Γράφει
ο Νεκτάριος Καλογήρου
Με διακριτικότητα τιμήθηκε χθες στη Ρόδο η παγκόσμια ημέρα Μνήμης για το Ολοκαύτωμα που μεθοδεύτηκε από τη Ναζιστική Γερμανία και οδήγησε στο θάνατο περισσότερα από έξι εκατομμύρια Εβραίους, και ακόμα πέντε εκατομμύρια άλλα πρόσωπα, όπως τσιγγάνοι, διανοητικά ανάπηροι, ομοφυλόφιλοι, κομμουνιστές, ελευθεροτέκτονες και άλλοι που ο ίδιος ο Χίτλερ προσδιόριζε ως «φυλετικά κατώτερες και ανεπιθύμητες ομάδες». Η Ρόδος τότε έχασε περισσότερους από 1.700 πολίτες της, που οδηγήθηκαν και πέθαναν στα κολαστήρια των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Για το Ολοκαύτωμα της Ρόδου βρίσκεται σε εξέλιξη μεγάλη έρευνα την οποία υποστηρίζουν η Ισραηλίτικη Κοινότητα Ρόδου, το πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ, το Μουσείο Ολοκαυτώματος της Νέας Υόρκης και οι ελάχιστοι Ρόδιοι, Εβραίοι επιζήσαντες εκείνης της περιόδου. Τα αποτελέσματα της μεγάλης έρευνας θα αποτελέσουν τη βάση για ένα μεγάλο βιβλίο, που αναβιώνει το Ολοκαύτωμα της Ρόδου.
«Για 30 χρόνια λυπόμουν και καταριόμουν το γεγονός ότι επέζησα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Αουσβιτς και του Μπιργκενάου», δήλωσε προς τη «δημοκρατική» ο κ. Σάμυ Μοντιάνο από τη Ρώμη, όπου βρίσκεται και ζει, ως ένας από τους λίγους επιζήσαντες του Ολοκαυτώματος της Ρόδου. Ο ίδιος περιέγραψε ότι για δεκαετίες ολόκληρες προσπαθούσε να καταλάβει για ποιο λόγο εκείνος επέζησε όταν όλη η υπόλοιπη οικογένειά του πέθανε στα κολαστήρια. Τελικά την απάντηση που επιζητούσε την πήρε όταν το έτος 1975 του δόθηκε η ευκαιρία να μιλήσει ανοικτά για τα όσα συνέβησαν στα στρατόπεδα. Τότε, όπως εξήγησε ο κ. Μοντιάνο, κατάλαβε ότι «επέζησα για να αφηγούμαι όλες εκείνες τις θηριωδίες και να δίνω στον κόσμο να καταλαβαίνει πως οι άνθρωποι πρέπει να δουλέψουν όλοι μαζί για να αποτρέψουν την επανάληψη τέτοιων φρικτών καταστάσεων».
Περιγράφοντας την προσωπική του περιπέτεια, ο κ. Μοντιάνο δήλωσε προς τη «δημοκρατική»: «όταν πια στο τέλος του πολέμου με βρήκαν οι Ρώσοι στρατιώτες ήμουν ένα αποσκελετωμένο παιδί, φαινομενικά νεκρό, παρατημένο μέσα στα χιόνια. Με μάζεψαν, είδαν ότι στο σώμα μου υπήρχε ακόμα ζωή και με φρόντισαν για τρεις μήνες, μέχρις ότου ανακτήσω ξανά επαφή με την πραγματικότητα και δυνάμεις για να αυτοσυντηρούμαι. Δυστυχώς, η αγαπημένη μου αδελφή δεν τα κατάφερε, πέθανε στο στρατόπεδο. Το ίδιο και ο πατέρας μου. Δεν άντεξε το χαμό της αδελφής μου και μια νύχτα μου ανακοίνωσε ότι «θα ζητήσει να πάει στο γιατρό», που όλοι ήξεραν ότι αυτό σημαίνει θάνατος».
Ο κ. Σάμυ Μοντιάνο έχει δώσει σειρά συνεντεύξεων για τις ανάγκες του βιβλίου για το Ολοκαύτωμα της Ρόδου, που προετοιμάζεται για να ρίξει φως στις άγνωστες πτυχές εκείνης της περιόδου.
Σειρά συνεντεύξεων για τις ανάγκες του ίδιου βιβλίου έχει δώσει και η κα. Στέλλα Λεβύ, η οποία τότε ήταν 17 ετών. Η κα. Λεβύ ζει στη Νέα Υόρκη και από εκεί δήλωσε προς τη «δημοκρατική» ότι «οφείλουμε όλοι να μη ξεχάσουμε τα όσα συνέβησαν τότε. Όλα εκείνα τα γεγονότα έδειξαν ότι ο άνθρωπος είναι ένα θηρίο ικανό για όλα, γι’ αυτό και πρέπει να διατηρούμαστε σε επαγρύπνηση γιατί σε όλο τον κόσμο ο ρατσισμός αποκτά ξανά μεγάλες διαστάσεις». Μάλιστα, η κα. Λεβύ τόνισε ότι «εξακολουθούν να υπάρχουν πολλά αναπάντητα ερωτήματα για τη θηριωδία του Ολοκαυτώματος, για την οποία ελάχιστα πρόσωπα τιμωρήθηκαν.
Ένα μεγάλο ερώτημα, που δεν έχει απαντηθεί είναι γιατί, ενώ το αποτέλεσμα του πολέμου είχε κριθεί, οι Γερμανοί συνέχιζαν να συλλαμβάνουν και να οδηγούν τους Εβραίους στα κρεματόρια».
Το ιστορικό
Μετά την απόφαση του Ιταλικού Φασιστικού Συμβουλίου (στις 25 Ιουλίου 1943) για την εκδίωξη του Μουσολίνι και την κατάληψη της Βορείου Ιταλίας από τις γερμανικές δυνάμεις (Σεπτέμβριος 1943), ταυτόχρονα ήρθη η κάποια ανοχή που διατηρούσαν οι ναζιστές για τους Εβραίους της Ελλάδας. Ετσι, από το Σεπτέμβριο του 1943 ξεκίνησαν οι συγκεντρώσεις των Εβραίων (με μεγαλύτερη εκείνη της Θεσσαλονίκης) σε πρόχειρους καταυλισμούς και οι μεταγωγές τους προς τα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Μέχρι και τον Ιούλιο του 1944, οι Εβραίοι της Ρόδου ζούσαν ελεύθεροι, χωρίς περιοριστικά μέτρα, μέχρι που η γερμανική διοίκηση (υπό τον Κλήμαν) επέβαλε στους Εβραίους να διαμένουν αποκλειστικά στην πόλη της Ρόδου ή στα χωριά Τριάντα, Κρεμαστή και Βιλλανόβα (Παραδείσι), ακριβώς δηλαδή εκεί που είχαν καταφύγει για να γλυτώσουν από τους βομβαρδισμούς και σε απόσταση όχι μεγαλύτερη από δώδεκα χιλιόμετρα από την πόλη.
Μερικές μέρες αργότερα, στις 18 Ιουλίου του 1944, ένας Γερμανός αξιωματικός εμφανίστηκε στην κατοικία του προέδρου της Ισραηλίτικης Κοινότητας για να του διαμηνύσει ότι, σύμφωνα με διαταγή του Γερμανού Διοικητή, όλοι οι άρρενες Εβραίοι από 16 ετών και πάνω έπρεπε να παρουσιαστούν την επομένη στο παλιό αρχηγείο της Ιταλικής Αεροπορίας, έχοντας μαζί τους ταυτότητα και άδεια εργασίας.
Το επόμενο πρωί δύο αξιωματικοί των SS, σταλμένοι από το «Κομμάντο Ρόζενμπεργκ», που είχε έδρα του την Αθήνα, μπήκαν στην αίθουσα συνοδευόμενοι από το διερμηνέα τους και τους απέσπασαν όλα τα έγγραφα της Κοινότητας με τη χρήση βίας. Ανατέθηκε στον πρόεδρο της Κοινότητας να ειδοποιήσει τις γυναίκες ότι έπρεπε, μέσα στις επόμενες 24 ώρες, να έρθουν να συναντήσουν τους άντρες τους, επί ποινή τουφεκισμού για όσες δεν υπακούσουν. Έπρεπε να φέρουν μαζί τους όλα τους τα υπάρχοντα: κοσμήματα, λίρες, χαρτονομίσματα, καθώς και μερικά προσωπικά είδη και λίγα τρόφιμα.
Στις 20 Ιουλίου, σχεδόν όλοι οι Εβραίοι της Ρόδου είχαν συλληφθεί και κρατούνταν στο πρόχειρο στρατόπεδο συγκέντρωσης. Οι Γερμανοί τους απέσπασαν με την βία κάθε αντικείμενο αξίας, λεηλατώντας ταυτόχρονα τα σπίτια, που είχαν βιαστικά εγκαταλειφθεί. Από την άλλη πλευρά, η Ιταλική Πολιτική Διοίκηση εξέδωσε διάταγμα, σύμφωνα με το οποίο όλα τα εβραϊκά ακίνητα και κινητά περιουσιακά στοιχεία κατάσχονταν υπέρ του Ιταλικού Κράτους.
Το μεσημέρι της Κυριακής, 23ης Ιουλίου 1944, ήρθε η διαταγή για αναχώρηση. Ήταν περισσότεροι από 1.700 άνθρωποι. Οι πιο δυνατοί από αυτούς έσερναν μαζί τους ό,τι είχαν μπορέσει να περισώσουν. Όσοι δεν περπατούσαν αρκετά γρήγορα δέχονταν χτυπήματα με τους υποκόπανους από τα όπλα των φρουρών, που ακολουθούσαν τη φάλαγγα με τις ξιφολόγχες εφ’ όπλου και με άγρια λυκόσκυλα. Πέρασαν έτσι μέσα από την πόλη. Οι δρόμοι ήταν έρημοι. Οι Γερμανοί είχαν φροντίσει να χτυπήσει συναγερμός για αεροπορική επιδρομή. Φτάνοντας στο λιμάνι, στοιβάχτηκαν σε τρία παμπάλαια εμπορικά πλοιάρια. Εκείνη η θλιβερή μέρα του καλοκαιριού του 1944 σηματοδότησε τον τερματισμό της εβραϊκής παρουσίας, που μετρούσε τόσους αιώνες στο νησί.
Δέκα ημέρες μετά έφτασαν στον Πειραιά και αμέσως οδηγήθηκαν στο Χαϊδάρι όπου τους πήραν ό,τι πολύτιμο είχαν στην κατοχή τους (ακόμα και χρυσά δόντια) και στις 03 Αυγούστου του 1944 φορτώθηκαν στα τρένα για το ταξίδι στην Πολωνία. Αλλα 100 άτομα πέθαναν στη διάρκεια του ταξιδιού, που αποτελούσε και την τελευταία μεταγωγή Εβραίων προς τα κολαστήρια.
Την ίδια ημέρα της μεταγωγής τους στο Αουσβιτς, 1.200 Ροδίτες Εβραίοι (εκείνοι που θεωρήθηκαν οι πιο αδύναμοι) οδηγήθηκαν στους θαλάμους αερίων και θανατώθηκαν. Από τους υπόλοιπους, μόνο 140 άτομα επέζησαν των κακουχιών.
Οι πληροφορίες για τα ιστορικά γεγονότα προέρχονται από το βιβλίο «Το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων: Μνημεία και Μνήμες», του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος.
Ο Τούρκος πρόξενος
Ξεχωριστή θέση στη σκέψη των Εβραίων της Ρόδου έχει ο τότε Τούρκος πρόξενος Σελαχετίν Ουλκουμέν, που με προσωπικό αγώνα κατάφερε να σώσει 42 άτομα, προτού αυτά «φορτωθούν» στα πλοιάρια που θα έφευγαν από τη Ρόδο. Ο Τούρκος πρόξενος μπόρεσε να αποδείξει στους Γερμανούς ότι τα πρόσωπα αυτά ήταν Τούρκοι υπήκοοι και ως τέτοιοι θα έπρεπε να απελευθερωθούν.
Σημειώνεται ότι σχεδόν σε όλη τη διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου η Τουρκία διατήρησε ουδέτερη στάση, καθώς ήταν ο βασικός προμηθευτής «χρωμίου» που χρησιμοποιούσαν οι γερμανικές δυνάμεις για να κατασκευάζουν βόμβες.
Το παλιό τουρκικό προξενείο κατεδαφίσθηκε στη διάρκεια των βομβαρδισμών και βρισκόταν στο πάρκο κάτω από τη Ροδιακή Επαυλη. Τότε ήταν που ο Σελαχετίν Ουλκουμέν έφυγε από τη Ρόδο και επέστρεψε ξανά στο νησί το 1975. Τότε, συνοδευόμενος από γνωστό Ρόδιο έμπορο, επισκέφθηκε κάποια από τα πρόσωπα που μπόρεσε να διασώσει. Ένα χρόνο μετά την επίσκεψή του στη Ρόδο, ο παλιός Τούρκος πρόξενος τιμήθηκε με το τίτλο του «Δικαίου των Εθνών», από το Γιάντ Βασέμ.
Το βιβλίο
του Ολοκαυτώματος της Ρόδου
και οι Ελληνες πρόσφυγες στη Γάζα
Όλα τα ιστορικά γεγονότα, καθώς και πλήθος άλλων πληροφοριών, περιλαμβάνονται στο βιβλίο για το Ολοκαύτωμα των Εβραίων της Ρόδου, που θα κυκλοφορήσει το 2017.
Είναι άξιο αναφοράς το γεγονός της παρουσίασης στο βιβλίο όλων των γεγονότων που σημάδεψαν τότε τη Ρόδο, καθώς και σειράς στοιχείων για τους Ελληνες πρόσφυγες που βρήκαν καταφύγιο στην πόλη Νουζεϊράτ, στα τότε Παλαιστινιακά εδάφη της Λωρίδας της Γάζας. Οι Ελληνες πρόσφυγες, πολλοί από τους οποίους ήταν Καστελλοριζιοί, έστελναν μακροσκελή γράμματα στους συγγενείς τους και περιέγραφαν τη ζωή στους καταυλισμούς της Παλαιστίνης και το πώς οι κάτοικοι της εκεί περιοχής τότε τους υποστήριζαν με ρούχα και φαγητό.
Τα γράμματα εκείνα αποτυπώνουν με τον πιο γλαφυρό τρόπο το πώς η ιστορία επαναλαμβάνεται και κάθε φορά έχει πάντα τους ίδιους πρωταγωνιστές.
