημοτικές και Τοπικές Κοινότητες, καθώς και άλλες αντίστοιχες υποδιαιρέσεις (σε επίπεδο λ.χ. γειτονιάς) που θα δημιουργηθούν, θα αποτελέσουν το κύτταρο της αμεσοδημοκρατικής λειτουργίας και συμμετοχής των πολιτών.
Ανοίγει εκ νέου το θέμα της διάσπασης του ενιαίου Δήμου της Ρόδου
