Βέρτιγκο στις σχέσεις της Τουρκίας με την Ελλάδα και με την ΕΕ, στο εσωτερικό του ΝΑΤΟ και σε ολόκληρη την περιοχή προκαλεί ο ανεξέλεγκτος και επικίνδυνος Ταγίπ Ερντογάν, που ανοικτά πλέον θέτει ζήτημα αλλαγής των συνόρων που εγκαθίδρυσε στην περιοχή η Συνθήκη της Λωζάνης πριν από 93 χρόνια.
Ο Τούρκος ηγέτης όμως βλέπει ότι το νέο «όραμά» του κινδυνεύει από τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή, που απειλούν με αιχμή το Κουρδικό να προκαλέσουν απώλεια επιρροής, ακόμη και εδαφών. Αυτό το «άγχος» διακατέχει τον Ταγίπ Ερντογάν, καθοδηγεί πλέον τις κινήσεις του και ερεθίζει το θυμικό του…
Αν και μέχρι τώρα οι Ευρωπαίοι και οι Αμερικανοί έδειχναν υποχρεωτικά ανοχή στα όσα συμβαίνουν στο εσωτερικό της Τουρκίας με το πραγματικό πογκρόμ εις βάρος των πολιτικών αντίπαλων του, ο εκτροχιασμός του Ερντογάν υποχρεώνει σε αναδίπλωση και οδηγεί ακόμη και σε ακραίες αποφάσεις που αποτυπώνουν όμως το πραγματικό κλίμα, όπως η απόφαση του Ευρωκοινοβουλίου για διακοπή των ενταξιακών διαπραγματεύσεων.
Η «αφύπνιση» αυτή δεν προκλήθηκε μόνο από τις συνεχείς δηλώσεις του Ερντογάν με τις οποίες αμφισβητεί και ζητεί ανατροπή της Λωζάνης, αλλά και από τον τρόπο με τον οποίο ο Τούρκος πρόεδρος χρησιμοποιεί τη θέση της χώρας του ως μέλους του ΝΑΤΟ και ως κράτους συνδεδεμένου με την ΕΕ για να εκβιάσει τη Δύση, δηλώνοντας μάλιστα ότι θα στραφεί στην «Πεντάδα της Σαγκάης». Μια κίνηση η οποία, φυσικά, κάθε άλλο πάρα είναι συμβατή με ένα κράτος-μέλος του ΝΑΤΟ, που απολαμβάνει τα προνόμια του άρθρου 5 περί συλλογικής ασφάλειας…
Ενόχληση για Μόσχα
Το παιχνίδι μάλιστα που έπαιξε ο Ερντογάν με τη Μόσχα και ο τρόπος που επιδεικτικά στράφηκε προς τον Πούτιν είχε προκαλέσει έντονη ενόχληση στις συμμαχικές χώρες, μερικές εκ των οποίων μάλιστα έχουν μεταφέρει και στρατιωτικές δυνάμεις και πυραυλικά συστήματα Patriot και αεροσκάφη AWACS για τη φύλαξη των νοτίων συνόρων της Τουρκίας.
Ο Ερντογάν δεν μπορεί να συγχωρήσει στην Ουάσιγκτον ότι σταμάτησε το σχέδιό του για κανονική εισβολή στη Συρία, όπου με το πρόσχημα της δημιουργίας Ζώνης Ασφάλειας και Απαγόρευσης Πτήσεων θα εξουδετέρωνε αρχικά τις κουρδικές δυνάμεις και μετά θα επιχειρούσε την «ενσωμάτωση» αυτών των περιοχών, ενώ παράλληλα η διοίκηση Ομπάμα φρέναρε την εισβολή και στο Ιράκ όπου η Μουσούλη αποτελεί τον βασικό στόχο του αναθεωρητισμού του Ερντογάν.
Ο Τούρκος πρόεδρος είναι ιδιαίτερα καχύποπτος με τους Αμερικανούς. Δηλώσεις όπως αυτή του επικεφαλής της CIA Τζον Μπρέναν το καλοκαίρι, ότι «δεν είναι αισιόδοξος ότι η Συρία μπορεί να παραμείνει ενιαία», και με δεδομένη την αλλαγή της αμερικανικής τακτικής, καθώς στράφηκε πλέον στη συμμαχία με τις ένοπλες κουρδικές ομάδες του PYD, προκάλεσαν ανατριχίλα στην Αγκυρα. Πριν από αυτήν τη δήλωση και ο Τζον Κέρι είχε πει στην Επιτροπή Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας ότι «ίσως είναι πολύ αργά για να κρατηθεί η Συρία ως σύνολο…». Είναι προφανές ότι κάθε ενδεχόμενο διάλυσης ή καντονοποίησης της Συρίας θα οδηγούσε στη δημιουργία μιας ισχυρής κουρδικής οντότητας, η οποία θα ελέγχεται μάλιστα από τους συμμάχους του ΡΚΚ.
Αν με τις ΗΠΑ προσδοκά ότι η παρουσία του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο θα αποκαταστήσει τις σχέσεις τους, ερωτηματικό παραμένει φυσικά για πόσο διάστημα θα μπορέσει να συγκρατηθεί και να μη στραφεί εναντίον πολλών και στενών συμβούλων και φίλων του εκλεγμένου προέδρου των ΗΠΑ που δεν κρύβουν την εχθρότητά τους προς τους μουσουλμάνους. Των οποίων ο κ. Ερντογάν έχει αυτοχρισθεί προστάτης σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η μεγάλη σύγκρουση όμως είναι αυτή με την Ευρώπη. Ο Ερντογάν ποτέ δεν συμβιβάστηκε με την ιδέα ότι θα έδινε διαρκώς εξετάσεις σε όλο και πιο απαιτητικούς «εξεταστές», απλώς και μόνο για να καθίσει ισότιμος στο ίδιο τραπέζι με τον πρωθυπουργό της Μάλτας και του Λουξεμβούργου, που ο πληθυσμός τους δεν φθάνει ούτε μια μικρή γειτονιά της Κωνσταντινούπολης.
Αν οι πολιτικές ηγεσίες στην Ευρώπη, με πρώτη τη γερμανική, προσπαθούν να ακολουθήσουν κατευναστική πολιτική, η ευρωπαϊκή κοινή γνώμη γίνεται όλο και πιο αρνητική. Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου -με συντριπτική πλειοψηφία- για διακοπή των ενταξιακών διαπραγματεύσεων αντανακλά αυτό το κλίμα.
Οι παραληρηματικές αντιδράσεις του ίδιου του Ερντογάν, αλλά και κορυφαίων υπουργών εναντίον της Ευρώπης και των ευρωβουλευτών, υπονομεύουν όμως κάθε προσπάθεια για τη διάσωση της ευρωπαϊκής πορείας της Τουρκίας.
Η συντηρητική στροφή στην Ευρώπη, που θα επιβεβαιωθεί στις εκλογές στην Αυστρία, τη Γαλλία, την Ολλανδία και τη Γερμανία, δυσκολεύουν τις προσπάθειες κυρίως της Α. Μέρκελ να κρατήσει ζωντανές τις ευρωτουρκικές σχέσεις.
Ο αναθεωρητισμός του Τ. Ερντογάν είναι σύμφυτος με τον ισλαμο-εθνικισμό που πρεσβεύει το κόμμα του, ΑΚΡ, και δυστυχώς αποτελεί μια διαρκή και μόνιμη απειλή για τις γειτονικές χώρες της Τουρκίας.
«Δορυφοροποίηση»
Η Ελλάδα βρίσκεται αντιμέτωπη στην πιο δύσκολη στιγμή της πρόσφατης ιστορίας της με έναν γείτονα που όχι μόνο αμφισβητεί εμπράκτως την εθνική κυριαρχία της, αλλά επιχειρεί να τη «δορυφοροποιήσει», (όπως εύστοχα είχε προβλέψει ο Παναγιώτης Κονδύλης στο έργο του «Θεωρία του Πολέμου»).
Η επιθετικότητα του Ερντογάν δεν αφορά απλώς επικοινωνιακές ανάγκες στο εσωτερικό ή την «εξαγωγή» των εσωτερικών προβλημάτων, μια θεωρία που βόλευε για να παρακάμπτεται το πρόβλημα. Τα σύνορα της καρδιάς του κ. Ερντογάν, η Θεσσαλονίκη «πατρίδα του Κεμάλ», τα νησιά «που ακούγεται η φωνή σου από την απέναντι μικρασιατική ακτή», τα εδάφη που «μας άρπαξαν κάτω από τη μύτη», το σύνδρομο ασφυκτικής περικύκλωσης με αιχμή κυρίως στο Αιγαίο, όπως διατυπώθηκε επισήμως από τον θεωρητικό του νεο-οθωμανισμού ως δόγματος εξωτικής πολιτικής, Α. Νταβούτογλου, συνιστούν την πιο καθαρή αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας.
Η «συμμαχία» του Ερντογάν με τον εθνικιστή ηγέτη των Γκρίζων Λύκων Ντεβλέτ Μπαχτσελί, δημιουργεί ένα ακόμη πιο επικίνδυνο μείγμα στη γειτονική χώρα, όπου ακόμη και ο ηγέτης της αντιπολίτευσης του CHP, Κεμάλ Κιλιντσάρογλου, είναι αυτός που κατηγόρησε τον Ερντογάν ότι παρέδωσε 16 «τουρκικά» νησιά στο… έλεος της Ελλάδας. Μεταξύ αυτών και η Παναγιά στις Οινούσσες, πάνω από την οποία τους τελευταίους μήνες συστηματικά η τουρκική αεροπορία πραγματοποιεί υπερπτήσεις.
Η Ελλάδα που υφίσταται περισσότερο από κάθε άλλη ευρωπαϊκή χώρα τις συνέπειες του εκτροχιασμού του τουρκικού καθεστώτος και του αναθεωρητισμού του Ταγίπ Ερντογάν, βρίσκεται στην ιδιαίτερα δύσκολη θέση να πρέπει συγχρόνως να ισορροπεί στην ΕΕ έναντι των χωρών που παίρνουν πλέον εντελώς αρνητική στάση έναντι της Τουρκίας. Κυρίως όμως η Αθήνα αντιλαμβάνεται -και ενώ ο Ερντογάν κρατά στο χέρι του και τη στρόφιγγα των προσφυγικών ροών- ότι το διπλωματικό όπλο που φάνηκε ιδιαίτερα χρήσιμο την τελευταία εικοσιπενταετία, ο ρόλος δηλαδή που έχει η Ελλάδα στη διαμόρφωση της ευρωτουρκικής σχέσης, είναι πλέον «άσφαιρο». Και άλλα «όπλα» δεν είναι διαθέσιμα.
Η νέα φάση στην οποία εισέρχεται η Τουρκία έχει μία ακόμη σημαντική παρενέργεια, καθώς πρακτικά καθιστά μη ρεαλιστική την προσδοκία ότι μπορεί να επιτευχθεί συμφωνία για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας μεταξύ των δύο χωρών.Αμεσα όμως η κυβέρνηση έχει να αντιμετωπίσει και να διαχειρισθεί την ιδιαίτερα δύσκολη κατάσταση που διαμορφώνεται στο Κυπριακό, καθώς αυτήν τη στιγμή δεν είναι ορατή η διέξοδος χωρίς σημαντική υποχώρηση της Λευκωσίας, ενώ παραμένει απρόβλεπτη η αντίδραση του αχαλίνωτου «σουλτάνου» σε περίπτωση οριστικού ναυαγίου των συνομιλιών.
Γιάννης Καστριώτης
- Η Ελλάδα υφίσταται πιο έντονα τις συνέπειες του τουρκικού αναθεωρητισμού, έχοντας χάσει και το διπλωματικό όπλο τού ρόλου της στις σχέσεις μεταξύ της Αγκυρας και των Βρυξελλών
