Για τις σημαντικές αλλαγές που θα επιφέρει στο ισχύον οικογενειακό δίκαιο το νομοσχέδιο για την Συνεπιμέλεια το οποίο τελεί υπό διαβούλευση, μέχρι και την 1η Απριλίου, μιλά σήμερα στη «δημοκρατική», ο δικηγόρος-διαπιστευμένος διαμεσολαβητής του Υπουργείου Δικαιοσύνης με μετεκπαίδευση στην Οικογενειακή Διαμεσολάβηση κ. Γιώργος Τζεδάκης.
Το νομοσχέδιο του Υπουργείου Δικαιοσύνης το οποίο έχει τεθεί σε δημόσια διαβούλευση από 18 Μαρτίου μέχρι και την 1η Απριλίου 2021 και πρόκειται να ψηφισθεί το επόμενο διάστημα, έχει πράγματι προκαλέσει πολύ θόρυβο, καθώς προσπαθεί να επιλύσει μια σειρά από μακροχρόνια και ακανθώδη ζητήματα, όπως για παράδειγμα το θέμα της επιμέλειας των ανήλικων τέκνων, αλλάζοντας ριζικά τον τρόπο άσκησής της από τους διαζευγμένους γονείς. Έχουμε να δούμε τέτοιες μεγάλες τροποποιήσεις στο Οικογενειακό Δίκαιο από το μακρινό 1983. Έκτοτε έχουν πραγματοποιηθεί μικρές μόνο παρεμβάσεις και φτάνουμε έτσι στο σήμερα, όπου ο νομοθέτης αντιλαμβάνεται πλέον ότι η ίδια η κοινωνία είναι έτοιμη για αυτές τις αλλαγές καθώς έχουν υπάρξει οι απαραίτητες κοινωνικές ζυμώσεις.
• Κύριε Τζεδάκη, να ξεκινήσουμε την συνέντευξη από τον θόρυβο που έχει προκαλέσει το νέο νομοσχέδιο για την Συνεπιμέλεια. Για ποιο λόγο συμβαίνει αυτό;
Το νομοσχέδιο του Υπουργείου Δικαιοσύνης το οποίο έχει τεθεί σε δημόσια διαβούλευση από 18 Μαρτίου μέχρι και την 1η Απριλίου 2021 και πρόκειται να ψηφισθεί στο επόμενο διάστημα, έχει πράγματι προκαλέσει πολύ θόρυβο, καθώς προσπαθεί να επιλύσει μια σειρά από μακροχρόνια και ακανθώδη ζητήματα, όπως για παράδειγμα το θέμα της επιμέλειας των ανήλικων τέκνων, αλλάζοντας ριζικά τον τρόπο άσκησής της από τους διαζευγμένους γονείς. Έχουμε να δούμε τέτοιες μεγάλες τροποποιήσεις στο Οικογενειακό Δίκαιο από το μακρινό 1983. Έκτοτε έχουν πραγματοποιηθεί μικρές μόνο παρεμβάσεις και φτάνουμε έτσι στο σήμερα, όπου ο νομοθέτης αντιλαμβάνεται πλέον ότι η ίδια η κοινωνία είναι έτοιμη για αυτές τις αλλαγές καθώς έχουν υπάρξει οι απαραίτητες κοινωνικές ζυμώσεις.
• Σε τι αποβλέπει αυτό το νέο νομοσχέδιο, ποιοι δηλαδή είναι οι κεντρικοί στόχοι του;
Αρχικά αποβλέπει στην εξυπηρέτηση του λεγόμενου «συμφέροντος» του τέκνου, το οποίο ο ίδιος ο νομοθέτης σπεύδει να το ορίσει δια της παρουσίας και της ενεργής συμμετοχής και των δύο γονέων στη ζωή και στην καθημερινότητα του τέκνου, εφόσον βέβαια αυτή την συμμετοχή την επιθυμούν και οι ίδιοι οι γονείς και είναι εξίσου ικανοί να την προσφέρουν. Το συμφέρον δηλαδή του τέκνου θα πρέπει να εξετάζεται πάντα κατά περίπτωση και για κάθε παιδί ξεχωριστά.
Δεύτερος μεγάλος στόχος του νομοσχεδίου είναι η αποτροπή διάρρηξης των σχέσεων των γονέων με το τέκνο (γονική αποξένωση), λόγω έλλειψης επαρκούς επικοινωνίας του τέκνου με τον γονέα με τον οποίο δεν διαμένει.
Τρίτος στόχος είναι η περαιτέρω ενίσχυση και ανάπτυξη της κουλτούρας της συναίνεσης, της συνεννόησης και του διαλόγου, ως εναλλακτικού τρόπου επίλυσης διαφορών, προκρίνοντας μάλιστα το θεσμό της Διαμεσολάβησης, ιδίως για τις οικογενειακές διαφορές όπου και εισάγει για πρώτη φόρα την έννοια του «Οικογενειακού Διαμεσολαβητή».
• Ποια είναι ειδικότερα, η μεγαλύτερη αλλαγή στο Οικογενειακό Δίκαιο που επιφέρει αυτό το νομοσχέδιο;
Το νομοσχέδιο κινείται σε κάποιους βασικούς άξονες εκ των οποίων ο πλέον βασικός είναι η «ουσιαστική» καθιέρωση της από κοινού άσκησης της γονικής μέριμνας και από τους δυο γονείς, αποβλέποντας όπως αναφέρθηκε, στην εξυπηρέτηση του συμφέροντος του τέκνου. Θα πρέπει ίσως εδώ να αναφέρουμε ότι και στο παρελθόν ίσχυε η από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας, περισσότερο όμως ως μια τυπική πρόβλεψη του νόμου, η οποία μάλιστα κάλυπτε μέρος μόνο των δικαιωμάτων των γονέων, όπως τη διοίκηση της περιουσίας του ανήλικου, την εκπροσώπηση του ανηλίκου σε δικαιοπραξία ή δίκη και την εξουσία λήψης σημαντικών αποφάσεων για το τέκνο, όπως είναι η επιλογή θρησκείας και ονόματος, η αντιμετώπιση ζητημάτων υγείας (εκτός από τα επείγοντα και τα εντελώς τρέχοντα)καθώς και τη λήψη αποφάσεων που σχετίζονται με την μόρφωση του τέκνου, οι οποίες μπορούν να επιδράσουν σημαντικά στο μέλλον του (π.χ. η επιλογή ενός μουσικού ή τεχνικού σχολείου). Με το νέο νομοσχέδιο η από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας περιλαμβάνει πλέον ένα ευρύτερο σύνολο δικαιωμάτων αλλά και υποχρεώσεων, με σημαντικότερη αυτή της από κοινού άσκησης της επιμέλειας των τέκνων, το δικαίωμα δηλαδή πλέον του κάθε γονέα να συμμετέχει ενεργά στη συνολική φροντίδα του τέκνου και στη σωματική, πνευματική και ψυχική του ανάπτυξη. Η από κοινού άσκηση της επιμέλειας περιλαμβάνει και την καθημερινή φροντίδα των τέκνων, καθώς και όλα τα θέματα που αφορούν στην ανατροφή του τέκνου (δηλαδή στην ανάπτυξη της προσωπικότητάς του), στην μόρφωσή του (σε θέματα που αφορούν την γενική του παιδεία) και στην εκπαίδευσή του (στην εξασφάλιση δηλαδή των σπουδών του στο μέλλον). Επίσης περιλαμβάνει και θέματα επίβλεψης και εποπτείας του τέκνου, έλεγχου των συναναστροφών του, καθώς και λήψης σωφρονιστικών μέτρων, πάντοτε βέβαια με τρόπο που δεν θα θίγει την αξιοπρέπειά τους.
• Υπάρχουν κι άλλες αξιοσημείωτες αλλαγές που επιφέρει το νομοσχέδιο στο οικογενειακό δίκαιο;
Ένας δεύτερος άξονας του νομοσχεδίου είναι η θέσπιση ενός μαχητού τεκμηρίου επικοινωνίας, κατά το οποίο ο χρόνος επικοινωνίας του τέκνου με φυσική παρουσία με το γονέα με τον οποίο δεν διαμείνει, τεκμαίρεται στο 1/3 του συνολικού χρόνου του τέκνου, ακόμη και σε καθημερινή βάση, εφόσον βέβαια δεν διαταράσσεται η καθημερινότητα του τέκνου. Το τεκμήριο αυτό θα λειτουργεί ως ένα «βοήθημα» για τον δικαστή, καθώς θεσπίζεται έτσι ένα ελάχιστο εξασφαλισμένο περιεχόμενο και το οποίο θα λαμβάνει ως βάση ο δικαστής προκειμένου να εξετάσει περαιτέρω το δικαίωμα της επικοινωνίας
Ο βασικός λόγος που ο νομοθέτης δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στα θέματα της επικοινωνίας με το τέκνο είναι η αποτροπή όπως ειπώθηκε, του φαινομένου της «γονικής αποξένωσης», καθώς είναι αλήθεια ότι στο παρελθόν έχουν υπάρξει πολλές περιπτώσεις καταχρηστικής άσκησης γονεϊκών δικαιωμάτων και πολλές φορές τα παιδιά αποτελούν ένα μέσο άσκησης εκδικητικής συμπεριφοράς ανάμεσα στους πρώην συζύγους. Περιλαμβάνει και τη δυνατότητα διανυκτέρευσης στο σπίτι τού άλλου γονέα, καθώς και τη δυνατότητα επικοινωνίας του τέκνου με τους παππούδες, τις γιαγιάδες καθώς και τους νέους συντρόφους του άλλου γονέα, σε περίπτωση που έχει δημιουργηθεί ένας συναισθηματικός δεσμός μεταξύ τους. Να σημειωθεί ακόμη ότι υπάρχει σχετική πρόβλεψη στο νόμο για τις περιπτώσεις μεταβολής του τόπου διαμονής του τέκνου, που επιδρούν ουσιωδώς στο δικαίωμά επικοινωνίας του άλλου γονέα (πχ λόγω πολύ μεγάλης χιλιομετρικής απόστασης), όπου θα χρειάζεται πλέον είτε νέα συμφωνία των γονέων είτε δικαστική απόφαση.
Ο τρίτος άξονας του νομοσχεδίου είναι η θέσπιση αντικειμενικών κριτηρίων για την κακή άσκηση γονικής μεριμνας, ένα ακόμη «βοήθημα» δηλαδή για τον δικαστή προκειμένου ο τελευταίος να αποφασίσει αν θα συντρέχουν λόγοι αφαίρεσης επιμέλειας. Ενδεικτικά μερικά από τα κριτήρια αυτά, είναι ιδίως η υπαίτια μη συμμόρφωση σε προηγούμενη συμφωνία για την άσκηση της γονικής μέριμνας, η αδικαιολόγητη μη καταβολή διατροφής τέκνου, η παραβίαση των όρων επικοινωνίας του τέκνου από τον γονέα με τον οποίο διαμένει το τέκνο αλλά και αντίθετα η κακή άσκηση και υπαίτια παράλειψη του δικαιώματος επικοινωνίας από τον δικαιούχο γονέα, η πρόκληση γονικής αποξένωσης και η αμετάκλητη καταδίκη για ενδοοικογενειακή βία.
• Αναφέρατε στην αρχή ως έναν από τους βασικούς στόχους του νομοσχεδίου την ενίσχυση του θεσμού της Διαμεσολάβησης, πώς λοιπόν αποτυπώνεται αυτό στο νέο νόμο;
O νόμος ορίζει ότι στις περιπτώσεις όπου οι γονείς που χωρίζουν έχουν διαφωνίες σχετικά με τα θέματα της επιμέλειας του τέκνου, θα υποχρεούνται να καταβάλλουν προσπάθεια για την εξεύρεση κοινά αποδεκτών λύσεων, προσφεύγοντας, εάν είναι απαραίτητο, σε Διαμεσολάβηση. Σε περίπτωση που οι δυο γονείς αποτύχουν να έλθουν σε συμφωνία, στη συνέχεια θα μπορούν να προσφύγουν στο δικαστήριο, το οποίο μεταξύ άλλων θα έχει τη διακριτική ευχέρεια, αν κρίνει ότι υπάρχουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις, να διατάξει Διαμεσολάβηση ή την επανάληψή της. Το δικαστήριο συγχρόνως θα ορίζει έναν «οικογενειακό διαμεσολαβητή», έναν διαπιστευμένο δηλαδή διαμεσολαβητή που θα έχει τις απαραίτητες εξειδικευμένες γνώσεις ώστε να μπορεί να προσεγγίσει με ασφάλεια αλλά και με αποτελεσματικότητα, τα ιδιαιτέρως ευαίσθητα θέματα των ανήλικων τέκνων σε περίπτωση χωρισμού των γονέων.
• Για ποιο λόγο θεωρείτε ότι ο νομοθέτης δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στο θεσμό της Διαμεσολάβησης;
Καθίσταται σαφές και με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο, ότι ο νομοθέτης αναγνωρίζει το θεσμό της Διαμεσολάβησης ως τον πλέον κατάλληλο θεσμό για την επίλυση των οικογενειακών διαφορών και όχι μόνο. Τα μεγαλύτερα προβλήματα ανάμεσα στους πρώην συζύγους και κατ’ επέκταση στα τέκνα τους, δεν δημιουργούνται τόσο από την διατάραξη των έννομων σχέσεών τους, όσο από τη διατάραξη των διαπροσωπικών τους σχέσεων. Η οικογενειακή διαμεσολάβηση έρχεται λοιπόν να διευκολύνει τη λύση του γάμου με σύντομο και πολιτισμένο τρόπο, λαμβάνοντας υπόψη και τα συναισθήματα των πρώην συζύγων. Είναι πολύ σημαντικό να ληφθούν υπόψη αυτά τα έντονα συναισθήματα στη Διαμεσολάβηση (τα οποία σχεδόν ποτέ δεν εξετάζονται από το δικαστήριο) και τα οποία αποτελούν μια φυσιολογική και αναμενόμενη αντίδραση εκ μέρους των πρώην συζύγων. Η σωστή διαχείριση αυτών των συναισθημάτων, αποτελεί πολλές φορές το «κλειδί» για την επίλυση του προβλήματος. Κλείνοντας να επισημάνω και πάλι (όπως αποτυπώνεται εξάλλου και στο ίδιο το νομοσχέδιο), ότι ο κύριος γνώμονας για να παρθούν αποφάσεις από τους δύο γονείς, θα πρέπει να είναι πάντοτε το συμφέρον του τέκνου και ο καταλληλότερος τρόπος για να αναζητηθεί αυτό, είναι μέσα από την διαδικασία της Διαμεσολάβησης.
